Ούτε στη Γ' Λυκείου, ούτε στις Πανελλήνιες, ούτε πουθενά: λατινικά στο σχολείο από του χρόνου τέλος, αποφάσισε ο υπουργός Παιδείας στο πλαίσιο μιας ακόμα εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, κίνηση η οποία –όπως το οτιδήποτε πλέον στη χώρα αυτή– έγινε αφορμή ακραίας διαμάχης, που σε πλείστες όσες περιπτώσεις σχετιζόταν μάλλον με τις ιδεολογικοπολιτικές απόψεις του εκάστοτε υποκειμένου παρά με κάποια βαθύτερη γνώση του αντικειμένου.
Μέχρι και ποσοστά άνω του 60% υπέρ της μη κατάργησης είδα σε κάποια γκάλοπ παρότι ο λόγος για ένα από τα πλέον αντιδημοφιλή (λόγω του υψηλού βαθμού δυσκολίας αλλά και της «στεγνής» διδασκαλίας που μόνο την αποστήθιση ενθάρρυνε) μαθήματα, όπως εύκολα θα διαπίστωνε κανείς ρωτώντας σε ένα οποιοδήποτε μέσο σχολείο.
Στα συνήθη επιχειρήματα των «λατινολατρών», παραδοσιακών ή όψιμων, εντάσσεται η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης που η μελέτη των λατινικών υποστηρίζουν ότι προωθεί κι ένας γενικότερος φόβος για την απαξίωση της κλασικής παιδείας εν γένει υπέρ μιας πιο τεχνοκρατικής.
Αξιοσημείωτο είναι δε ότι εκτός από τους συνήθεις... Αδώνηδες που ανησυχούν μην η κοινωνιολογία –η οποία προορίζεται να αντικαταστήσει τα λατινικά– «αριστερέψει» τα παιδιά μας, ένθερμοι «γλωσσοαμύντορες» αναδείχθηκαν αίφνης για αντιπολιτευτικούς προφανώς λόγους και στην πέραν του Σύριζα Αριστερά, μολονότι ο ευρύτερος προοδευτικός χώρος ποτέ δεν πολυσυμπάθησε τη γλώσσα του Βιργίλιου.
Χαρακτηριστικά, το Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας του ΕΑΜ (1944) προέβλεπε πλήρη κατάργηση των λατινικών αλλά και των αρχαίων ελληνικών στα σχολεία, καθώς επίσης ορθογραφική απλοποίηση των φωνηέντων.
Γενικώς ειπείν, από το 1836 οπότε τα λατινικά εντάχθηκαν στο σχολικό πρόγραμμα, η θέση τους στην εκπαίδευση γνώρισε αρκετές διακυμάνσεις καθώς η διδασκαλία τους συνδέθηκε με τις ανά περίσταση επικρατούσες αντιλήψεις για τις σχέσεις του ελληνικού κόσμου με τον ρωμαϊκό καθώς και την αξιολογική τους σχέση με τα αρχαία ελληνικά.
Το μεγαλύτερο «πρέσινγκ» πάντως το δέχτηκαν επί αριστερών/προοδευτικών κυβερνήσεων, με πρώτο τον Ι. Τσιριμώκο, υπουργό Παιδείας του Βενιζέλου να εξαγγέλλει την κατάργησή τους κατόπιν εισήγησης του Δημήτρη Γληνού (1913) – από τότε κρατάει η διαμάχη.
«Της μόδας» ήταν και στα δικά μου λυκειακά χρόνια (αρχές δεκαετίας '80) να τα απαξιώνουμε – μέχρι σε έκθεση στις Πανελλήνιες είχα προτείνει να καταργηθούν ο αθεόφοβος, παρότι διακρινόμουν στο συγκεκριμένο μάθημα, παραδόξως μάλιστα απέσπασα υψηλό βαθμό!
