“Ο κύριος Δημήτρης, ετών 92, λέει τα λόγια του απ έξω κάθε μερα. Κάθε μέρα, πριν φάει πρωινό, μεσημεριανό και πριν κοιμηθεί επαναλαμβάνει τις τέσσερις εκείνες φράσεις που πρέπει να μάθει όλες κι όλες για το θεατρικό πρότζεκτ στο οποίο συμμετέχει. Στην παράσταση βάζει πιο κει το Πι και λέει τα λόγια του τέλεια κάνοντας βήματα εντελώς μόνος του. Χαμογελάει ενώ παίρνει ένα τεράστιο χειροκρότημα.”
Αυτό είναι το περιστατικό που μου διηγείται η Μαρία Αστερίου, υπεύθυνη επικοινωνίας και συνιδρύτρια του People Behind, του πρώτου Πανεπιστημίου Τρίτης Ηλικίας στην Ελλάδα, όταν τη ρωτάω αν έχει συμβεί κάτι που την έχει συγκινήσει στα χρόνια λειτουργίας του πανεπιστημίου.
“Στα διαδικτυακά μαθήματα είναι πιο δύσκολο να υπάρξουν τέτοια περιστατικά, αλλά το συγκινητικό είναι ότι οι ωφελούμενοι ανταλλάσουν εμπειρίες και συνδέονται με αναμνήσεις και κουβέντες για τις πόλεις και τις περιοχές τους, ακριβώς επειδή είναι από όλα τα σημεία της Ελλάδας”
Στον Μη Κερδοσκοπικό Οργανιμσό People Behind κανένας δεν θεωρείται άνθρωπος β’ κατηγορίας. Πριν φέρουν την ιδέα του πανεπιστημίου από το εξωτερικό προσαρμοσμένη στις ανάγκες της Ελλάδας, η ιδέα ξεκινά με συνεργασίες με Λέσχες Φιλίας και πολιτιστικά εργαστήρια με σκοπό την δημιουργική απασχόληση ατόμων τρίτης ηλικίας.
Η οργάνωση ξεκινάει το 2017, αφότου η Μαρία ήθελε να ασχοληθει με ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας λόγω προσωπικών βιωμάτων. Έχοντας οικειότητα με την τρίτη ηλικία λόγω του πατέρα της και βλέποντας έντονα στο σπίτι πως, μετά τη σύνταξη, αρχίζει να παροπλίζεται και δεν έχει εναλλακτικές ποιοτικής ενασχόλησης, η μια Μαρία συνεργάζεται με την άλλη – με την Μαρία Ηλιοπούλου, συνιδρύτρια και υπεύθυνη προγραμμάτων- που είχε παρόμοια βιώματα από το οικογενειακό της περιβάλλον. Αποφασίσουν να φέρουν στην Ελλάδα αυτό που είχαν διαβάσει μόνο στο εξωτερικό και στελεχώνουν το Πανεπιστήμιο Τρίτης Ηλικίας με εργαστήρια και μαθήματα ποικίλου ενδιαφέροντος για άτομα άνω των 65 ετών.
Οι περισσότεροι συμμετέχοντες είναι απόφοιτοι Γυμνασίου (του δικού μας Λυκείου) αλλά υπάρχουν και απόφοιτοι, τόσο Πανεπιστημίου, όσο και Δημοτικού.
Ποιό ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι της εκπαίδευσης ανθρώπων τρίτης ηλικίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας;
Θα περιμέναμε η απάντηση να είναι το τεχνικό κομμάτι της ψηφιακής εκπαίδευσης, αλλά δεν ήταν αυτό. Όσοι έκαναν αίτηση θα έπρεπε αναγκαστικά να είχαν κάποια επαφή με το ψηφιακό κόσμο. Εμείς προσφέρουμε και τηλεφωνική υποστήριξη αλλα αν κάποιος δεν μπορεί να ανοίξει τον υπολογιστή ή το ταμπλετ δεν θα μπορούσε να συνδεθεί έτσι κι αλλιώς. Οι άνθρωποι τα καταφέρνουν με το ψηφιακό, είτε με βοήθεια από εμάς ή από τα παιδιά ή τα εγγόνια τους.
