«Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2021, οι Σίντι Κεϊτά από την Ακτή Ελεφαντοστού και Ντιντιέ Μαρσιάλ Κουαμού Νάνα από το Καμερού, επιβιβάστηκαν σε ένα φουσκωτό σκάφος από την Τουρκία για την Ελλάδα. Παρότι κατάφεραν να φτάσουν στο νησί τής Σάμου, τα πτώματά τους βρέθηκαν μέρες μετά ξεβρασμένα στην επαρχία Αϊδινίου, στις ακτές του Αιγαίου.
Συνεντεύξεις με πάνω από 12 αυτόπτες μάρτυρες, ανάλυση απόρρητων εγγράφων, δορυφορικές εικόνες, λογαριασμοί social media, ηλεκτρονικό υλικό και συζητήσεις με αξιωματούχους σε Τουρκία και Ελλάδα συνέβαλαν στη σύνοψη τού τι συνέβη εκείνες τις πέντε ημέρες του Σεπτεμβρίου κατά τις οποίες δύο άνδρες έχασαν τη ζωή τους, πιθανότατα θύματα επαναπροώθησης από τις ελληνικές αρχές.
Το τι συνέβη σ'αυτούς τους άνδρες που άφησαν τα σπίτια τους για να ξεφύγουν από την πολιτική καταπίεση, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή αλλού, διερευνήθηκε από τα μέσα Guardian, Lighthouse Reports, Mediapart και Der Spiegel»
Έτσι συνοψίζει η βρετανική εφημερίδα τη πολύμηνη διεθνή δημοσιογραφική έρευνα που κατέδειξε βίαιες επαναπροωθήσεις, ρίψη μεταναστών και προσφύγων στη θάλασσα ακόμη και σε περιπτώσεις που δεν γνωρίζουν κολύμπι και δολοφονικές ενέργειες των ελληνικών αρχών.
«Μεταξύ των 36 προσφύγων που βγήκαν στην ακτή εκείνο το πρωινό, ήταν δύο άνδρες που έφυγαν από τις πατρίδες τους αρκετούς μήνες πριν: Ο Σίντι Κεϊτά, 36 χρόνων, εγκατέλειψε την Ακτή Ελεφαντοστού μετά τη συμμετοχή του σε διαδηλώσεις κατά του προέδρου. Και ο Ντιντιέ Μαρσιάλ Κουαμού, ένας 33χρονος πατέρας δύο παιδιών που δούλευε ως μηχανικός στο Καμερούν, ήλπιζε να βρει τον μεγαλύτερο αδερφό του στο Παρίσι. Αμφότεροι επιδίωκαν άσυλο στην Ευρώπη.
Επτά πρόσφυγες από την ομάδα εκείνη έχουν ακριβείς μνήμες των Κεϊτά και Κουαμού. Όλοι τους επιβεβαιώνουν στο Der Spiegel πως οι άνδρες ήταν μαζί τους και έφτασαν στη Σάμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της έχουν σαφείς νόμους για το τι γίνεται σ'αυτές τις περιπτώσεις. Αυτοί που καταφέρνουν να φτάσουν στην Ε.Ε έχουν το δικαίωμα να αιτηθούν άσυλο. Όμως, αυτό δε συνέβη ποτέ» αναφέρει το κείμενο του γερμανικού περιοδικού.
Όπως αναφέρει το ίδιο μέσο, μετά από εξέταση τού πτώματος του Κεϊτά, οι αρχές διαπίστωσαν πως ο θάνατός του είχε προέλθει από πνιγμό.
«Η έρευνα πως κατηγορηματικά καταδεικνύει πως οι Έλληνες συνοριοφύλακες έσπρωξαν τους Κεϊτά και Κουαμού στο σκάφος και έπειτα τούς πέταξαν στη θάλασσα. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη απόδειξη πως αυτό συνέβη, όμως, τα στοιχεία είναι εξαιρετικά αξιόπιστα.
Αμέσως μόλις έφτασαν στη Σάμο, οι πρόσφυγες κατελήφθησαν από πανικό. Φωτογραφίες που τράβηξαν δείχνουν πως σκάφος του Λιμενικού άρχισε να τους προσεγγίζει από θαλάσσης ενώ άλλοι αξιωματούχοι, υποστηρίζουν αρκετοί πρόσφυγες, τούς πλησίαζαν από την ξηρά. Κάποιοι από αυτούς είχαν τα πρόσωπά τους καλυμμένα με μπαλακλάβες» αναφέρει το Σπίγκελ.
