Το ότι η Γαλλίδα συγγραφέας Sidonie-Gabrielle Colette, αν και από τις σημαντικότερες διεθνώς συγγραφείς, παραμένει ψιλοάγνωστη στην χώρα μας, έχει να κάνει με την πασίδηλη κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας, και των συνισταμένων της αγγλοσαξονικής κουλτούρας ως συνέπεια αυτής. Η γυναικεία δύναμη της διανόησής της είναι αυτή που εμπνέει ακόμη και σήμερα.
Παντρεμένη πολύ νωρίς, με έναν καταπιεστικό αλλά και λιμπερτίνο Παριζιάνο 14 χρόνια μεγαλύτερό της, βρίσκει τον εαυτό της κλεισμένο σε ένα δωματιάκι, αρκετές ώρες κάθε μέρα, να γράφει με την αμίμητη πένα της, για να παράξει κέρδος και φήμη για το συζυγικό νοικοκυριό. Τα πρώτα της μυθιστορήματα εκδίδονται με το δικό του όνομα, με το συγγραφικό ψευδώνυμο Willy. Η ίδια αργότερα θα πει πως αν δεν υπήρχε η καταπίεση του Willy, ίσως να μην έγραφε ποτέ.
Σύντομα πάντως θα τον παρατήσει για να ακολουθήσει μια ζωή που θα της εξασφαλίσει “ένα δικό της δωμάτιο”, τρεις συζύγους και χορό πάνω στα τραπέζια από το Châtillon-Coligny της νιότης μέχρι και τα βαθιά γεράματα. Μίμος, χορεύτρια στο music hall, δημοσιογράφος, τα έκανε όλα και συνέφερε. Με το αδάμαστο κι ακάματο πνεύμα της, ιδρύει το 1932 την Société Colette, μια φίρμα καλλυντικών κι αρωμάτων με την επίβλεψη της ίδιας της συγγραφέως που έχει πολύ συγκεκριμένα και σοφιστικέ γούστα.
Μετά το άνοιγμα της μπουτίκ τον Ιούνιο του ίδιου έτους, που προσέλκυσε την παρισινή ελίτ, το ενδιαφέρον της για το άρωμα, το μακιγιάζ, την περιποίηση του δέρματος, τη μόδα και τη συγγραφή βαίνει αμείωτο. Αντίθετα με τις απόψεις αρκετών φεμινιστριών μετέπειτα, ουδέποτε είδε την ενασχόλησή της αυτή ως κάτι που μειώνει την ισχύ της κριτικής της σκέψης.
Όταν ένας κριτικός την χαρακτήρισε «οσφρητική μυθιστοριογράφο», δέχτηκε ευγενικά την ιδέα, υποστηρίζοντας ότι «ακολούθησα τη μύτη μου και πάντα με οδηγούσε στο καλύτερο και στο χειρότερο».
Οι ευωδιές ασκούσαν μεγάλη ισχύ στη συγγραφική της έμπνευση.
Η Colette προτιμούσε λουλουδάτα αρώματα για τον εαυτό της και για τις γυναίκες αναγνώστριες, στις οποίες πρόσφερε συμβουλές. Αγαπούσε ιδιαίτερα τα πιο σαρκικά εξ αυτών: πραγματικό γιασεμί, αισθησιακή και παράδοξη τουμπερόζα, ώριμη παρακμιακή γαρδένια που ομοιάζει με την φθορά της νιότης μέσα στην ηδυπαθή γλυκύτητα του τέλους. Κι αγαπούσε και τον ξανθό ταμπάκο, τον καπνό για την πίπα.
Στο έργο της Nuit Blanche (λευκή νύχτα), ένα ποίημα σε πρόζα για την αγαπημένη της Mathilde de Morny, γνωστή και ως “ο Μίσσυ” (μιας κι ήταν περίπτωση εκ γενετής γυναίκας που φυλομετέβη ως άνδρας στην πορεία), η Colette νιώθει την παρουσία του Μίσσυ στο κρεβάτι τους μέσα από το άρωμά του. «Ένα φωτοστέφανο από άρωμα το τυλίγει… μια εισπνοή με προσεκτική προσήλωση για να ξεχωρίσεις την ξανθή νότα της ψυχής του αγαπημένου σου καπνού.» Υπάρχει ένα άλλο άρωμα στο κρεβάτι τους, ωστόσο, που σημαίνει την ένωσή τους και αυτό είναι το «άρωμα της εξοχής από θρυμματισμένο γρασίδι, ποιος μπορεί να πει αν είναι δικό μου ή δικό σου;» Η Colette δεν μπορεί να διακρίνει αυτή τη μυρωδιά επειδή προέρχεται από την «κοινή τους ζωή στην εξοχή, σε βόλτες που κάνουν μαζί, στα λιβάδια και το γρασίδι». Το άρωμα της Colette αναδύεται επίσης από το κρεβάτι τους, αυτό του «καμένου σανταλόξυλου.» Το κρεβάτι γίνεται ένα «ανοιχτό μπουκάλι» που εκπνέει «τον αέρα και την αύρα του Έρωτα» στη ζωή τους.