Το πραγματικά δύσκολο κομμάτι ήταν το ψυχολογικό κομμάτι της πανδημίας. Ειδικά στο δεύτερο λοκνταουν ήταν δύσκολα τα πράγματα γιατί πολλοί μας έλεγαν πόσο μόνοι είναι. Μας έλεγαν ότι έρχονται τα παιδιά και τα εγγόνια τους στο μπαλκόνι και στην πόρτα και δεν μπορούν να τα δουν. Το πραγματικά δύσκολο κομμάτι ήταν η διαχείριση της μοναξιάς.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Πώς το διαχειριστήκατε αυτό;
Με το εργαστήρο ψυχικής ενδυνάμωσης που προσφέρουμε ουτως η αλλως, οι άνθρωποι άρχισαν να ανοίγονται και όχι απαραίτητα για τα ζητήματα της πανδημίας. Άρχισαν να μοιράζονται ό,τι αισθάνονται. Ύστερα, μέσα από την ίδια τη διαδικασία της εκμάθησης και από άλλα εργαστήρια, δημιουργούνταν παρέες και συζητήσεις και ακόμα και αν δεν μιλούσαν για αυτό, σταματούσαν να αισθάνονται τόσο μόνοι γιατί υπήρχε συνεχής και ενεργή απασχόληση.
Συνήθως, το να συμμετέχουν είναι έτσι κι αλλιώς δική τους πρωτοβουλία. Αν δεν είναι, δεν έχει καλό αποτέλεσμα. Υπήρξε περίπτωση, ας πούμε, που ένα παιδί ήθελε να κάνει έκπληξη στους γονείς τους, τους έγραψε σαν ζευγάρι αλλά αυτοί δεν ήθελαν να συμμετέχουν. Και είναι οκ, γιατί δεν υπάρχει λόγος να κάνεις κάτι που δεν θέλεις. Έχει τύχει αρκετες φορές και το αντίθετο, τα παιδιά τους να μην θέλουν και να μην είναι υποστηρικτικά προς τους γονείς που συμμετέχουν, λέγοντας τους ότι δεν θα μάθουν τίποτα χρήσιμο. Όσοι όμως συμμετέχουν έχουν όρεξη και για μάθηση και για κοινωνικοποίηση.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η μεγαλύτερη ηλικία στα διαδικτυακά μαθήματα είναι τα 83-84. Στα δια ζώσης υπήρχε και ο κ. Δημήτρης, στα 92. Στα εκπαιδευτικα εργαστήρια το σύνολο είναι μαξ 20 άτομα, ενώ στα πιο θεωρητικά, όπως Ιστορία της Τέχνης ή Φιλοσοφία, το σύνολο είναι περίπου 35 με 36. Αν ηταν δια ζωσης θα ήταν ακόμα καλύτερα. Συνολικά στο σχολικό έτος 2020-2021, το Πανεπιστήμιο μέτρησε 198 μοναδικούς ωφελούμενους.
“Δε δουλεύουμε με ανθρώπους με Άνοια, Άλτσχαιμερ και γνωστικά προβλήματα. Λειτουργούμε με σκοπό της πρόληψη τέτοιων προβλημάτων, ενισχύοντας την προσοχή και τη συγκέντρωση. Αυτό είναι επιλογή μας, γιατί υπάρχουν δραστηριότητες και οργανισμοί για άτομα με Άνοια αλλα για άτομα που δεν αντιμετωπιζουν τετοια προβλήματα υπάρχουν μόνο τα ΚΑΠΗ που δεν έχουν δραστηριότητες, μόνο εκδρομές ίσως αλλά όχι κάποια δημιουργική απασχόληση. Σκοπός μας είναι να δώσουμε σε αυτούς τους ανθρώπους, τους γνωστικά λειτουργικούς, ορατότητα και δημιουργικές διεξόδους”
Το ποσοστό ανδρών-γυναικών είναι 80% προς 20%, ίσως και 85%-15% . Αυτό συμβαίνει επειδή οι άντρες δεν θεωρούν τις δραστηριότητες αυτές ιδιαίτερα χρήσιμες, θεωρούν οτι θα περάσουν καλύτερα στο καφενείο παίζοντας τάβλι.
Τους μεγάλους άνδρες δεν τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα το εκπαιδευτικό κομμάτι εκτός κι αν είναι υπολογιστές, όπου το ποσοστό συμμετοχής ανεβαίνει.