Άνδρες με μπαλακλάβες
Σύμφωνα με τη δημοσιογραφική έρευνα, οι πρόσφυγες άρχισαν να καλούν σε βοήθεια. «Ελάτε να μας πάρετε» φέρεται, σύμφωνα με τις περιγραφές, να φώναξε ένας άνδρας σε κάποιον στο κινητό του τηλέφωνο. Έστειλε το μήνυμα μαζί με την τοποθεσία άφιξής τους στην οργάνωση Aegean Boat Report που διατηρεί επαφή με αιτούντες άσυλο. Σε άλλο μήνυμα, ακούγεται η τρομαγμένη φωνή ενός άλλου άνδρα ψιθυρίζει «οι στρατιώτες μάς αναζητούν».
Δικηγόροι της οργάνωσης Ηuman Rights Legal Project πληροφορήθηκαν για την άφιξη της συγκεκριμένης ομάδας εκείνη την ημέρα. Μέσω μέιλ, επέμειναν ώστε οι πρόσφυγες να εγγραφούν σε καταυλισμό, όπως επιτάσσει ο νόμος. Έστειλαν μέιλ σε Έλληνες αξιωματούχους, στην Υπηρεσία του ΟΗΕ για πρόσφυγες και στους εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο νησί της Σάμου. Όμως, δεν έλαβαν απάντηση.
Σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, οι Κεϊτά και Κουάμου ήταν από τους λίγους πρόσφυγες που κατάφεραν να αποφύγουν τους Έλληνες συνοριοφύλακες εκείνο το πρωινό. Από την άλλη, 28 πρόσφυγες συνελήφθησαν στην ακτή. Μία από αυτούς και η Πασκαλίν Σουάκι, μια νεαρή μητέρα από το Καμερούν.
Η ίδια περιγράφει πώς οι συνοριοφύλακες, κάποιοι φορώντας μπαλακλάβες, τους μετέφεραν πάνω σε σκάφος του Λιμενικού. Εκεί, λέει η ίδια, οι άνδρες χτύπησαν τους πρόσφυγες και τους πήραν κινητά και αντικείμενα αξίας. Ένας από αυτούς, σύμφωνα πάντα με τη Πασκαλίν, έπιασε τα γεννητικά της όργανα και άρπαξε 500 ευρώ που είχε κρύψει εκεί, ισχυρισμό που επιβεβαιώνουν κι άλλοι πρόσφυγες. Ένας δεύτερος υποστήριξε πως οι φύλακες τον έψαξαν στον πρωκτό.
Στη συνέχεια, όπως κατήγγειλαν οι πρόσφυγες, η ακτοφυλακή τούς οδήγησε πίσω στη θάλασσα προς την Τουρκία. Οι μασκοφόροι τούς μετέφεραν σε δύο φουσκωτές σχεδίες, εγκαταλείποντάς τους στη θάλασσα. Η Σουάκε αναφέρει πως πέταξαν το παιδί της, ούτε ενός χρόνου τότε, στη σχεδία σαν να πετούσαν κάτι «στον σκουπιδοτενεκέ». Λίγες ώρες μετά, η τουρκική ακτοφυλακή τούς περισυνέλεξε ασφαλείς. Φωτογραφίες και βίντεο δείχνουν τους πρόσφυγες στις φουσκωτές σχεδίες τύπου liferaft λίγο πριν τη διάσωσή τους.
Μαρτυρία - «κλειδί»
Μάρτυρας «κλειδί» για την υπόθεση των Κεϊτά - Κουαμού είναι και ο Ιμπραήμ, άλλος ένας άνδρας από το Καμερούν.
Ένα απόγευμα του περασμένου Φθινοπώρου, καθισμένος σε ένα εστιατόριο της Σμύρνης και με την επιθυμία να μη χρησιμοποιηθεί το πραγματικό του όνομα στο ρεπορτάζ, περιέγραψε τι συνέβη στον ίδιο στην Ελλάδα.
