Ο μειονοτικός αθλητικός και πολιτιστικός σύλλογος που βρέθηκε πρόσφατα στην επικαιρότητα χάρη στην τροπολογία που συμπεριλήφθηκε στη Νομική Αναγνώριση της Ταυτότητας Φύλου, κλείνει φέτος ενενήντα χρόνια ύπαρξης, τα περισσότερα από τα οποία έφερε ελεύθερα την ονομασία αυτή. Η καθολική απαγόρευση του προσδιορισμού «τουρκικός» μετά το 1983 κλόνισε τις σχέσεις της μειονότητας με την Πολιτεία. Ξεκίνησε έτσι ένας μακροχρόνιος δικαστικός αγώνας που με τη συνδρομή του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ) έφτασε μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) μαζί με τις αντίστοιχες υποθέσεις άλλων τριών εγχώριων σωματείων. Εκεί η Τουρκική Ένωση Ξάνθης (ΤΕΞ) δικαιώθηκε το 2008 παμψηφεί -δύο μάλιστα ψήφοι ανήκαν σε Έλληνα και Ελληνοκύπριο αντίστοιχα-, δίχως όμως να υπάρξει μέχρι πρότινος συμμόρφωση από την ελληνική πλευρά. Η τροπολογία που θα διευκόλυνε κάτι τέτοιο (ώστε και το ΕΔΔΑ να ικανοποιούνταν και η προεκλογική υπόσχεση του κυβερνώντος κόμματος να υλοποιούνταν σε μια περιοχή όπου κατέγραψε ποσοστά-ρεκόρ) πέρασε μεν, αλλά όχι στην επιθυμητή μορφή, αρκετά μετά τον «γενικό ξεσηκωμό» της εθνικόφρονος αντιπολίτευσης ει μη και... συμπολίτευσης: ορίζει ότι ο σύλλογος ναι μεν δύναται να υποβάλει δικαστικά εκ νέου αίτημα αναγνώρισης, προβλέπει ωστόσο παράλληλα την απόρριψή του αν συντρέξουν λόγοι εθνικής ή δημόσιας ασφάλειας, κάτι που μπορεί να εκθρέψει αυθαιρεσίες, όπως υποστηρίζουν οι θιγόμενοι. «Απογοητευτήκαμε, όμως θα συνεχίσουμε μέχρι την τελική δικαίωση», μου λέει ο Οζάν Αχμέτογλου, δημοσιογράφος και πρόεδρος της ΤΕΞ. Δηλώνει δημοκράτης, ειρηνιστής και χαίρεται που η LiFO φιλοξενεί μια συνέντευξη σχετικά με θέματα που είτε αποσιωπούνται είτε προσεγγίζονται φοβικά και συνομωσιολογικά από τα περισσότερα ελληνικά ΜΜΕ - μια τακτική που μόνο στη διαιώνιση των διακρίσεων, της προκατάληψης, της άγνοιας και των λαθεμένων εντυπώσεων συμβάλλει.
Η μουσουλμανική τουρκική μειονότητα -έτσι την αποκαλεί εφόσον έτσι, λέει, αυτοπροσδιορίζεται η συντριπτική της πλειοψηφία- η οποία αριθμεί σήμερα γύρω στις 120.000 ψυχές δεν είναι ούτε «φωλιά πρακτόρων», ούτε «πέμπτη φάλαγγα». Συνυπάρχει επί πολλές δεκαετίες αρμονικά με τη χριστιανική πλειοψηφία, είναι γενικά εργατική, φιλήσυχη, ειρηνική, σέβεται αποδεδειγμένα την Πολιτεία και απλώς ζητά να εισακουσθούν τα δίκαια, όπως υπογραμμίζει, αιτήματά της. Πρόοδος βέβαια υπάρχει σχετικά με το παρελθόν, συμφωνεί, όχι όμως αρκετή. Ο ίδιος, η ΤΕΞ και η μειονότητα τάσσονται κατά της βίας, των φανατισμών και των εθνικισμών κάθε είδους, δεν είναι «όργανο» κανενός, η δε σχέση της μειονότητας της Θράκης με το τουρκικό κράτος είναι παρόμοια εκείνης που διατηρεί το ελληνικό με τη μειονότητα της Κωνσταντινούπολης, συμπληρώνει. Βρίσκει εντελώς ανυπόστατη τη συνήθη «πονηρή» ερώτηση αν νιώθει περισσότερο Έλληνας ή Τούρκος και θυμίζει τους μειονοτικούς που πολέμησαν και έπεσαν στον Β΄ΠΠ για την Ελλάδα.
Αυτό που πρέπει να γίνει για να αισθανθεί η μειονότητα ισότιμη είναι να επιστρέψουμε στο καθεστώς που ίσχυε προτού συμβεί αυτή η άδικη και αντιδημοκρατική παρέμβαση στη ζωή της μειονότητας και υφίσταντο κανονικά οι σύλλογοί μας με τις ιστορικές τους ονομασίες.
Στέκεται ιδιαίτερα στα έντονα προβλήματα που προκάλεσε η κρίση στις μειονοτικές περιοχές, δυσπραγία που οφείλεται επίσης, λέει, στις πολιτικές εγκατάλειψης και διακρίσεων που εφαρμόζονταν σε παλιότερες εποχές εκεί, συμφωνεί δε ότι οι σχέσεις των δύο κοινοτήτων στη Θράκη παρότι ήρεμες δεν είναι τόσο στενές όσο θα μπορούσαν, κάτι που οφείλει να προβληματίσει και τις δύο πλευρές. Απέφυγε να απαντήσει σε ερωτήματα που σχετίζονταν με την τουρκική πολιτική σκηνή επισημαίνοντας πως αν το έκανε «όλοι θα εστίαζαν εκεί και όχι στα ζητήματα που θέλουμε να αναδείξουμε, αφορούν άλλωστε υποθέσεις της γειτονικής χώρας» και την αναγκαιότητα ή μη διατήρησης της -εθιμικής, περισσότερο- Σαρίας για τους μουσουλμάνους της Θράκης, καθώς «δεν υπάρχει αποκρυσταλλωμένη άποψη μέσα στη μειονότητα». Δεν ήταν όμως αυτά τα ζητήματα της παρούσας συνέντευξης αλλά το κατά πόσο οι εθνικές, θρησκευτικές κ.λπ. μειονότητες μπορούν να λειτουργούν ως πλούτος πολιτισμικός και γέφυρες φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στις χώρες αντί να μετατρέπονται σε πεδία άσκησης μικροπολιτικής, εφαρμογής διακρίσεων και εκδήλωσης φοβικών, παρωχημένων εθνικισμών – ο Οζάν πιστεύει ξεκάθαρα το πρώτο.
Η ΤΕΞ ιδρύθηκε το 1927, πριν από 90 ακριβώς χρόνια, ως πολιτιστικός και αθλητικός σύλλογος, χαρακτήρα που διατηρεί και σήμερα με τη διαφορά ότι η ομάδα της ΤΕΞ δεν μπορεί να πάρει μέρος στο ερασιτεχνικό πρωτάθλημα επειδή δεν υφίσταται ως επίσημος σύλλογος. Για τον ίδιο λόγο δεν μπορεί να συμμετάσχει σε κάποια επίσημη εκδήλωση. Σκοπός του συλλόγου είναι η διατήρηση και ανάπτυξη της κουλτούρας και του πολιτισμού της μειονότητας.
— Ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα που έχει προκύψει με την ονομασία και ποια είναι η δική σας θέση; Τι γνωμοδότησε σχετικά το ΕΔΔΑ όπου προσφύγατε με τη συνδρομή του ΕΠΣΕ;
Στις αρχές τις δεκαετίας του '80 ως αποτέλεσμα της πολιτικής του ελληνικού κράτους, το οποίο αρνούνταν την ύπαρξη τουρκικής μειονότητας στη Θράκη, άρχισε η δικαστική διαδρομή για την κατάργηση των μειονοτικών συλλόγων που επονομάζονταν «τουρκικοί». Από το 1983 που είχε αφαιρεθεί η ταμπέλα της Τουρκικής Ένωσης Ξάνθης με απόφαση του τότε νομάρχη μέχρι το 2005 οπότε είχαμε την τελεσίδικη απόφαση του Αρείου Πάγου (η οποία ήταν αρνητική) πέρασαν 22 χρόνια για να λήξει ανεπιτυχώς η δικαστική περιπέτεια του συλλόγου μας. Η απόφαση αυτή ήταν η σημαντικότερη σχετικά με την εμπιστοσύνη τις μειονότητας προς την Πολιτεία, η οποία έκτοτε τραυματίστηκε σε μεγάλο βαθμό. Το καλοκαίρι του 2005 κάναμε προσφυγή με το ΕΠΣΕ στο ΕΔΔΑ. Τρία χρόνια αργότερα, η ΤΕΞ δικαιώθηκε πανηγυρικά με ψήφους 7 – 0. Και οι επτά δικαστές (από τους οποίους ένας Έλληνας κι ένας Ελληνοκύπριος) είχαν γνωμοδοτήσει υπέρ μας. Όπως πολύ σωστά είχαν προβλέψει νομικοί της ΤΕΞ καθώς και άλλοι έγκριτοι νομικοί και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Ελλάδα καταδικάστηκε για παραβίαση του άρθρου 11 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η απόφαση αυτή είναι, πιστεύω, σημείο αναφοράς για τη μειονότητα. Οι νομικοί μας έχουν ενημερώσει σχετικά το Ευρωπαϊκο Συμβούλιο και παρακολουθούν στενά τις εξελόξεις σχετικά με την εφαρμογή της αποφαση του ΕΔΔΑ.
— Τι προβλέπει τελικά ο νόμος που πέρασε από τη βουλή, πόσο ικανοποιητικός είναι και πώς διαμορφώνονται οι επόμενες διεκδικήσεις σας; Τι παραπέρα θα μπορούσε να γίνει ώστε να αισθάνεστε ισότιμοι πολίτες;
Η Πολιτεία όφειλε να συμμορφωθεί με την απόφαση του ΕΔΔΑ για τους μειονοτικούς συλλόγους, όμως δεν το πράττει εδώ και εννιά χρόνια παρά τις αλλεπάλληλες υποδείξεις του Συμβουλίου της Ευρώπης. Δημιουργείται έτσι μια πολύ αρνητική εικόνα για την Ελλάδα η οποία χειροτερεύει με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που πρέπει να γίνει για να αισθανθεί η μειονότητα ισότιμη είναι να επιστρέψουμε στο καθεστώς που ίσχυε προτού συμβεί αυτή η άδικη και αντιδημοκρατική παρέμβαση στη ζωή της μειονότητας και υφίσταντο κανονικά οι σύλλογοί μας με τις ιστορικές τους ονομασίες. Ευπρόσδεκτη θα ήταν και μια ειλικρινής συγνώμη από την Πολιτεία προς την μειονότητα ώστε να ελαφρύνει τουλάχιστον το αίσθημα της αδικίας τριάντα χρόνων σε αυτό το θέμα. Ο νόμος που πέρασε πρόσφατα από τη βουλή δεν είναι δυστυχώς ικανοποιητικός. Βλέπουμε ότι όταν πρόκειται για τη μειονότητα αναζητείται τρόπος για την μη εφαρμογή του διεθνές δικαίου και των αποφάσεων του ΕΔΔΑ. Πέρασαν δυο εβδομάδες από την αρχική μορφή της τροπολογίας και έπειτα από τις αλλαγές που έγιναν ψηφίστηκε ένας νόμος ο οποίος αντί να διευκολύνει την εφαρμογή της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου προβλέπει «ασφαλιστικές δικλείδες» που στην ουσία εξυπηρετούν προκαταλήψεις, λανθασμένες πολιτικές και εμμονές που έπρεπε να είχαν ξεπεραστεί προ πολλού. Υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες, η ΤΕΞ θα συνεχίσει τον δικαστικό αγώνα ελπίζοντας και πιστεύοντας στην τελική δικαίωση. Ή, καλύτερα, στην αναγνώριση της δικαίωσης.