«Κάθε άρωμα που δεν έχει φυτική προέλευση», συμβουλεύει τις αναγνώστριες, «δεν μπορεί να είναι τίποτα περισσότερο από μια παροδική φαντασία της μόδας». Έζησε όντως την εποχή που έγιναν όλες οι μεγάλες επαναστάσεις της βιομηχανίας των αρωμάτων: οι συνθετικές νότες από την οργανική χημεία του άνθρακα, αρωματικές ουσίες που προέκυψαν από πετροχημικά, νιτροεκρηκτικά, κηρώδεις αλιφατικές αλδεΰδες… Το τέλος του 19ου αιώνα κι οι αρχές του 20ου έβαλαν τις βάσεις για όσα ξέρουμε και θεωρούμε εμείς σήμερα δεδομένα, κι ας μην είναι ευρέως γνωστά συνειδητά. Τα έχουμε σίγουρα μυρίσει ξανά και ξανά μέσα σε ένα ταγιαριστό μπουκαλάκι εξωτικού μυστηριακού φίλτρου.
Υπάρχουν αρώματα τριγύρω, γράφει, «που θα μπορούσαν να σκοτώσουν έναν ταύρο. Σε ένα εστιατόριο, στο θέατρο, οι γυναίκες αφήνουν στο πέρασμά τους αρώματα που κόβουν την όρεξη ή μειώνουν αυτό που συμβαίνει στην οθόνη ή στη σκηνή».
Παραδόξως, για άνθρωπο που τόσο ερωτευόταν τις οσμές, ώστε ανέδειξε κάθε τους απόχρωση στα άπειρα διηγήματα και τα μυθιστορήματά της, από την σειρά της Claudine και τις ομοερωτικές της περιπέτειες στο σχολείο, ως τον Chérie και την Gigi, υπήρξε μια από τις πρωθιέρειες αυτού που αποκαλούμε “άρωμα υπογραφής”. Την έννοια, δηλαδή, ότι αναγνωρίζουμε κάποιον από το οσφρητικό του ίχνος, το οποίο επιλέγει με σπουδή και περίσκεψη ώστε να αντανακλά την προσωπικότητά του χωρίς να πει ούτε μια λέξη.
Είναι ζωτικής σημασίας οι γυναίκες να μην φτερουγίζουν σαν «μεθυσμένες μέλισσες» από το ένα άρωμα στο άλλο.
«Κυρία, εσύ που διαβάζεις τα λόγια μου, ελπίζω να μην έχεις ποτέ […] ένα «νέο» άρωμα.” Μια γυναίκα πρέπει να ασκεί μια ορισμένη αυταπάρνηση παραμένοντας πιστή «σε ένα καλά επιλεγμένο άρωμα, που συνδέεται με το ηθικό της πρόσωπο, με τη σωματική της γοητεία, ένα άρωμα που αγαπούν και αναγνωρίζουν οι φίλοι σου, που εκπλήσσει τους ανθρώπους που συναντάς για πρώτη φορά και που τους κάνει να ονειρεύονται.»
Ήξερε να γράφει η άτιμη, όχι;
Στο μυθιστόρημά της La retraite sentimentale βάζει έναν χαρακτήρα να περιγράφει την εμπειρία της, μυρίζοντας τα μαλλιά μιας φίλης της: «Φίλησα τα αστραφτερά λεία μαλλιά… που μύριζαν μόνο σαν τη γούνα κάποιου καθαρού ζώου». Όταν ο σύζυγος της κεντρικής ηρωίδας Claudine πεθαίνει, γράφει: «Η νύχτα πέφτει γρήγορα πάνω από τον κήπο, του οποίου η πλούσια βλάστηση παραμένει σκοτεινή στον ήλιο. Η υγρασία της γης ανεβαίνει στα ρουθούνια μου: μια μυρωδιά από μανιτάρια, βανίλια και πορτοκάλι.»
