Αυτή η αναθεωρητική πρωτοβουλία καλύτερα να μας έλειπε. Η συγκυρία χαρακτηρίζεται από το συνδυασμό μιας κρίσης που εγκυμονεί ακόμα κινδύνους αφενός, από την έλλειψη στοιχειώδους πολιτικής συνεννόησης και τον διχαστικό ψευδοεμφύλιο αφετέρου. Υπ' αυτές τις συνθήκες, το αναθεωρητικό «εγχείρημα» μπορεί να βλάψει περισσότερο από ότι θα ωφελήσει.
2.
Η Αναθεώρηση του Συντάγματος, μια εξόχως πολιτική διαδικασία, δεν ήταν ποτέ και δεν θα μπορούσε να είναι απαλλαγμένη από σκοπιμότητες ή αντιπαραθέσεις. Η ηθικολογική ρητορική που αναπτύσσεται σχετικά είναι εκτός θέματος, οι δε εκατέρωθεν κορώνες από πολιτικούς ή στρατευμένες πένες αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Ξαφνικά έγιναν όλοι θεσμολάγνοι, σε βαθμό που θυμίζει την πάλαι ποτέ ανανεωτική αριστερά, την εποχή που σε κάθε φράση χρησιμοποιούνταν η ρίζα «θεσμ-» με όλους τους δυνατούς τρόπους, σε ρήματα, επίθετα, ουσιαστικά, επιρρήματα, ακόμα και ως πρώτο ή δεύτερο συνθετικό.
Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την αναθεώρηση που θέλεις, προσπάθησε τουλάχιστον να μην ευτελιστεί «στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία». Τη μια μέρα να ανακοινώνεις συμφωνίες που σε δένουν με την Εκκλησία στον αιώνα τον άπαντα, την άλλη να επιχειρείς να βάλεις το Σύνταγμα να φτιάξει, εκείνο, κράτος θρησκευτικά ουδέτερο.
3.
Είναι εύλογο στο δημόσιο λόγο να επισημαίνονται οι ανακολουθίες, οι ιδιοτελείς στροφές 180 μοιρών, οι αναιτιολόγητες από θέση αρχής αλλαγές στις προτάσεις, φτάνει να μη γίνεται επιλεκτικά. Συνήθως όμως καταγγέλλονται με πάθος όλα αυτά μόνο αν αφορούν «τον εχθρό». Διαφωτιστικό παράδειγμα: στον τρόπο εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας ο ΣΥΡΙΖΑ, αντίθετα με όσα σύσσωμη η αριστερά υποστήριζε πάντοτε, τώρα υιοθετεί την εκλογή εν τέλει από το λαό, θέση που είχε η Νέα Δημοκρατία ως πρόσφατα, αλλά δεν έχει πλέον.
4.
Από την άλλη μεριά, υπάρχει και ένα όριο, ένα κατώφλι, λίγο ψηλότερο για την αναθεώρηση από ότι για άλλα πιο πεζά ζητήματα. Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την αναθεώρηση που θέλεις, προσπάθησε τουλάχιστον να μην ευτελιστεί «στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία». Τη μια μέρα να ανακοινώνεις συμφωνίες που σε δένουν με την Εκκλησία στον αιώνα τον άπαντα, την άλλη να επιχειρείς να βάλεις το Σύνταγμα να φτιάξει, εκείνο, κράτος θρησκευτικά ουδέτερο. Ή να προτείνεις «να σου ψηφίσω τα δικά σου, να μου ψηφίσεις τα δικά μου» και θάρθει ο λαός μετά να βγάλει άκρη τι και πώς θα αναθεωρηθεί, ανάμεσα σε σταυρούς και ψηφοδέλτια, πιθανόν σε πέντε κάλπες.
5.
Το Σύνταγμα άντεξε μέχρι σήμερα, εν μέσω πρωτοφανούς κρίσης. Ως ένα βαθμό επειδή είναι ένα καλό και ευρύχωρο Σύνταγμα, με αρκετές σοφές πρόνοιες, λόγω της προϊστορίας και της γενεαλογίας του. Σε ένα μεγάλο βαθμό επίσης γιατί εκτός από το Σύνταγμα, το πολιτικό παιχνίδι προσδιορίζεται από εξωτερικούς, διεθνείς και ευρωπαϊκούς καταναγκασμούς. Και, εν τέλει, επειδή η κατασυκοφαντημένη εποχή που το γέννησε είχε και διατηρεί ακόμα στοιχεία που συνεχίζουμε να εκτιμούμε και δεν θέλουμε να θυσιάσουμε.
6.
Το Σύνταγμα άντεξε, δεν προκάλεσε αυτό την κρίση, αλλά κάποια χαρακτηριστικά του πολιτικού παιχνιδιού και της οργάνωσης του κράτους μπορούν να βελτιωθούν: Να γίνει πιο σταθερός ο εκλογικός κύκλος (που δεν είναι μόνο ζήτημα του τρόπου εκλογής ΠτΔ). Να γίνει πιο ορθολογική η διαδικασία αναθεώρησης ώστε να διασφαλίζεται στη δεύτερη Βουλή και η αυξημένη συναίνεση, και η πρόσφατη νομιμοποίηση των προτεινόμενων αλλαγών. Να γίνουν πιο λειτουργικά τα «αντίβαρα», ιδίως οι τρόποι ελέγχου της εξουσίας, από τη Βουλή, τις Ανεξάρτητες Αρχές και τα δικαστήρια, χωρίς όμως να ποινικοποιήσουμε ότι κινείται. Να διασφαλιστούν με ουσιαστικό τρόπο οι θεμελιώδεις διαδικαστικές εγγυήσεις των κανόνων νομοθέτησης, εν ανάγκη και με δικαστικό έλεγχο των λεγόμενων interna corporis της Βουλής. Να συμφωνήσουμε πώς η Δικαιοσύνη θα ξαναβρεί το ρόλο της. Ρόλος που εν ευρεία έννοια είναι και πολιτικός, αλλά δεν πρέπει να γίνεται καταδυναστευτικός, ούτε ανατρεπτικός της οικονομικής πολιτικής και μάλιστα εκ των υστέρων.
7.
Όλα αυτά όμως ήταν λίγο δύσκολο να συζητηθούν σοβαρά λίγο πριν ανοίξει το Τριώδιο στις τελευταίες προ των εκλογών Απόκριες. Σε όσους ενδιαφέρονται ειλικρινώς για τα δημόσια πράγματα και, ακόμα περισσότερο, σε όσους ασχολούνται επιστημονικά με το συνταγματικό δίκαιο, από την πρώτη συζήτηση και ψηφοφορία για την Αναθεώρηση μένει μια αίσθηση, αν όχι πλήρους απογοήτευσης, τουλάχιστον δυσθυμίας. Κάτι σαν μια «ξένη φορτική», που θα έλεγε και ο Ποιητής.
*Οι απόψεις στο κείμενο είναι προσωπικές και επεκτείνονται σε ζητήματα τα οποία εξέρχονται του καταστατικού σκοπού της Ένωσης.