Κυρίως επειδή θέλουν να μάθουν για το facebook.
Το Πανεπιστήμιο, μου λέει η Μαρία, ξεκίνησε μόνο δια ζωσης. Έναν μήνα πριν έρθει η πανδημία στην Ελλάδα, νοίκιασαν έναν χώρο στο Γκάζι και είδαν ότι υπήρχε μεγάλη συμμετοχή και ενδιαφέρον.
“Αλλα ακόμα και τότε υπήρχαν άνθρωποι με κινητικά προβλήματα ή εκτός Αθήνας που μας ρωτούσαν πως μπορούν να συμμετέχουν. Στην πανδημία ,όταν αναγκαστήκαμε να τα κάνουμε όλα ψηφιακά μέσα σε 1-2 μήνες, τους δώσαμε την απάντηση. Το 25 τοις εκατό τώρα των εκπαιδευόμενων είναι εκτός Αττικής, οπότε σίγουρα θα συνεχίσουμε το διαδικτυακό και απο του χρόνου θα προσπαθήσουμε να επαναφέρουμε κάποια μαθήματα και δια ζωσης όπως τους υπολογιστές, τις ξένες γλώσσες και το θεατρικό παιχνίδι”.
Υπάρχει αξιολόγηση;
Κάνουμε αξιολογηση με τους εισηγητές των εργαστηρίων και με τους ίδιους στο τέλος καθε κυκλου, ακούμε τι τους άρεσε, τι θελουν να μείνει ίδιο, πως περιμένουν να συνεχιστεί η μάθηση, άλλα εργαστήρια που θέλουν να προστεθούν και αυτό είναι πάντα χρήσιμο γιατί δίνει μια γενική εικόνα. Υπάρχει, βέβαια, και το καθημερινό feedback.
Έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπετε την τρίτη ηλικία μέσα από το People Behind;
Δεν την έβλεπα ποτέ με ορισμένο τρόπο. Ήμουν ανοιχτή στους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας. Παρόλ’αυτά καθως βλεπω πώς αλλάζει ο κόσμος και η κοινωνια χωρίς να καταφέρνουμε να εντάξουμε ταυτόχρονα την τρίτη ηλικία στην ταχύτητα της εξέλιξης, με τρομάζει, ορισμένες φορές, η κοινωνική απομόνωση και η ενδεχόμενη μοναξιά. Είναι ένα πολύ έντονο θέμα που βιώνουν πολλοί άνθρωποι σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Πώς περιμένατε να είναι η επαφή με ηλικιωμένους και πώς είναι στην πραγματικότητα;
Αν κάτι με εξέπληξε είναι ότι δεν γνώριζα πόσο θυμό έχουν οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας. Αυτό το ανακαλύπτουμε μέσα από τα εργαστήρια ψυχικής ενδυνάμωσης. Και εγώ πιστευα, στερεοτυπικά, ότι θα είναι γλυκουληδες, μόνοι, στεναχωρημένοι. Αλλα ότι μπορεί να έχουν θυμό δεν το είχα σκεφτεί ποτέ. Και το λένε και οι ίδιοι, το εκφράζουν, λένε ότι έχουν θυμό μέσα τους. Λένε, επίσης, ακριβώς αυτό που θέλουν να πουν χωρίς να μακρηγορούν. Δεν περνάνε καλά; Απαιτούν αλλαγή. Δεν ανέχονται πλέον πολλά. Αυτό όμως είναι και φανταστικό γιατί είναι πολύ βοηθητικό για εμας, καθώς αλλάζουμε γρήγορα ό,τι δεν πάει καλα. Σαν να λέμε το feedback για τη δουλειά μας έρχεται στο πρώτο 20λεπτο.
Έχουμε καταφέρει, έτσι, να γίνουμε και εμείς πολύ ευελικτοι στο να προσαρμοζόμαστε στις ανάγκες τους και βελτιωνόμαστε στη δουλειά μας. Μας βοήθησε σαν ομάδα, σαν οργάνωση. Δουλεύουμε γρήγορα και καλύτερα γιατί η ανταπόκριση είναι τόσο άμεση.