— Έχετε βιώσει προσωπικά ρατσισμό και εχθρότητα; Κάποιο χαρακτηριστικό περιστατικό;
Ο ρατσισμός που βιώνει η μειονότητα είναι περισσότερο συλλογικός παρά εξατομικευμένος. Πρόσφατο παράδειγμα νομίζω είναι η επίθεση που δέχτηκαν οι μειονοτικοί μαζί με άλλους συμμετέχοντες στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην ΕΣΗΕΑ πέρυσι τον Δεκέμβριο από μέλη της ΧΑ. Έχουν επίσης σημειωθεί κάποια μεμονωμένα, έστω, περιστατικά ρατσιστικής βίας στη Θράκη. Θυμίζω ακόμη ότι στο παρελθόν κυρίως ακούγαμε συχνά σε δημόσιους χώρους την περίφημη φράση «παλικάρι, μη μιλάς εδώ τουρκικά».
— Η Ελλάδα επικαλούμενη τη Συνθήκη της Λωζάννης αναγνωρίζει ως γνωστόν μουσουλμανική και όχι τουρκική μειονότητα. Πιστεύετε ότι θα πρέπει να αναθεωρηθεί; Αφορά, επιπλέον, το σύνολο της μειονότητας ο εθνοτικός αυτός προσδιορισμός ή ένα κομμάτι της;
Πράγματι, η Ελλάδα αναγνωρίζει μόνο μουσουλμανική μειονότητα. Αλλά μην ξεχνάμε ότι η Συνθήκη της Λωζάννης μιλά για μη μουσουλμανικές μειονότητες στην Τουρκία και όχι ελληνική, κάτι που ωστόσο δεν αποτέλεσε εμπόδιο στο να αναγνωριστεί η μειονότητα της Κωνσταντινούπολης ως ελληνική. Πέρα από τις όποιες συνθήκες, μια κοινότητα εκτός από θρησκευτική έχει και μια εθνική συνείδηση. Αυτό είναι αυτονόητο. Είναι γνωστό και πασιφανές ότι η μειονότητα στη συντριπτική της πλειονότητα αυτοπροσδιορίζεται ως μουσουλμανική τουρκική μειονότητα. Το αν, τώρα, θα πρέπει να αναθεωρηθεί η Συνθήκη, αυτό θα το αποφασίσουν πρωτίστως τα ενδιαφερόμενα κράτη, δηλαδή η Ελλάδα και η Τουρκία. Εμείς ως τότε θα περιμένουμε την εφαρμογή της σχετικά με τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που αναγνωρίζει σε θέματα κυρίως εκπαίδευσης και θρησκευτικής ελευθερίας.
— Θα ήταν ανόητο να σε ρωτήσει κάποιος πόσο «Τούρκος» και πόσο «Έλληνας» αντίστοιχα νιώθεις και γιατί;
Βέβαια και θα ήταν! Θα συνιστούσε καταρχήν δείγμα σκοτεινής εθνικοφροσύνης. Μου θυμίζει την παραπλανητική ερώτηση που άκουγα πολλές φορές στο παρελθόν: «Τώρα εσύ τι είσαι; Τούρκος η Έλληνας;», η οποία ενέχει την υπόνοια ότι να, αυτός δεν είναι «δικός μας», είναι «ξένος». Ενέχει επίσης φοβικά σύνδρομα και την μανία κατασκευής φαντασμάτων αναφορικά με το μειονοτικό ζήτημα.
— Ποια είναι σήμερα τα μεγαλύτερα προβλήματα της μειονότητας στη Θράκη και ποια τα κύρια αιτήματά της;
Όσο αφορά τα μειονοτικά δικαιώματα, το μεγαλύτερο πρόβλημα μπορώ να πω ότι είναι στο θέμα της εκπαίδευσης διότι εδώ έχουμε μια αδιάλλακτη στάση της Πολιτείας απέναντι στα αιτήματά μας. Κωφεύει στις εκκλήσεις της μειονότητας εδώ και χρόνια. Τα προβλήματα με την μη αναγνώριση της εθνικής ταυτότητας, με τα βακούφια, τη μουφτεία, τους χιλιάδες αδικημένους του (σε ισχύ ως το 1999) άρθρου 19 περί ιθαγένειας, με το χάσμα που δημιουργήθηκε από τις πολιτικές διάκρισης συνεχίζουν επίσης να υφίστανται. Ναι, συγκριτικά με το παρελθόν έχουν γίνει πράγματι θετικά βήματα, όχι όμως επαρκή. Όσο αφορά την καθημερινότητα, η ανεργία και η οικονομική σύνθλιψη έλαβαν με την κρίση τεράστιες διαστάσεις στη μειονότητα, όπως και η μετανάστευση των νέων μας. Οι μειονοτικές περιοχές έχουν τον μεγαλύτερο δείκτη ανεργίας και το χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο. Μεγάλη ευθύνη γι' αυτό έχουν οι πολιτικές του παρελθόντος που εσκεμμένα αποσκοπούσαν στην υπανάπτυξή τους. Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα στοχευμένη πολιτική ώστε να αλλάξει αυτό.
