Λίγα λόγια για το θεσμό της Δικαιοσύνης
Πώς φαντάζεσαι τη Δικαιοσύνη; Αν της έδινες σχήμα και μορφή πως θα την ζωγράφιζες; Πως θα την έπλαθες; Έξω από δικαστικά μέγαρα ανά το κόσμο θα δεις τη μορφή μιας νεαρής γυναίκας, με δεμένα μάτια, στο ένα χέρι να κρατά ένα ζυγό και στο άλλο ένα σπαθί. Είναι η Iustitia, η θεά Δικαιοσύνη σύμφωνα με τη Ρωμαϊκή μυθολογία.
Ο συνδυασμός αυτών των στοιχείων δεν είναι τυχαίος και ο συμβολισμός είναι σαφής. Από αρχαιοτάτων χρόνων η ανθρωπόμορφη προσωποποίηση της Δικαιοσύνης είχε την μορφή μιας γυναίκας, κατά την ελληνική μυθολογία ήταν η Θέμις. Το δέσιμο των ματιών αντιπροσωπεύει την αντικειμενικότητα, την αμεροληψία, και συμβολίζει ότι η Δικαιοσύνη πρέπει να αποδίδεται χωρίς φόβο ή εύνοια, ανεξάρτητα από την ταυτότητα, την οικονομική, κοινωνική και πολιτική ισχύ ή την αδυναμία. Έχει επικρατήσει ο χαρακτηρισμός "τυφλή δικαιοσύνη". Ο ζυγός συμβολίζει την λογική της Δικαιοσύνης η οποία αντιμετωπίζει και τα δύο μέρη εξ ίσου και εξισορροπεί με ακρίβεια στη μεταξύ τους σχέση.
Τέλος, το ξίφος αντιπροσωπεύει τον εξαναγκασμό, την πυγμή της Δικαιοσύνης, την επιβολή του δικαίου.
Τα διδάγματα του διαφωτισμού έφεραν τη Δικαιοσύνη στο κέντρο του σύγχρονου κράτους. Όπως ορθώς το διατύπωσε ο Montesquieu, η δικαστική εξουσία μαζί με τη νομοθετική και την εκτελεστική είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι της Δημοκρατίας και η διάκριση αυτών των εξουσιών είναι προϋπόθεση της ελευθερίας των πολιτών.
Η αξιοπιστία ενός θεσμού όμως δεν κατοχυρώνεται με αγάλματα και συμβολισμούς. Αντιθέτως πρέπει να επιβεβαιώνεται καθημερινά σε κάθε ενέργεια και πράξη.
Δεν νοείται αντικειμενική, αμερόληπτη Δικαιοσύνη, όταν οι δικαστές αποφασίζουν για τον εαυτό τους ότι οι περικοπές στις αμοιβές τους βάσει του μνημονίου παραβιάζουν το Σύνταγμα από τη στιγμή που στο παρελθόν έχουν επικυρώσει τις περικοπές στους μισθούς δημοσίων υπαλλήλων και στις συντάξεις τους.
Ποια είναι η λογική της Δικαιοσύνης που από τη μια μεριά απεργούν οι λειτουργοί της παραβιάζοντας το Σύνταγμα και από την άλλη το επικαλούνται, κατά το δοκούν, για να περιφρουρήσουν τις απολαβές τους;
Την ίδια αδυναμία που έδειχνε η Δικαιοσύνη στα χρόνια προ κρίσης όπου πολιτικοί και εν γένει δημόσια πρόσωπα βρίσκονταν στο απυρόβλητο, την ίδια αδυναμία δείχνει και τώρα που στα χρόνια της κρίσης, όταν ο λαός ζητά νέμεσις, οι Εισαγγελείς και οι Δικαστές φτάνουν στο άλλο άκρο εξαντλώντας την αυστηρότητά τους. Γιατί πολύ απλά η Δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι έρμαιο των συνθηκών και να ετεροπροσδιορίζεται. Πρέπει να είναι αδέκαστη και άμεμπτη.
Αλήθεια τιμά τη Δικαιοσύνη το φαινόμενο των διαρροών των αποφάσεων; Διέρρευσε η απόφαση για την ιθαγένεια των μεταναστών, και προ λίγων ημερών διέρρευσε η απόφαση για τις περικοπές των ένστολων. Είναι κρυστάλλινη αυτή η Δικαιοσύνη ή δίνει πατήματα στους εχθρούς της Δημοκρατίας να μιλούν για διαπλοκή και διαφθορά; Τόσο δύσκολο δηλαδή είναι το δικαστήριο να εκδώσει ένα δελτίο τύπου με τα ουσιαστικά μέρη της απόφασης, όπως γίνεται στη Γερμανία;
Αυτά είναι ενδεικτικά βήματα της απαξίωσης ενός θεσμού. Στη Δικαιοσύνη όμως ο συνταγματικός νομοθέτης ανά τον κόσμο εναπόθεσε της πεμπτουσία της σύγχρονης Δημοκρατίας, την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων.
Η λειτουργία αυτή καταδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Δικαιοσύνης στη σύγχρονη διακυβέρνηση. Πλέον το Δημοκρατικό Πολίτευμα δεν βασίζεται αποκλειστικά στην αρχή της πλειοψηφίας, αλλά εμπλουτίζεται με την αρχή του κράτους δικαίου που αναγνωρίζει μεταξύ άλλων την απαρασάλευτη προστασία των μειοψηφιών, οι οποίες πλέον δεν βρίσκονται στο έλεος της πλειοψηφίας.
Η Δικαιοσύνη λοιπόν είναι αναγκαίο να είναι ο τιμητής του κράτους δικαίου, οφείλει να δίνει το παράδειγμα στην κοινωνία, πρέπει να καλλιεργεί την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Όσα αγάλματα της Iustitia και αν χτιστούν στους προθάλαμους των δικαστικών μεγάρων, και όσα πονήματα γραφτούν για το κύρος της Δικαιοσύνης, αν στη πράξη η Δικαιοσύνη κλείνει το μάτι δεξιά και αριστερά, αν στα χέρια της κρατά πότε το καρότο και πότε το μαστίγιο, ο πολίτης θα αισθάνεται απροστάτευτος και η κοινωνία θα γυρνά, και δικαίως, την πλάτη της στους θεσμούς.
___________
Ο Αντώνης Κουρουτάκης είναι υποψήφιος Διδάκτορας Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης