Βάνα Κράβαρη
Αν μεγάλωσες στην Ελλάδα το πιο κοντινό βίωμα που έχεις για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι εκείνο το κεφάλαιο στη Βιολογία, που τώρα που το σκέφτεσαι, δεν πολυθυμάσαι γιατί η αμηχανία μιας ολόκληρης τάξης στο άκουσμα ή την υπόνοια της λέξης “σεξ” μετουσιώθηκε σε καφρίλα και γέλια. Αν, δε, είσαι γυναίκα, θα θυμάσαι και την πρώτη σου περίοδο, τη δυσκολία των γονιών σου να βάλουν τις λέξεις σε μια σειρά που να βγάζει νόημα και τέλος πάντων να δικαιολογεί το πώς θα αιμορραγείς για κάποιες μέρες κάθε μήνα χωρίς να πεθαίνεις. Τι είσαι; Superhuman; Μπορεί.
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση γενικώς στην Ελλάδα είναι βιωματική. Πρώτα ανακαλύπτεις ενστικτωδώς τη σεξουαλικότητά σου, το σώμα σου, τις λειτουργίες του και μετά βλέποντας και κάνοντας πρώτα παίζεις το παιχνίδι όπως το έχεις δει στο πορνό και μετά ξεκινάς τις παραλλαγές. Αν είσαι τυχερή, ο γυναικολόγος σου θα σου εξηγήσει τα απαραίτητα και κάτι παραπάνω, αν είσαι τυχερός θα αντιληφθείς το εφέ το σώματός σου σε ένα άλλο σώμα. Την ίδια στιγμή που η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θυμίζει παιχνίδι στο σκοτάδι, σε κάθε προσπάθεια να γίνει μέρος της του σχολικού προγράμματος γεννά αντιδράσεις. Λες και με το να μην έχουμε ιδέα τι σημαίνει σεξ μείωσε την όρεξή μας για σεξ (μπορώ να πω καύλα;) ή τις ώρες που οι έφηβοι και έφηβες περνούν βλέποντας πορνό.
Εδώ και αρκετό καιρό, συχνά βλέπουμε από story σε story αναρτήσεις του λογαριασμού @sexethos. Ναι, το σεξ έχει ηθική. Και μιλήσαμε με τη Μαρίνα Αρβανιτάκη, ψυχολόγο και sex therapist, που ξεκίνησε το project, για το σεξ το 2024. Την ηθική του, τις παρανοήσεις που το κυνηγούν ακόμα, με μια πρέσα ενοχικότητας και ντροπής, αλλά και το πώς γίνεται να είναι φαινομενικά παντού, αλλά ακόμα να προκαλεί αμηχανία το να μιλάμε για αυτό.
Μαρίνα, αρχικά πώς μπήκες στις ζωές μας; Θυμάμαι να πέφτω πάνω στο account “sex ethos” και να λέω “ωπ, από πού μάς ήρθε αυτό;”. Ποιος ήταν ο στόχος σου φτιάχνοντας αυτόν τον επιμορφωτικό σε θέματα σεξ λογαριασμό;
Το κίνητρο για να φτιάξω αυτόν τον λογαριασμό, ήταν όταν μέσα από τις συνεδρίες με θεραπευόμενα άτομα, αλλά και παρατηρώντας το πώς σχετίζονται οι άνθρωποι, πώς μιλάνε για το σεξ και τη σεξουαλικότητα, ανακάλυψα ότι χρειαζόμαστε πολλή δουλειά σε σχέση με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η οποία δυστυχώς δεν είναι αυτονόητη ή προσβάσιμη σε όλα τα άτομα. Επίσης, συχνά συγχέεται η σεξουαλικότητα με τη σεξουαλική πράξη (σεξ) και μέσα από αυτόν τον λογαριασμό ξεκίνησα μια προσπάθεια να γίνεται η ενημέρωση προσβάσιμη. Έπειτα ακολούθησαν ομιλίες συνεντεύξεις, podcast και η τηλεόραση. Το @sexethos πήρε διαστάσεις project, ενός εγχειρήματος για προώθηση της θετικής προσέγγισης στη σεξουαλικότητα. Έγινε ένα ασφαλές πλαίσιο, όπου άτομα από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες μοιράζονται μαζί μου τις ανησυχίες τους, προβληματίζονται αλλά και νιώθουν να ακούγονται και να εκπροσωπούνται.