Βλέπεις, όσο της θεωρητικής κατεύθυνσης κι αν ήσουν, όσο κι αν σε εξίταρε η επαφή με μια ιστορική γλώσσα «νεκρή» μεν (εκτός Βατικανού) αλλά θεμέλιο για τις περισσότερες ευρωπαϊκές, τόσο ο τρόπος διδασκαλίας όσο και η στρυφνή τους γραμματική σε αποθάρρυναν στην πορεία – θα μπορούσες να «βασανίζεσαι» πιο δημιουργικά μαθαίνοντας π.χ. μια δεύτερη σύγχρονη ξένη γλώσσα.
Πέρα όμως από ιδέες και ιδεοληψίες, πόσο απαραίτητα είναι σήμερα τα λατινικά στην εκπαίδευση; Προσωπικά με βοήθησαν πράγματι στην καλύτερη κατανόηση των αγγλικών και άλλων ευρωπαϊκών λατινογενών γλωσσών, ακόμα κι αν δεν τις μίλαγα, καθώς και κάποιων επιστημονικών ορολογιών από τις πολλές που βασίζονται σε αυτά.
Αυτή είναι και η κύρια (πέρα από το φάσμα της ανεργίας που θα αντιμετωπίσουν οι ειδικευμένοι στα λατινικά φιλόλογοι) «ένσταση» της Κοσμητείας της Φιλοσοφικής του ΕΚΠΑ κατά της κατάργησης.
Αυτό όμως ίσχυε σε καιρούς που δεν υπήρχε Διαδίκτυο, ελεύθερη τηλεόραση ή ραδιόφωνο, που δεν διδασκόσουν δυο-τρεις γλώσσες μέχρι τα είκοσι, που δεν πολυταξιδεύαμε, που τα αγγλικά δεν ήταν πανταχού παρόντα και η εξοικείωση με αυτά (ή με άλλες ξένες γλώσσες) εκτός σχολείου ή φροντιστηρίου, περιορισμένη.
Αυτό όλο πλέον έχει αλλάξει θεαματικά. Μου άρεσε, επίσης, η εκφραστική τους «δωρικότητα». Αν με ρωτήσεις βέβαια σήμερα, ελάχιστες λατινικές φράσεις θυμάμαι (κυρίως λόγω Αστερίξ!) και τίποτα σχεδόν από γραμματική/συντακτικό, όσο για με την εξοικείωση με τον ρωμαϊκό πολιτισμό, ας όψεται το αφιόνι μου με την ιστορία γιατί αν περίμενα από το (φιλότιμο, πάντως) εγχειρίδιο του Τζάρτζανου... Περισσότερο θυμάμαι τι ζόρια τράβαγα μαζί τους, όπως άλλωστε και με τα αρχαία ελληνικά!
Ο προβληματισμός για την αναγκαιότητα ή μη της διδασκαλίας των λατινικών στη μέση εκπαίδευση δεν είναι μόνο ελληνικός. Αφορά επίσης χώρες των οποίων η γλώσσα και ο πολιτισμός έχουν αμεσότερη σχέση μαζί τους. Ανάλογες ενστάσεις έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς την Αγγλία (όπου έχουν πια εξοβελιστεί ουσιαστικά από τη δημόσια εκπαίδευση), την Ιταλία (όπου έχουν «ψαλιδιστεί» αρκετά), στη Γερμανία (όπου πάντως υπάρχει, διαβάζω, τάση επαναφοράς τους σε αρκετά σχολεία από όπου είχαν «κοπεί»), την Ισπανία, τις ΗΠΑ και αλλού.
Στα συνήθη επιχειρήματα των «λατινολατρών», παραδοσιακών ή όψιμων, εντάσσεται η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης που η μελέτη των λατινικών υποστηρίζουν ότι προωθεί κι ένας γενικότερος φόβος για την απαξίωση της κλασικής παιδείας εν γένει υπέρ μιας πιο τεχνοκρατικής.