Μετά την άφιξή τους στη Σάμο, περιγράφει ο Ιμπραήμ, κατάφερε να ξεφύγει με τον Κεϊτά και τον Κουαμού σε ένα δάσος, όπου και κρύφτηκαν. Τη μαρτυρία του επιβεβαιώνουν τρεις γνωστοί του Κεϊτά που υποστηρίζουν πως ήρθε σε επαφή μαζί τους μέσω βιντεοκλήσης.
Το επόμενο πρωί, επιχείρησαν να ξεμυτίσουν από την κρυψώνα τους, όμως, αμέσως τους σταμάτησαν αστυνομικοί με πολιτικά που κάλεσαν ενισχύσεις. Ο Ιμπραήμ λέει πως οι άνδρες που έφτασαν, φορούσαν μπαλακλάβες, τους χτύπησαν, τους έσπρωξαν σε ένα αυτοκίνητο προτού τους βάλουν σε σκάφος και τους οδηγήσουν ξανά στα ανοιχτά.
Ο Ιμπραήμ θυμάται τους τρεις τους στριμωγμένους στην πλώρη. Μετά από περίπου μισή ώρα, οι αξιωματούχοι έσβησαν τη μηχανή. Έπειτα, πέταξαν τουν Κουαμού στο νερό, λέει ο Ιμπραήμ, και μετά τον Κεϊτά. «Αντιστάθηκαν. Με ξυλοκόπησαν προτού πετάξουν κι εμένα στο νερό» λέει ο ίδιος.
Ο Κουαμού ήταν ο πρώτος που σκέπασαν τα κύματα, λέει ο Ιμπραήμ, προσθέτοντας πως ο ίδιος, δεινός κολυμβητής και πρώην μέλος του καμερουνέζικου Ναυτικού, ήταν ο μόνος που κατάφερε να κολυμπήσει μέχρι τις τουρκικές ακτές. Κατάφερε να σύρει τον Κεϊτά έξω από το νερό, λίγη ώρα αργότερα, επιχειρώντας εις μάτην να τον επαναφέρει. Έπειτα έφυγε, μπήγοντας ένα ραβδί τα ίχνη του στην άμμο ώστε να μπορέσει να βρει ξανά το μέρος. Το πτώμα του Κουαμού εντοπίστηκε και περισυνελέγη δύο ημέρες αργότερα.
Ο Ιμπραήμ λέει πως πέρασε εκείνη τη νύχτα σε ένα δασύλλιο και εντοπίστηκε από Τούρκους συνοριοφύλακες το επόμενο πρωί. Οδήγησε τους άνδρες στο πτώμα τού Κεϊτά και τους έδωσε λεπτομερή κατάθεση για τα όσα βίωσαν. Το Spiegel απέκτησε πρόσβαση στο φάκελο που, μεταξύ άλλων, περιελάμβανε φωτογραφίες από όσα περιέγραψε ο Ιμπραήμ. Το ραβδί καρφωμένο στην άμμο και το πτώμα του Κεϊτά στα βράχια.
Ακόμη και Έλληνες αξιωματούχοι, σύμφωνα με το γερμανικό περιοδικό, θεωρούν αξιόπιστη τη μαρτυρία του Ιμπραήμ. Μιλώντας στο Spiegel, υπό το καθεστώς ανωνυμίας, οι δύο αξιωματούχοι με στενή γνώση τής δουλειάς των συνοριοφυλάκων, υποστηρίζουν πως πράγματι οι ελληνικές αρχές πετούν πρόσφυγες κατ'ευθείαν στη θάλασσα, μια τακτική που, όπως λένε, χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις μικρότερων ομάδων, χωρίς τη χρήση των liferafts. Αποκαλύπτουν δε, πως για την αγορά των πλωτών σκηνών που χρησιμοποιούνται στις επαναπροωθήσεις, απαιτούνται δημόσιοι διαγωνισμοί και ενδεχόμενη μεγάλη αγορά τέτοιων σκηνών θα μπορούσε να προκαλέσει «άβολες ερωτήσεις».
Σύμφωνα με μαρτυρίες προσφύγων σε ΜΚΟ, υπάρχουν και άλλα περιστατικά ανάλογης βιαιότητας. Από τον Μάιο του 2021 η τουρκική ακτοφυλακή έχει καταγράψει 29 επαναπροωθήσεις κατά τις οποίες οι υπαίτιοι φέρεται να πέταξαν ανθρώπους στο νερό. Συχνά, τα περιστατικά αυτά αφορούσαν μικρές ομάδες προσφύγων που ακινητοποιήθηκαν κοντά στα νησιά της Σάμου ή της Χίου.
