Τι ακριβώς πραγματεύεται η έρευνά σου;
Το συγκεκριμένο θέμα αφορά τον τρόπο που επιδρά η οικονομική κρίση διαχρονικά στο αναπτυξιακό επίπεδο των ελληνικών πόλεων. «Αντέχει το ίδιο κάθε ελληνική πόλη στην κρίση;» και αν όχι, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν μια πόλη περισσότερο «ανθεκτική» στην κρίση;
Γιατί επέλεξες να ασχοληθείς με τις πόλεις και όχι με κάποια άλλη ομάδα ή σύνολο;
Όταν ξεκινούσα τη διδακτορική μου έρευνα, ο καθηγητής μου με ρώτησε αν ήθελα να ασχοληθώ με τη διερεύνηση της ανάπτυξης στις περιφέρειες ή τις πόλεις. Και επειδή οι περισσότεροι φίλοι και συνάδελφοι ασχολούνταν ήδη με τις περιφέρειες, μου φάνηκε μεγαλύτερη πρόκληση η ενασχόληση με τις πόλεις. Πέρα, όμως, από αυτό, η ουσία βρίσκεται στο γεγονός ότι οι πόλεις αποτελούν ένα κρίσιμο επίπεδο χωρικής κλίμακας προς ανάλυση. Μην ξεχνάμε ότι το συντριπτικό ποσοστό του πληθυσμού διεθνώς, αλλά και στην Ελλάδα, κατοικεί σε αστικά κέντρα, οπότε οι όποιες μεταβολές συμβαίνουν στον αστικό χώρο αποκτούν ξεχωριστή σημασία, είτε αυτές σχετίζονται με την οικονομία, είτε την κοινωνία, είτε τη γενικότερη καθημερινότητα των ανθρώπων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η κλίμακα των πόλεων έχει αποκτήσει πια τη δική της κατηγορία στους τομείς δραστηριοποίησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, ο τομέας των «αστικών οικονομικών» (urban economics) δεν προσελκύει το ενδιαφέρον των ακαδημαϊκών ή των ερευνητών και βασικός λόγος γι' αυτό, μεταξύ άλλων, είναι ότι η ΕΛ.ΣΤΑΤ. δεν έχει υιοθετήσει (μέχρι τώρα) τις πόλεις ως επίπεδο συγκέντρωσης στατιστικών στοιχείων. Υπάρχει, δυστυχώς, σαφής έλλειψη στατιστικών δεδομένων.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να διευκρινιστεί ότι η έρευνα αφορά τις 51 πόλεις, πρωτεύουσες των (πρώην) νομών για τα 4 χρόνια της περιόδου 2008-2011. Έγινε επιλογή ώστε το αναπτυξιακό επίπεδο της κάθε πόλης να εκφράζεται μέσα από το εισόδημα που δηλώνουν αθροιστικά οι κάτοικοι κάθε χρόνο στη φορολογική τους δήλωση. Τα στοιχεία εισοδήματος ελήφθησαν από το υπουργείο Οικονομικών και επειδή βγαίνουν με μια σχετική καθυστέρηση, υπήρχε και περιορισμός στη χρονική περίοδο μελέτης. Έπειτα, έγινε προσπάθεια να διερευνηθεί από ποιους παράγοντες είναι δυνατόν να επηρεάζεται τελικά η ανάπτυξη μιας πόλης. Οι διάφορες δοκιμές στο μοντέλο έδειξαν ότι τα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την εξέλιξη μιας πόλης έχουν να κάνουν, σε γενικές γραμμές, με τη γεωγραφία, την απασχόληση, την εκπαίδευση και την παραγωγική της δομή. Ένας ακόμη παράγοντας που ενσωματώθηκε, ο οποίος προσδίδει και μια δόση πρωτοτυπίας στο μοντέλο, έχει να κάνει με τη στάση ζωής ή την ψυχολογία των πολιτών, αν θέλετε. Τα δεδομένα για τον τελευταίο παράγοντα προέκυψαν μετά από έρευνα πεδίου στις 51 πόλεις, μέσω διανομής ειδικού ερωτηματολογίου. Σε αυτό το σημείο οφείλω να αναφέρω ότι έγινε μία σειρά από παραδοχές για την επιλογή των παραμέτρων του μοντέλου, όπως άλλωστε σε κάθε επιστημονική έρευνα.
Στην Ελλάδα, δυστυχώς, ο τομέας των «αστικών οικονομικών» (urban economics) δεν προσελκύει το ενδιαφέρον των ακαδημαϊκών ή των ερευνητών
Η εικόνα που έχουμε για καταβαράθρωση της οικονομίας στα χρόνια της κρίσης ισχύει για όλες τις ελληνικές πόλεις;
Για να μην παρεξηγηθώ, πρέπει εξαρχής να τονιστεί ότι το φαινόμενο της οικονομικής κρίσης έχει προφανείς και έντονα δυσμενείς επιπτώσεις στην καθημερινότητα του ελληνικού πληθυσμού, με σαφή υποβάθμιση του βιοτικού τους επιπέδου. Απλώς η συγκεκριμένη έρευνα έρχεται να εξετάσει εάν κάποιες πόλεις δείχνουν να αντέχουν περισσότερο από κάποιες άλλες σε συνολικό αναπτυξιακό επίπεδο. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι η πλειονότητα των περιπτώσεων εμφάνισε αρνητικές μεταβολές στο εισόδημα τα τέσσερα αυτά χρόνια της ανάλυσης. Τα τρία μεγαλύτερα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα) βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης, με τις μεγαλύτερες αρνητικές μεταβολές, αλλά και πόλεις όπως η Λάρισα και η Καβάλα. Πόλεις οι οποίες εμφάνισαν (έστω και μικρές) θετικές μεταβολές φαίνεται να είναι η Ηγουμενίτσα, η Καστοριά, η Λευκάδα, η Χίος, αλλά και η Ζάκυνθος ή η Σπάρτη. Σε ό,τι αφορά τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, αποτελούν περιπτώσεις που συγκριτικά έχουν ενισχυμένο δημόσιο τομέα και συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μερίδιο της επιχειρηματικής δραστηριότητας στη χώρα. Μπορεί να υποθέσει κανείς, λοιπόν, ότι οι μισθολογικές μειώσεις στους δημόσιους υπαλλήλους, όπως και η κάμψη στον ιδιωτικό τομέα, συνέβαλαν στα αρνητικά μεγέθη. Από την άλλη, μικρότερες πόλεις της επαρχίας φαίνεται να τα πηγαίνουν καλύτερα, ίσως διότι το στοιχείο της πολυαπασχόλησης είναι ιδιαίτερα ενισχυμένο.