Να θυμίσω βέβαια ότι και στις εποχές που η κλασική ανθρωπιστική παιδεία με τα τόσα υψιπετή ιδανικά μεσουρανούσε (και που «δίχως αυτή η παρούσα τεχνολογική εξέλιξη μπορεί να καταρρεύσει ή να καταστεί επικίνδυνη», καθώς αναφέρεται με στόμφο στην εισαγωγή των λατινικών Γ' Λυκείου), δεν αποφεύχθηκαν ούτε οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, ούτε το Ολοκαύτωμα, ούτε η χρήση πυρηνικών, ούτε η εκμετάλλευση και οι θεαματικές οικονομικές ανισότητες, ούτε η οικολογική υποβάθμιση του πλανήτη. Αντίθετα, η αρχαιολατρεία και η προσκόλληση στην κλασική παράδοση συχνά ταυτίστηκε με ό,τι πιο αντιδραστικό στην Ελλάδα και όχι μόνο.
«H κατάργηση των λατινικών ελάχιστη επίδραση θα έχει στη μορφωτική συγκρότηση των εφήβων... Οι μεγαλύτεροι ίσως δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι το κάποτε φόβητρο των μαθητών είχε εδώ και δεκαετίες μετατραπεί σε σκυλάκι κανίς – τα τελευταία χρόνια διδασκόταν μόνο στους μαθητές της Θεωρητικής κατεύθυνσης και μόνο στη Γ' Λυκείου, για 3 ώρες την εβδομάδα. Μέσα σε 90 ώρες, θεωρητικές κι αυτές και μάλιστα στην τελευταία τάξη, γλώσσα δεν μαθαίνεται. Οι μαθητές διδάσκονταν 25 μικρά κειμενάκια κι εξετάζονταν πάνω σε αυτά. Τα αποστήθιζαν παπαγαλία και είχαν ένα σχεδόν σίγουρο εικοσάρι σαν βαθμολογικό "μαξιλάρι" για ενδεχόμενα στραπάτσα στα Αρχαία και στη Γλώσσα», εκτιμά ο συγγραφέας, μεταφραστής και μελετητής Νίκος Σαραντάκος, άποψη που δημοσίευσε και στο προσωπικό του μπλογκ.
Επιχειρήματα, εντούτοις, τύπου ότι καταργώντας τα λατινικά στη μέση εκπαίδευση ο μέσος πολίτης δεν θα κατανοεί φαινομενικά βαρύγδουπες εκφράσεις όπως το περίφημο «mea culpa» του Ανδρέα Παπανδρέου (αναφερόταν στην «απάλειψη» του κυπριακού από τις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία το '98) ή το «erga omnes» στην πρόσφατη συμφωνία Ελλάδας-ΠΓΔΜ, ότι θα δυσκολεύεται να συλλάβει αρχικά τύπου CV και WC συν μια σειρά νομικούς, ιατρικούς, φυσικοχημικούς όρους κ.λπ., όπως π.χ. τα αναγραφόμενα συστατικά τροφίμων και φαρμάκων, μοιάζει στις μέρες μας μάλλον ξεκρέμαστο, εκτός από παλιοκαιρισμένο – ο google translator εξάλλου μεταφράζει και από/προς τα λατινικά σε χρόνο dt, με ποιότητα ελεγχόμενη μεν αλλά σίγουρα καλύτερη του μέσου άσχετου ή ημιμαθούς.
Δεν ξέρω έπειτα πολλούς «κολλημένους» με την ανάγνωση ρωμαϊκών επιγραφών – οι λάτρεις του λατινομαθούς Χάρι Πότερ είναι περισσότεροι αλλά αυτοί κατά κανόνα μιλάνε κι αγγλικά!
Εκτενέστερη κουβέντα θα έπρεπε, θαρρώ, να έχει γίνει για την υποβάθμιση της βιολογίας, την απουσία ενός μαθήματος σεξουαλικής αγωγής, το «απέθαντο» των Θρησκευτικών (που μπορεί, εντούτοις, βασισμένο σε μια αλλιώτικη συλλογιστική να αποδειχθεί επίσης επίκαιρο και ενδιαφέρον), το περιεχόμενο και τον τρόπο διδασκαλίας της νεοεισελθείσας κοινωνιολογίας ή άλλα εκπαιδευτικά ζητήματα, παρά για το αν ξέρουμε να μεταφράσουμε το regina rosas amat, σε μια εποχή κιόλας που οι rainbow «βασίλισσες» υπερφαλαγγίζουν κατά πολύ τις πραγματικές!