-Πες μας λίγα λόγια για εσένα. Πώς σε κέρδισαν οι σπουδές γύρω από το σεξ και η ενασχόληση με αυτό;
Από μικρή ηλικία είχα ενδιαφέρον για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, τα φύλα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την έκφραση φύλου, τις σχέσεις αλλά και την ποικιλομορφία των σωμάτων και των σχέσεων. Μου προκαλούσε απορία και με δυσκόλευε συναισθηματικά το γεγονός ότι πολλά άτομα δεν εκπροσωπούνται, δεν “υπάρχουν” για την κοινωνία. Με προβλημάτιζε η ανισότητα, η επιρροή της θρησκείας στις σχέσεις και στην ελεύθερη έκφραση των ατόμων. Αποφάσισα να σπουδάσω ψυχολογία, αφού είχα τελειώσει το πρώτο μου πτυχίο που ήταν στις Ευρωπαϊκές Σπουδές. Με τη σεξουαλικότητα ασχολήθηκα λίγο αργότερα ως θεραπεύτρια, καθώς αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ανθρώπινης ταυτότητας και μοιραία επηρεάζει τις σχέσεις μας με τα άλλα άτομα αλλά και τη σχέση με τον εαυτό μας. Ωστόσο, η σεξουαλικότητα δεν αποτελεί κομμάτι των σπουδών ψυχοθεραπείας και ψυχολογίας. Δεν “αγγίζουν” όλοι οι θεραπευτές αυτές τις πτυχές, καθώς δεν έχουν την εκπαίδευση να το κάνουν, ενώ πολλές μπορεί να έχουν δικές τους προκαταλήψεις και ταμπού που δεν έχουν εξερευνήσει ή δε θέλουν να εξερευνήσουν. Τώρα εργάζομαι κυρίως ως κλινική επόπτρια σε θεραπευτές που είτε δουλεύουν ήδη πάνω σε σεξουαλικά ζητήματα, είτε επιθυμούν να αποκτήσουν γνώσεις και βοήθεια σε περίπτωση που προκύψουν στη θεραπεία.
Η σεξουαλική ηθική στη σύγχρονη εποχή είναι ή θα έπρεπε να ήταν η συναίνεση, η ενσυναίσθηση, η επικοινωνία, η ισότητα, η απομάθηση αναχρονιστικών και επικίνδυνων πεποιθήσεων και η αγάπη.
-Το βιβλίο σου έχει τίτλο “Σεξ Ήθος”. Ποια είναι η σεξουαλική ηθική στη σύγχρονη εποχή;
Πρόκειται ουσιαστικά για έναν οδηγό σχέσεων και σεξουαλικότητας. Μια εισαγωγή στις βασικές έννοιες μέσα από το πρίσμα της θετικής προσέγγισης στη σεξουαλικότητα που υποστηρίζει ότι κάθε συναινετική σεξουαλική πράξη είναι φυσιολογική και όμορφη. Εστιάζει στο ότι το σεξ και η σεξουαλικότητα δεν είναι κάτι για το οποίο χρειάζεται να ντρεπόμαστε ή να ερχόμαστε σε δύσκολη θέση. Είναι φυσιολογικές ανθρώπινες λειτουργίες και χαρακτηριστικά. Έχουν ποικιλομορφία και πολλές διαφορετικές εκφάνσεις που δεν εντάσσονται σε δίπολα. Ο οδηγός περιλαμβάνει τις ποικιλομορφίες των ατόμων, αλλά και των τρόπων που σχετίζονται. Επίσης παρέχει χρήσιμες πληροφορίες που αφορούν ζητήματα όπως εγκυμοσύνη, περίοδος, σεξουαλική επαφή σε μεγαλύτερη ηλικία, το οργασμικό χάσμα, κοινωνία και σεξουαλικότητα, κακοποιητικές συμπεριφορές αλλά και βιωματικές ασκήσεις που μπορεί να κάνει το άτομο είτε μόνο του, είτε με το συντροφικό του πρόσωπο. Πρόκειται για μια προσπάθεια συμπεριληπτικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που αφορά όμως και ενήλικα άτομα. Θα έλεγα, ότι κυρίως αφορά αυτά. Για να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο που σχετίζονται ή δημιουργούν σεξουαλικές και όχι μόνο, σχέσεις. Η σεξουαλική ηθική στη σύγχρονη εποχή είναι ή θα έπρεπε να ήταν η συναίνεση, η ενσυναίσθηση, η επικοινωνία, η ισότητα, η απομάθηση αναχρονιστικών και επικίνδυνων πεποιθήσεων και η αγάπη.