Οι περισσότεροι λένε ότι το να δουλευεις με ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας είναι σαν να δουλευεις με μωρά. Αυτό σε μεγάλο βαθμό δεν ισχύει. Αυτοί οι άνθρωπου κουβαλάνε τεράστια εμπειρια ζωής και δεν υπάρχει περίπτωση να σε αφήσουν να τους κάνεις ό,τι θέλεις. Μαθαίνεις και εσυ απο αυτους.
Πώς διδάσκουμε ανθρωπους τριτης ηλικιας;
Η εκπαιδευση ατομων τριτης ηλικιας εντάσσεται στην εκπαίδευση ενηλίκων. Το βασικό είναι ότι δεν διδάσκεις. Η εκπαιδευτική μέθοδος είναι, βασικά, ότι ακούς. Η βασικη μας μεθοδος είναι η συζήτηση. Οποιοδήποτε μάθημα και αν είναι, ακόμα και αν δεν τον γνωρίζουν σχεδον καθόλου, όλη η διδακτική διαδικασία βασίζεται στον διάλογο και στη συζήτηση μαζί τους. Τους ακούμε και τους δίνουμε χώρο. Αυτή είναι μια μεγάλη εκπαιδευτική διαφορά, ας πούμε, με την εκπαίδευση ανηλίκων.
Δημιουργούνται φιλίες στα μαθήματα;
Εχει ενδιαφερον ότι ανταλλάσσουν μέιλ και τηλεφωνα και μιλάνε μεταξύ τους ορισμένες φορές για το πως έκαναν μια άσκηση, ας πουμε. Είχαν δημιουργηθεί έντονες σχέσεις στην πρώτη καραντίνα, όπου κάναμε τα πρώτα εργαστηρια μεσω ζουμ αρχικα, και επειδη όλο αυτό που ζουσαμε ήταν πολύ πρωτόγνωρο και ένιωθαν όλοι ότι όσοι συμμετείχαν έκαναν κάτι πρωτοποριακό, είχαν δημιουργηθεί επαφές ανάμεσα σε κυρίες που έκαναν πολλή παρέα και μετά. Γενικά το διαδικτυακό κομμάτι δυσκολευει τις σχέσεις γιατί αυτοί οι άνθρωποι έχουν μάθει να τις χτιζουν κυρίως απο κοντα και τώρα δεν μπορούν να βρεθούν.
Ένας όρος που εμφανίζεται στην ιστοσελίδα σας είναι ο όρος “διαγενεακή ανταλλαγή”. Είναι ένας όρος που έχουμε διαβάσει πολύ σε ξενόγλωσσο τύπο ή ξενόγλωσσα βιβλία (intergenerational) αλλά στην Ελλάδα δεν τον χρησιμοποιούμε. Τι σημαίνει για εσάς ο όρος αυτός;
Διαγενεακή αλληλεγγύη ή σεβασμός είναι, πολύ απλά, η κατανόηση, αποδοχή της διαφορετικότητας κάθε γενιάς. Είτε είσαι 10, είτε 30, είτε 90 πρέπει να σέβεσαι τις αναγκες των άλλων γενεών. Αυτό είναι η κορυφή του παγόβουνου. Υπάρχει πολύ υλικό για να φτάσουμε σε αυτό. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τη διαγενεακη δικαιοσυνη (συνταξεις και το οικονομικό σκέλος) αλλά ο όρος αφορά και το κομμάτι των προκαταλήψεων λογω ηλικιας -και δεν μιλάμε μόνο για την τρίτη ηλικία.
Πας σε μια δουλεια στα 20 και σου ζητάνε 5 χρόνια προϋπηρεσία. Στα 55 εισαι ήδη πολυ μεγαλος για μια δουλειά.
Υπάρχει μεγάλο κενό δικαιωμάτων, σεβασμού και απασχόλησης στο διαγενεακό πλαισιο, τόσο προς τα πάνω, όσο και προς τα κάτω.
Ο τροπος που το αντιμετωπίζουμε εμείς είναι με συζητήσει και με πολλα διαγενεακα πρότζεκτ. Το θεατρικό αυτό ήταν το πρώτο ολοκληρωμένο μας. Σε αυτό που συμμετείχαν 50 ηλικιωμένοι και 15 νεότερα παιδιά και ταυτόχρονα, οι οποίοι, μέσα από τη διαδραση, καταλαβαιναν πως επικοινωνει διαφορετικα η κάθε γενιά για να δημιουργήσουν σχέσεις σεβασμού μεταξύ τους. Αυτός είναι και ο πλούτος αυτού που καναμε.