— Οι σχέσεις με τη χριστιανική πλειοψηφία; Υπάρχει «όσμωση» ή πρόκειται για διαφορετικούς κόσμους; Βασικά, υπάρχει λέτε εκατέρωθεν πρόθεση να βρεθούν αυτοί οι κόσμοι κοντύτερα ή μοιάζουν ικανοποιημένοι με την υφιστάμενη κατάσταση;
Όπως εύκολα θα διαπιστώσει ο επισκέπτης, η συνύπαρξη μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων στη Θράκη είναι αρμονική, κάτι που αποτελεί άλλη μια ένδειξη για τον ειρηνικό, φιλήσυχο χαρακτήρα της μουσουλμανικής τουρκικής μειονότητας. Είναι άλλωστε δεδομένος ο σεβασμός της προς την Πολιτεία. Το μόνο «θέμα» που υπάρχει εδώ είναι ότι κάποιοι κύκλοι προσπαθούν να παρουσιάσουν τη μειονότητα σαν αποσταθεροποιητικό παράγοντα στην περιοχή. Οι άνθρωποι αυτοί είναι σίγουρα ανιστόρητοι! Για το ζήτημα, τώρα, των στενότερων σχέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων όχι, δεν θα έλεγα ότι υπάρχει εκατέρωθεν σοβαρή προσπάθεια να βρεθούν κοντύτερα. Οι λόγοι είναι διάφοροι κι αυτό συνιστά κάτι που όντως πρέπει να αλλάξει. Η μειονότητα από την πλευρά της είναι ωστόσο ανοικτή στον διάλογο και στη συνεργασία, αρκεί να γίνονται σεβαστές η ιδιαιτερότητα, η κουλτούρα και τα πιστεύω της.
— Οι εθνοκάπηλοι κύκλοι κατηγορούν συχνά τους ενεργούς πολίτες της μειονότητας για στενές σχέσεις με το εκεί τουρκικό προξενείο και την τουρκική εξωτερική πολιτική γενικότερα. Τι θα απαντούσατε;
Α, αυτό είναι το συνηθισμένο «όπλο» των σωβινιστών! Με τον τρόπο αυτό τα ζητήματα ανθρώπινων και μειονοτικών δικαιωμάτων μετατοπίζονται αλλού και χάνεται η ουσία, κάτι που είναι άλλωστε το κύριο μέλημά τους. Η μειονότητα στη Θράκη όπως και η ελληνική μειονότητα της Τουρκίας έχουν «πιστοποιητικό γέννησης» τη Συνθήκη της Λωζάννης. Μια σειρά θέματα όπως το εκπαιδευτικό ρυθμίζονται ακόμη και σήμερα από τις δυο αυτές χώρες. Είναι οπότε πολύ φυσικό η Ελλάδα και η Τουρκία αντίστοιχα να παίζουν ρόλο στη ζωή των εν λόγω μειονοτήτων. Το θέμα είναι πώς αντιμετωπίζουν Έλληνες και Τούρκοι αυτές τις μειονότητες, σαν γέφυρες φιλίας που δημιουργούν ευκαιρίες συνεργασίας ή σαν «πέμπτη φάλαγγα», «Δούρειο Ίππο» και τα όμοια; Το ξαναλέω: Η μουσουλμανική τουρκική μειονότητα της Θράκης είναι ίσως ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της ελληνοτουρκικής φιλίας. Μια ματιά στην ιστορική της παρουσία αρκεί να το αποδείξει. Από κει και πέρα, εύχομαι καλή λύτρωση σε όσους επιμένουν σε φοβικές και μισαλλόδοξες πολιτικές και πρακτικές, οι οποίες δυστυχώς για τη δημοκρατία στη χώρα μας κάθε λίγο και λιγάκι αναζωπυρώνονται.