-Δέχεσαι σχόλια μίσους για αναρτήσεις που είναι εμφανώς φεμινιστικές ή που θίγουν παγιωμένες αντρικές σεξουαλικές τακτικές; Βασικά, δέχεσαι σχόλια απλώς επειδή είσαι μια γυναίκα που μιλάει για σεξ;
Στην αρχή που ξεκίνησα αυτό το εγχείρημα τα σχόλια και τα μηνύματα μίσους που δεχόμουν ήταν πολύ περισσότερα. Τώρα, μετά από 4 χρόνια, έχουν ελαττωθεί σημαντικά. Σε αυτό θεωρώ πως έπαιξε σημαντικό ρόλο που και άλλοι επαγγελματίες σεξουαλικής και ψυχικής υγείας (και όχι μόνο) ξεκίνησαν να αναρτούν σχετικά ποστ στα κοινωνικά δίκτυα. Έτσι το φαινόμενο της έλλειψης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και αγωγής έγινε περισσότερο ορατό. Όροι όπως πατριαρχία, γυναικοκτονία, τεκνοθεσία, συμπερίληψη, προνόμια άρχισαν να γίνονται οικείοι, να προβληματίζουν και να ωθούν τα άτομα στο να το ψάξουν παραπάνω.
Πολλά άτομα έχουν ακόμα την πεποίθηση ότι η σεξουαλική πράξη είναι κάτι “βρώμικο”, πρόστυχο, κάτι που προκαλεί συναισθήματα ντροπής και ενοχής.
-Το σεξ είναι παντού γύρω μας, με την επίφαση μιας αναπολογητικότητας βέβαια, αλλά διαπιστώνεις ότι νιώθουμε ακόμα αμηχανία όταν μιλάμε για αυτό;
Φυσικά και υπάρχει αυτή η αμηχανία και σε ένα βαθμό είναι φυσιολογικό να υπάρχει, ειδικά όταν μιλάμε για προσωπικές εμπειρίες ή βιώματα/σκέψεις πεποιθήσεις, καθώς αποτελούν ένα κομμάτι της ταυτότητάς μας εντελώς προσωπικό και απόρρητο. Ωστόσο, παρατηρώ ότι είναι περισσότερο εύκολο να μιλάνε τα άτομα για το σεξ και τη σεξουαλικότητα όταν αυτό αφορά άλλα άτομα, φύλα, ταυτότητες και κοινωνικές ομάδες. Επίσης είναι πιο εύκολο να κρίνουν άλλα άτομα, να έχουν άποψη για αυτά και για το πώς θα ζήσουν τη ζωή τους. Αυτό που παρατηρώ είναι ότι οι άνθρωποι συγχέουν τη σεξουαλικότητα με τη σεξουαλική πράξη. Πολλά άτομα έχουν ακόμα την πεποίθηση ότι η σεξουαλική πράξη είναι κάτι “βρώμικο”, πρόστυχο, κάτι που προκαλεί συναισθήματα ντροπής και ενοχής.
-Η αμηχανία γύρω από τη συζήτηση για το σεξ αφορά πιστεύεις κυρίως τις θηλυκότητες; Από τον φόβο του slut shaming ή μήπως λόγω κάποιας εμπεδωμένης ενοχής γύρω από αυτό;
Θα έλεγα ότι αφορά όλα τα φύλα, γιατί από τη μία πλευρά γυναίκες και θηλυκότητες έχουν να παλέψουν με το slut-shaming, από την άλλη, άντρες και αρρενωπότητες έχουν το “βάρος” ότι χρειάζεται να έχουν πάντα καλή επίδοση, να είναι έτοιμοι για σεξουαλική συνεύρεση σε κάθε περίπτωση. Όποτε είναι κάτι που παρατηρείται σε όλα τα φύλα. Είτε έχουν σεξουαλικές επαφές, είτε όχι. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό, είναι γιατί δεν έχουμε συνηθίσει να μιλάμε για το σεξ και τη σεξουαλικότητα και δεν έχουμε εξοικείωση με αυτή.