Αυτό που έχει γίνει στο Saint-Sauveur-en-Puisaye, στo 8-10 rue Colette, είναι ένα μοναδικό δείγμα φόρου τιμής στο πρόσωπό της. Το έργο συνίστατο στην «αποκατάσταση του σπιτιού και του κήπου, όπως το ήξερε η Colette και το περιέγραψε στο έργο της». Η μικρή Gabrielle, γεννήθηκε σε αυτό στις 28 Ιανουαρίου 1873. Θα πρέπει να φύγει από αυτά τα αγαπημένα μέρη στα 18 της, με την κατεστραμμένη οικογένειά της. Χρόνια αργότερα, η συγγραφέας δεν θα σταματήσει ποτέ να αναδημιουργεί αυτόν τον χαμένο παράδεισο στα βιβλία της. Το σπίτι της, αστικό, «ένα λείψανο, ένα λαγούμι, μια ακρόπολη, το μουσείο της νιότης μου…», και δίπλα οι αγαπημένοι, πλούσιοι κήποι του. Χάρη σε μια εθνική κινητοποίηση πολλών προσωπικοτήτων, σε μια σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, η ένωση Maison de Colette μπόρεσε να αγοράσει το κτίριο το 2011 (αξίας 300.000 ευρώ) και κυρίως να εξετάσει τις απαραίτητες εργασίες (που θα ανέλθουν στο 1,5 εκατ. ευρώ). Οι υπεύθυνοι θα χρησιμοποιήσουν τις περιγραφές των αναμνήσεων της Colette στα βιβλία της, καθώς και τις συμβολαιογραφικές πράξεις, για να ξαναφτιάξουν τα έπιπλα με τον ίδιο τρόπο, καθώς μόνο το 20% των αρχικών επίπλων μπόρεσε να ανευρεθεί και να αναπαλαιωθεί. Και τέλος, οι τοίχοι και τα πατώματα θα μιλήσουν. Μια στρωματογραφική έρευνα έδωσε τη δυνατότητα να βρεθούν υπολείμματα ταπετσαρίας και πίνακες που θα επιβεβαιώσουν τις αναμνήσεις της Colette.
Φόρο τιμής αποτίει άλλωστε κι η εμβληματική μπουτίκ Colette της Παρισινής urbanité, Μέκκα του εναλλακτικού σικ στυλ κάθε Παριζιάνας που σέβεται τον εαυτό της, τη μύτη της, και κυρίως το μυαλό της.
Η μικρή ανεξάρτητη γαλλική φίρμα Histoires de Parfums έκανε κάτι εντελώς διαφορετικό. Αφιερώνοντας μια αρχική πλειάδα αρωμάτων σε συγγραφείς (ανακαλώντας τις περίφημες εκδόσεις Pléiade) αποτίει φόρο τιμής στην συγγραφέα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης με το άρωμα Colette 1873, τη χρονιά της γέννησής της. Η Colette ανακάλυψε τη νότια Γαλλία σε ηλικία 34 ετών. Ανακάλυψε το St Tropez χάρη στον τρίτο σύζυγό της. Εκείνη την εποχή ήταν ακόμα ένα ψαροχώρι. Ερωτεύτηκε το μέρος και αποφάσισε να αγοράσει ένα σπίτι, το «la Treille Muscate» (χονδρικά σημαίνει το κλήμα του μοσχάτου σταφυλιού). Ήταν δεμένη με πάθος με το σπίτι της και κυρίως με τον κήπο. «Σκέφτηκα αυτόν τον μεσογειακό κήπο για να δημιουργήσω το 1873», εξομολογείται ο Gerald Ghislain, δημιουργός της φίρμας.
«Αυτός ο κήπος ήταν γεμάτος φρουτώδη δέντρα, άνθη πορτοκαλιάς, λουλούδια και λαχανικά, γεμάτος από τον ήλιο της Νότιας Γαλλίας. Αυτό το άρωμα μοιάζει με αυτόν τον κήπο που αγάπησε τόσο πολύ, και αντικατοπτρίζει αυτή τη χαρούμενη, αισθησιακή γυναίκα».
Κάθε σταγόνα αυτού του ανέμελου γκουρμέ κιτρώδους αρώματος, γλυκό κι ισόποσα ξινό με γκρέιφρουτ στο άνοιγμα κι υπόβαθρο λουλουδιών -βαρύ από τον πορτοκαλανθό που γέρνει στην απογευματινή ραστώνη, καραμελωμένο, βανιλλάτο- με κάνει να αναλογίζομαι την Colette και την θηλυκή της δύναμη καθώς το απλώνω σταγόνα σταγόνα στο δέρμα. Πόσα ήξερε, πόσα απήλαυσε. «Όταν το σώμα μου σκέφτεται…όλη μου η σάρκα έχει ψυχή». Η ζωή είναι μικρή.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Είδα την ταινία εντελώς συμπτωματικά όταν έκανα ένα χειρουργείο ρουτίνα και είχα μια διανυκτέρευση στο νοσοκομείο. Και με αυτόν τον τρόπο την έμαθα εντελώς τυχαία.