Το 1914 η Ιερά μονή Ασωμάτων-Πετράκη προσφέρει την έκταση αυτή στον Ευαγγελισμό για να δημιουργηθεί ένα άσυλο νοσηλείας των φυματικών. Η περιοχή ήταν αρκετά απομακρυσμένη από το αστικό κέντρο και το ορεινό κλίμα θεωρείται ιδανικό για τους ασθενείς. Λειτούργησε για πάνω από 30 χρόνια νοσηλεύοντας εκατοντάδες ασθενείς. Πολλοί από αυτούς δεν κατάφεραν ποτέ να βγουν ζωντανοί από το ίδρυμα.
Στο σανατόριο θα νοσηλευτεί και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος από τον Οκτώβριο του 1937 ως τον Απρίλιο του 1938. Παρά τη νοσηλεία του, ο Γιάννης Ρίτσος δεν θεραπεύθηκε, αλλά κατά την παραμονή του εκεί έγραψε τρία έργα
Στο σανατόριο καταλήγουν πολλοί Αθηναίοι φυματικοί καθώς και δεκάδες άνθρωποι από άλλες πόλεις της Ελλάδας που κατέφθαναν και κατασκήνωναν έξω από τις εγκαταστάσεις του μην μπορώντας να πληρώσουν τα νοσήλεια που ήταν από 300 έως 480 δραχμές μηνιαίως. Τη δεκαετία 1929-1938, υπολογίζεται πως στην Ελλάδα πεθαίνουν σχεδόν 100.000 άνθρωποι από φυματίωση. Η πείνα και οι κακουχίες που ήρθαν με τον πόλεμο προκάλεσαν έξαρση της ασθένειας. Αν και οι πληροφορίες για τα ιατρικά στατιστικά της εποχής είναι ελάχιστες υπάρχουν αναφορές πως μεταξύ 1941 και 1943, 18.000 φυματικοί χάνουν τη μάχη με τη νόσο, μόνο στην Αθήνα και τον Πειραιά.
Στο σανατόριο θα νοσηλευτεί και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος από τον Οκτώβριο του 1937 ως τον Απρίλιο του 1938. Παρά τη νοσηλεία του, ο Γιάννης Ρίτσος δεν θεραπεύθηκε, αλλά κατά την παραμονή του εκεί έγραψε τρία έργα: «Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα» (1937), «Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού» (1938, αφιερωμένο στο Βασίλη Ρώτα), «Εαρινή Συμφωνία» (1938).
Aποσπάσματα από την εαρινή Εαρινή Συμφωνία:
Θ' αφήσω/ τη λευκή χιονισμένη κορυφή/ που ζέσταινε μ' ένα χαμόγελο/ την απέραντη μόνωσή μου. – Θα τινάξω απ' τους ώμους μου/ τη χρυσή τέφρα των άστρων/ καθώς τα σπουργίτια/ τινάζουν το χιόνι/ απ΄ τα φτερά τους.»
«.../Τις νύχτες/αφουγκραζόμουν τους θρόους της σιγής/κ' η ανάσα του χαμόγελου
δε γνώριζε τη μετάνοια»
«.../ Δε νιώθεις/ την ωχρή παρουσία/ του αιθέρα και του ιωδίου/ την πληγωμένη κραυγή/ της παραφροσύνης/ μια μυρωδιά βροχής που πέφτει/ σε παγωμένα τζάμια εσπερινά/ σανατορίων και ψυχιατρείων 1;»
«.../Αγαπούμε τη γη, τους ανθρώπους και τα ζώα/Τα ερπετά, τον ουρανό και τα έντομα/Είμαστε, είμαστε κι εμείς όλα μαζί/Μαζί κι ο ουρανός και η γη2»
«... /Καλοί μου άνθρωποι/ πως μπορείτε/να σκύβετε ακόμη;/ Πως μπορείτε να μη χαμογελάτε; – Ανοίξτε τα παράθυρα. – Νίβομαι στο φως/ βγαίνω στον εξώστη/ γυμνός/ ν΄ αναπνεύσω βαθιά/ τον αιώνιο αγέρα/ με τ΄ αδρά μύρα/ του νοτισμένου δάσους/ με την αλμύρα της απέραντης θάλασσας – Αστράφτει ο κόσμος ακούραστος. Κοιτάχτε.»
Το σανατόριο παρήκμασε μετά το 1950 με την ανακάλυψη της πενικιλίνης και το 1965 οι εγκαταστάσεις του σανατορίου πέρασαν στην ιδιοκτησία του ΕΟΤ έναντι 6.500.000 δραχμών. Το κτίριο μετατράπηκε σε ξενοδοχείο με την ονομασία " ΞΕΝΙΑ" και στη συνέχεια σε σχολή τουριστικών επαγγελμάτων. Η λειτουργία του συνέχισε με αυτή τη μορφή έως και το 1985, οπότε και εγκαταλείφθηκε. Γύρω από το Σανατόριο της Πάρνηθας έχουν από τότε γεννηθεί δεκάδες αστικοί μύθοι ενώ το κτίριο παραμένει ορόσημο για τους λάτρεις του παραφυσικού. Μετά το σεισμό του 1999 το κτίριο έπαθε μεγάλες ζημιές και κρίθηκε ακατάλληλο υπό το φόβο της κατάρρευσης. Τα τούβλα που τοποθετήθηκαν ώστε να εμποδίσουν την είσοδο στους επισκέπτες δεν στάθηκαν αρκετά και το μέρος έχει μεταξύ άλλων και φωτογραφικός πόλος έλξης. To σημείο επισκέφτηκε πρόσφατα και η φωτογραφική ομάδα του Μetapolis* η οποία επιμελήθηκε το άλμπουμ των φωτογραφιών για το LIFO.gr.
*Το ΜETApolis είναι εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με πολύπλευρες δραστηριότητες. Με σημείο εκκίνησης την τέχνη της φωτογραφίας, ο νέος χώρος του ΜETAPolis, στον πυρήνα του ιστορικού εμπορικού κέντρου της πόλης, που ξαναανακαλύπτει τον εαυτό της και γίνεται εκ νέου πόλος συνάντησης και πολιτισμού, υπερασπίζεται τη θέση μας, για την πόλη μας, με ένα νέο σπίτι για τις Τέχνες. Σκοπός του ΜETApolis Home είναι η συνάντηση καλλιτεχνών που αναζητούν νέους χώρους παρουσίασης των έργων τους. Φιλοδοξεί να αποτελέσει σημείο συνάντησης του κοινού με τους καλλιτέχνες, τις καλλιτεχνικές ομάδες δίνοντας μια ολοκληρωμένη εικόνα της σύγχρονης δημιουργίας στην πόλη μας.