-Αυτό το αίσθημα ντροπής και αμηχανίας γύρω από το σεξ λες να το έχει μετατρέψει και σε εργαλείο εκδίκησης; Δες ας πούμε το revenge porn.
Η ντροπή, ειδικά για γυναίκες και θηλυκότητες και η ενοχή για τη σεξουαλικότητάς τους, ωθεί κάποια άτομα στο να το χρησιμοποιήσουν ως εργαλείο εκδίκησης ή απειλής. Η γυναικεία σεξουαλική απόλαυση και απελευθέρωση αποτελεί ακόμα ταμπού και για τις ίδιες τις γυναίκες/θηλυκότητες. Παρατηρείται άλλωστε και στο φαινόμενο του εσωτερικευμένου μισογυνισμού. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν έχουμε περιστατικά εκδικητικής πορνογραφίας σε άντρες και σε άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Χωρίς τον φεμινισμό δεν θα είχε δημιουργηθεί το ethical porn. Δεν θα αντιλαμβανόμασταν καν τη σημασία της συναίνεσης
-Διατυπώνεται συχνά μια θεωρία/παράπονο ότι ο φεμινισμός θα “καταστρέψει” τις σεξουαλικές μας ζωές. Πώς το ακούς αυτό;
Ο φεμινισμός κάνει τις σεξουαλικές ζωές όλων των ατόμων πιο όμορφες, αυθεντικές, ειλικρινείς, απολαυστικές και το βασικότερο συναινετικές. Οι ταυτοφυλικές ετεροφυλόφιλες γυναίκες ξεκινάνε να ανακαλύπτουν τι απολαμβάνουν και να το επικοινωνούν και οι ταυτοφυλικοί ετεροφυλόφιλοι άντρες να το ακούν χωρίς να θίγονται. Επίσης βοηθάει στο να μη περιορίζεται το πορνογραφικό υλικό στο βλέμμα του ταυτοφυλικού ετεροφυλόφιλου άντρα ή στις παράλογες προσδοκίες σχετικά με το σώμα, την απόλαυση αλλά και τη σεξουαλική επίδοση. Και αναφέρομαι στο πορνογραφικό υλικό, καθώς γίνεται πολλή κατανάλωση η οποία ξεκινάει από μικρή ηλικία και μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε αλλά και κάνουμε σεξ. Χωρίς τον φεμινισμό δεν θα είχε δημιουργηθεί το ethical porn. Δεν θα αντιλαμβανόμασταν καν τη σημασία της συναίνεσης.
-Με το orgasm gap τι γίνεται; Έχει “κλείσει”; Κάποιες δηλώσεις και αλλαγές στη στάση των γυναικών γύρω από το σεξ δίνουν την αίσθηση πως τα πράγματα είναι καλύτερα.
Τα πράγματα είναι καλύτερα για γυναίκες που έχουν πρόσβαση στην ενημέρωση και που έχουν την ευκαιρία και διάθεση να εξερευνήσουν τη σεξουαλικότητά τους και να την επικοινωνούν σε άτομα που μπορούν να τις καταλάβουν, να τις ακούσουν και να αλλάξουν την αναχρονιστική πεποίθηση ότι το να έχεις πέος είναι αρκετό για να φέρει μια γυναίκα σε οργασμό. Μιλάμε για ταυτοφυλικές ετεροφυλόφιλες συνευρέσεις, γιατί στις άλλες ομάδες το χάσμα είναι πολύ μικρότερο. Συνεπώς, το οργασμικό χάσμα δεν έχει κλείσει γιατί χρειάζεται προσπάθεια και από τις δύο πλευρές.
-Ξέρουμε πλέον τα σώματά μας;
Αρχικά γίνεται μεγάλος αγώνας αποδοχής του σώματός μας. Ειδικά για τις γυναίκες είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπορέσουν να αποδεχτούν την εικόνα του σώματός τους, πόσω μάλλον των σεξουαλικών τους οργάνων, όταν οι προσλαμβάνουσες που έχουμε από μικρή ηλικία βασίζονται σε πρότυπα ομορφιάς που είναι σχεδόν ουτοπικά. Μια γυναίκα θα καθυστερήσει να εξοικειωθεί με το σώμα της, να γνωρίσει τις ερωτογενείς του ζώνες και να μάθει να απολαμβάνει το σεξ. Αυτή η διαδικασία επηρεάζεται από τα συναισθήματα ενοχών, ντροπής αλλά και φόβου που μπορεί να βιώνει.