Δημιουργείται αλλαγή οπτικής και από τις δύο πλευρές και η μια ηλικία μαθαίνει στην άλλη.
Τι νοοτροπία έχουμε στην Ελλάδα για τη συνύπαρξη των γενεών;
Στην Ελλάδα, λόγω του ότι η κοινωνια ειναι δομημένη πάνω στην οικογένεια, τα εγγόνια είναι πολύ κοντα στους παππούδες. Αυτό είναι και καλό αλλά κυρίως είναι κακό γιατί έτσι παίρνουμε ως δεδομένο ότι δεν πρέπει να χτίσουμε παραπάνω πανω σε αυτή τη σχέση γιατί υπάρχει ήδη. Αλλά κάνουμε λάθος γιατί αντιμετωπίζουμε την τρίτη ηλικία σαν συμπληρωμα χρόνου, δημιουργείται μια σχέση απασχόλησης αλλα όχι αυτή η σχέση που έχουμε ανάγκη για να μιλάμε για ανταλλαγή εμπειριών ανάμεσα στις γενιές, μακριά από στερεοτυπα κλπ. Τα πρότζεκτ που φέρνουν κοντά παιδιά και ηλικιωμένους σε γηροκομεία υπάρχουν σε πολλες χώρες (Γαλλια-Καναδας) αλλα ακόμα είναι σε πιλοτικό στάδιο.
Μέσα από τέτοια πρότζεκτ εχω την αισθηση ότι μπορούμε να συναισθανθούμε ανθρωπους με αλλα βιώματα σε τόπο και σε χρόνο. Αν μπορούμε να το κάνουμε σεβόμενοι το παρελθόν και όσους έζησαν σε αυτό, μπορούμε να αρχίσουμε να συναισθανόμαστε και μελλοντικές γενιές που θα ζήσουν εξίσου με άλλα βιώματα και σε άλλο τόπο και χρόνο από εμάς; Μπορεί ο διαγενεακός σεβασμός να επεκταθεί σε ένα χρονικό φάσμα που περιλαμβάνει και το μέλλον;
Εννοείται. Προσθέτω κάτι σημαντικό: σίγουρα τα άτομα τρίτης ηλικίας εντάσσονται στο παρελθόν αλλα εμείς τους βλέπουμε και σαν μέλλον. Με ποια έννοια; Εκτός του ότι οι ίδιοι έχουν χρόνια ζωής μπροστά τους που μπορεί εμείς να μην έχουμε, μέχρι το 2030, το 1\3 του πληθυσμού της Ελλάδας θα είναι πάνω από 65 ετών. Μέχρι το 2050, το 40,8% θα είναι πάνω από 60. Δεν είναι παρελθόν.
Είναι το παρόν και το πολύ άμεσο μέλλον. Αυτό το στερεοτυπικό ότι ο ηλικιωμένος είναι το παρελθόν και ο νέος το μέλλον έχει πάψει να ισχύει λόγω του δημογραφικού. Πρέπει να μάθουν, ας πούμε, υπολογιστες οι ηλικιωμένοι γιατί αυτοί θα αποτελέσουν μια πολύ ισχυρή βάση του πληθυσμού της Ελλαδας αλλα και όλης της Ευρώπης πλέον. Είναι πλέον το μεγαλύτερο μέρος του μέλλοντος. Και θα είμαστε και εμείς, πολύ σύντομα και στην πλειοψηφία μας, μέρος τους.
Στην Ιστοσελίδα μπορείτε να μάθετε ακόμα περισσότερα για το People Behind και να δείτε τα εργαστήρια και το πλήθος μαθημάτων που προσφέρονται.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Τι ωραίο! Μάλιστα μου άρεσε πολύ η έκφραση διαγενεακή αλληλεγγύη! Μπράβο στις ιδρύτριες του Πανεπιστημίου αυτού! Είναι ωραίο που βλέπω να υπάρχουν δραστηριότητες για 65 ετών και πάνω. Βλέπω τα οφέλη τους στην μητέρα μου που συμμετέχει σε ομάδα 65 ετών και πάνω όπου κάνουν πολλά πράγματα.