H κρίση είναι ένα δυναμικό φαινόμενο που βρίσκεται σε εξέλιξη και τα όποια ερευνητικά αποτελέσματα αποτελούν απλώς τις πρώτες ενδείξεις και όχι καταληκτικά συμπεράσματα
Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που φαίνεται ότι συμβάλλουν στην αναπτυξιακή αντοχή των πόλεων την περίοδο της κρίσης;
Από την ανάλυση του οικονομετρικού μοντέλου φαίνεται ότι η γειτνίαση με το θαλάσσιο στοιχείο και η ύπαρξη τουρισμού επιδρούν θετικά. Επίσης, οι πόλεις με μικρότερο συγκριτικά εισόδημα το 2008 παρουσίασαν μικρότερες απώλειες ή και αύξηση του εισοδήματός τους μέχρι το 2011. Δηλαδή, οι φτωχότερες πόλεις τα πήγανε καλύτερα από τις πλουσιότερες! Οι πόλεις με μικρότερη απασχόληση στον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες-εμπόριο), δηλαδή αυτές που είναι λιγότερο ανοιχτές στον οικονομικό ανταγωνισμό, και ίσως είναι περισσότερο «αγροτικές» ή έχουν παραγωγική εξειδίκευση (π.χ. η Καστοριά στο εμπόριο γούνας), τα πήγανε καλύτερα. Οι πόλεις με υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο τα πήγανε χειρότερα. Φαίνεται ότι το διαθέσιμο αναβαθμισμένο ανθρώπινο δυναμικό δεν βρίσκει αντίστοιχη εξειδικευμένη δουλειά και είτε φεύγει προς εξωτερικό είτε προς την επαρχία. Για παράδειγμα, ένας φίλος πτυχιούχος Πληροφορικής διαπίστωσε ότι δεν μπορεί να απορροφηθεί εργασιακά στην Αθήνα, έτσι πήρε την κοπέλα του και μετακομίσανε στην επαρχία, όπου ξεκινήσανε παραγωγή μελιού. Τέλος, οι πόλεις με πιο αισιόδοξη στάση ζωής το 2008, δηλαδή με περισσότερη πίστη στον τόπο τους και στο μέλλον, είχαν καλύτερα αποτελέσματα! Το στοιχείο αυτό έχει σημαντική αξία, διότι σχετίζεται με την κοινωνική κουλτούρα κάθε πόλης Προφανώς, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε γενικά να εντοπίσουμε μια πόλη που να έχει όλα αυτά τα στοιχεία και να τη θεωρούμε πρότυπο όσον αφορά την κρίση. Απλώς η έρευνα δείχνει ορισμένες τάσεις για μια σειρά από παράγοντες και τον τρόπο που επηρεάζουν, θετικά ή αρνητικά, την εξέλιξη των πόλεων στα χρόνια της κρίσης.
Δώσε μας μερικά παραδείγματα από «ζευγάρια» πόλεων.
Ίσως να μην είναι επιστημονικά δόκιμη η σύγκριση των πόλεων ανά δύο, μια και δεν ήταν αντικείμενο της έρευνας, ωστόσο θεωρώ ότι δημιουργείται ένα «ιντριγκαδόρικο ενδιαφέρον» από τη διαπίστωση ότι σε αναπτυξιακό επίπεδο η Σπάρτη τα πήγε καλύτερα από την Αθήνα, η Χίος καλύτερα από την Πάτρα, η Ηγουμενίτσα από τη Θεσσαλονίκη και η Καστοριά από τη Λάρισα!
Ποια είναι τα συμπεράσματα της έρευνάς σου;
Τα πρόσφατα χρόνια της κρίσης φαίνεται να προκύπτει μια ιδιότυπη και μη επιθυμητή σύγκλιση από πάνω προς τα κάτω, δηλαδή οι πλουσιότερες πόλεις προσέγγισαν τις φτωχότερες πόλεις και όχι το αντίθετο. Οι πόλεις που παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή φαίνεται να είναι αυτές που ήταν λιγότερο εκτεθειμένες στη διεθνοποίηση και στον ανταγωνισμό, που η απασχόλησή τους κατείχε σημαντικότερο συγκριτικά μερίδιο στον πρωτογενή τομέα (γεωργία- κτηνοτροφία), που συνδυάζουν το θαλάσσιο στοιχείο με την τουριστική δραστηριότητα, ενώ οι κάτοικοί τους φάνηκαν να πιστεύουν περισσότερο στις δυνάμεις τους. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι η κρίση είναι ένα δυναμικό φαινόμενο που βρίσκεται σε εξέλιξη και τα όποια ερευνητικά αποτελέσματα αποτελούν απλώς τις πρώτες ενδείξεις και όχι καταληκτικά συμπεράσματα!