Τι απαντούν οι ελληνικές αρχές
«Οι ελληνικές αστυνομικές αρχές, ακολουθώντας ένα αυστηρό πειθαρχικό νομικό πλαίσιο, διερευνούν κάθε πληροφορία που τούς μεταφέρθηκε και αφορά φερόμενα περιστατικά κακοποιήσεων στα σύνορα αφορά υποτιθέμενα περιστατικά κακομεταχείρισης στα σύνορα, συμπεριλαμβανομένων των καταγγελιών για επαναπροωθήσεις, προκειμένου να επιβληθούν οι προβλεπόμενες από τον νόμο ποινές και να αποφευχθούν στο μέλλον ανάλογες συμπεριφορές» αναφέρει στην ανακοίνωσή της η Ελληνική Αστυνομία.
«Οι πρακτικές που περιγράφοντας και αποδίδονται στη λειτουργία και το προσωπικό του Λιμενικού δεν ανταποκρίνονται στη δική μας επιχειρησιακή διαδικασία αποτροπής παράνομων συνοριακών διελεύσεων ή την αντιμετώπιση πολιτών τρίτων χωρών κατά τις περιπολίες των θαλάσσιων συνόρων» σημειώνει από την πλευρά της το Ελληνικό Λιμενικό.
«Τα pushbacks συνιστούν θηριωδίες κατά της ανθρωπότητας για τις οποίες Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να απαντήσουν αργά ή γρήγορα, δεδομένων των σκληρών και συσσωρευμένων στοιχείων για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στα σύνορά τους» αναφέρει η Λορέν Λιτ, από την οργάνωση Legal Centre Lesbos, νομικών και νομικά εκπαιδευμένων εθελοντών.
«Διαρκώς αναρωτιέμαι αν είναι δικό μου το λάθος»
Ο Ιμπραήμ κατάφερε να φτάσει στην Ελλάδα τελικά, καταλήγοντας αυτή τη φορά σε καταυλισμό προσφύγων, όπου αιτήθηκε άσυλο. Όπως λέει, ενώ πάλευε στα κύματα τού Αιγαίου για τη ζωή του, ορκίστηκε στον εαυτό του πως θα έλεγε την ιστορία του στον κόσμο. Εν μέσω νομικών διαδικασιών για την εξασφάλιση καθεστώτος ασύλου, το μόνο που έχει απομείνει από τη ζωή του είναι ένας διαφανής προστατευτικός φάκελος με τα έγγραφά του και μια θλιβερή παραδοχή πως «νιώθω σαν να έχω αφήσει ένα μέρος του εαυτού μου στο νερό».
Ο Ντιντιέ Μαρσιάλ Κουαμού ετάφη στο χωριό του, στο νοτιοδυτικό Καμερούν αφού η θεία του, που τον μεγάλωσε ως γιο της, κατάφερε να πάρει τη σορό του.
Ο αδερφό τους, Σεβερίν που τον περίμενε στο Παρίσι, ζει με την ανάμνησή του και τις ενοχές για τον πρόωρο και φρικτό θάνατό του. «Διαρκώς αναρωτιέμαι αν φταίω εγώ. Εγώ ήμουν αυτός που του είπα πως πρέπει να έρθει εδώ» παραδέχεται πίσω από ένα πάγκο, στο μικρό μαγαζί κινητής τηλεφωνίας όπου δουλεύει.
Όσο για τον Σιντί Κεϊτά; Ετάφη σε νεκροταφείο της Σμύρνης, στο «κοιμητήριο Ανώνυμων», εκεί όπου το τουρκικό κράτος θάβει όσους δεν έχουν οικογένεια στην Τουρκία ή χρήματα να ταφούν, καθώς η οικογένειά του δεν είχε χρήματα για τον επαναπατρισμό της σορού του στην Ακτή Ελεφαντοστού. Ο τάφος του δεν έχει ούτε λουλούδια ούτε το όνομά του. Μία ξύλινη επιγραφή καρφωμένη στο χώμα, γράφει τον αριθμό 68091.
Με πληροφορίες από Guardian/Der Spiegel/LighthouseReports/Mediapart