-Ως sex therapist ποια είναι τα ζητήματα γύρω από το σεξ που απασχολούν περισσότερο τους ανθρώπους στις μέρες μας;
Τα ζητήματα που απασχολούν περισσότερο είναι αυτό της στυτικής δυσλειτουργίας σε άτομα με πέος, ο οργασμός και η επίτευξή του σε άτομα με κόλπο σε ετεροφυλόφιλες σχέσεις, η καταναγκαστική χρήση πορνογραφικού υλικού, αλλά και ο συγχρονισμός της διάθεσης για σεξουαλική συνεύρεση στα ζευγάρια.
-Τι είναι το σύμπλεγμα Παναγίας/Πόρνης; Θα έλεγες ότι είναι κάπως διαδομένο στην σεξουαλική μας κουλτούρα;
Είναι εξαιρετικά διαδεδομένο. Πρόκειται για την πεποίθηση ότι κάποιες γυναίκες είναι “για σπίτι” ενώ άλλες είναι για σεξ. Γίνεται δηλαδή ένας διαχωρισμός των γυναικών. Παραβλέπεται ότι μια γυναίκα μπορεί να έχεις πολλούς διαφορετικούς ρόλους αν το επιθυμεί. Ότι η μητρότητα, για παράδειγμα, δεν εξουδετερώνει τη σεξουαλικότητα.
Red flag είναι και όταν ρωτάει κάποιος να μάθει τον αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων ενός ατόμου, να αφαιρεί το προφυλακτικό κατά τη διάρκεια της πράξης, να μην παρέχει μετασυνουσιακή φροντίδα το ένα άτομο στο άλλο ή να προβαίνει σε σεξουαλικές πράξεις/συμπεριφορές για τις οποίες το άλλο άτομο δεν έχει συναινέσει.
-Ποιοι είναι οι μύθοι γύρω από το σεξ και τη σεξουαλικότητα που ακόμα και το 2024 φαίνεται να μην έχουν καταρριφθεί;
Ότι το φύλο ανήκει σε ένα ευρύ φάσμα και όχι στο δίπολο γυναίκα/άντρας, ότι το τι είναι σεξ μπορεί να είναι διαφορετικό για το κάθε άτομο, ότι όλα τα άτομα και σώματα έχουν σεξουαλικότητα, ότι η σεξουαλική πράξη δεν είναι αγώνας επίδοσης ή παράσταση, ότι σημασία έχει η ποιότητα και όχι η ποσότητα σεξουαλικών επαφών, ότι το πορνογραφικό υλικό δεν είναι σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, ότι δεν έχει καμία γυναίκα/θηλυκότητα υποχρέωση να προβεί σε σεξουαλική πράξη αν δεν το επιθυμεί, ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αφορούν μόνο τα ετεροφυλόφιλα ταυτοφυλικά άτομα.
-Με το σεξ και την τελετουργία του να είναι μια ρευστή διαδικασία, υπάρχουν κάποια red flags που καλό θα είναι να έχουμε στον νου μας;
Η συναίνεση πριν, μετά αλλά και κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης είναι απαραίτητη. Αν δεν υπάρχει ξεκάθαρη συναίνεση είναι το μεγαλύτερο red flag. Συναίνεση δεν μπορεί να υπάρξει όταν το άτομο είναι ανήλικο ή σε πνευματική κατάσταση που δεν μπορεί να τη δώσει. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει συναίνεση όταν το άτομο είναι για παράδειγμα, υπό την επήρεια αλκοόλ. Επίσης το να προσπαθείς να πιέσεις ένα άτομο και να διαπραγματεύεσαι τη συναίνεση είναι red flag. Ένα άλλο red flag είναι η μη χρήση προφυλακτικού και γενικότερα η μη διάθεση για συζήτηση γύρω από θέματα αντισύλληψης, προφύλαξης, πριν την πράξη. Red flag είναι και όταν ρωτάει κάποιος να μάθει τον αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων ενός ατόμου, να αφαιρεί το προφυλακτικό κατά τη διάρκεια της πράξης, να μην παρέχει μετασυνουσιακή φροντίδα το ένα άτομο στο άλλο ή να προβαίνει σε σεξουαλικές πράξεις/συμπεριφορές για τις οποίες το άλλο άτομο δεν έχει συναινέσει.
