H Χριστίνα Πιτούλη είναι 27 χρονών. Τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στη Βαρκελώνη, στα πλαίσια των μεταπτυχιακών της σπουδών στο Δημιουργικό Ντοκιμαντέρ, στο Universidad Autónoma de Barcelona. Νωρίτερα είχε σπουδάσει δημοσιογραφία στο Πάντειο, και η ενασχόληση με το ντοκιμαντέρ ήταν ανέκαθεν στο μυαλό της.
Την χρονιά που μας πέρασε η Χριστίνα γύρισε το Bref, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ που ερευνά και προσεγγίζει την πρακτική της κλειτοριδεκτομής μέσα από μαρτυρίες γυναικών από την Αφρική που ζουν στην Ισπανία:
"Οι αντικρουόμενες απόψεις και εμπειρίες τους αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα αυτού του αμφιλεγόμενου ζητήματος, στο οποίο τα όρια ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα και την πολιτιστική κληρονομιά συναντιούνται."
Έχοντας ήδη λάβει την Ειδική Μνεία της Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα «Articulo 31» στην Μαδρίτη, το Bref έχει προβληθεί σε αρκετά διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου και ντοκιμαντέρ σε χώρες όπως η Κολομβία, ο Καναδάς, η Αγγλία, η Ιταλία, και η Πορτογαλία..
Αύριο, Πέμπτη, το φιλμ θα προβληθεί στο 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου διαγωνίζεται στο τμήμα ταινιών για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Λίγο πριν την προβολή συναντήσαμε την δημιουργό του..
-Μίλησε μας για το ντοκιμαντέρ. Τι ακριβώς θα δούμε;
-To Bref ασχολείται με το ζήτημα της κλειτοριδεκτομής. Δεν είναι ταινία πληροφόρησης όμως, ούτε έχει γίνει στην Αφρική. Ερευνά το θέμα μέσα από εμπειρίες και απόψεις μεταναστών από την Αφρική που ζουν στην Ισπανία, προσπαθώντας να δείξει την κοινωνική του διάσταση, την πολυπλοκότητα του, τους παράγοντες που το κάνουν να είναι τόσο ανθεκτικό ακόμα και σήμερα, καθώς και τους λόγους που κάνουν την αντιμετώπιση του απαραίτητη. Μέχρι πριν μερικά χρόνια το αντιμετωπίζαμε ως κάτι μακρινό, σήμερα όμως αφορά ανθρώπους που ζουν δίπλα μας, στην ίδια κοινωνία με εμάς.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για ένα ντοκιμαντέρ με θέμα την κλειτοριδεκτομή;
-Η ταινία ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας μου με την ΜΚΟ "Γιατροί του Κόσμου" η οποία πραγματοποιεί συχνά δράσεις ενημέρωσης των Αφρικανών μεταναστών για τις επιπτώσεις της κλειτοριδεκτομής στην υγεία. Εμένα με ενδιέφερε πολύ το ζήτημα αυτό ως σκηνοθέτη και ως γυναίκα, και ήθελα πολύ να ερευνήσω την κοινωνική του διάσταση.
Μετά από συζητήσεις μου πρότειναν να γυρίσω ένα φιλμ που θα τους βοηθούσε να ευαισθητοποιήσουν τις ομάδες που συναντούσαν γύρω από το ζήτημα. Ήταν μια πολύ ευχάριστη ευκαιρία, αλλά και μια μεγάλη ευθύνη.
Αποφάσισα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ που δεν θα έμοιαζε με Δυτική διδασκαλία, με κήρυγμα, καθώς πολλές φορές αυτό προκαλεί άρνηση και επιφυλακτικότητα, φέρνοντας αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά.
Κανείς δεν θέλει να ακούσει κάποιον που τον κρίνει. Έτσι, θέλησα να δώσω τον λόγο αποκλειστικά σε ανθρώπους που έχουν άμεση σχέση με την πρακτική, που είναι μέρος της κουλτούρας τους.
-Και πώς ήρθες σε επαφή με όλες αυτές τις γυναίκες; Πόσο εύκολο ήταν να σου μιλήσουν γι' αυτό το θέμα;
-Το να βρω ανθρώπους να μου μιλήσουν για την κλειτοριδεκτομή ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι. Το θέμα είναι πολύ λεπτό και πολύ μεγάλο ταμπού για τον κόσμο από την Αφρική. Δεν το συζητάνε ποτέ, ούτε μεταξύ τους.
Αφιέρωσα πολύ χρόνο στο να κάνω τις επαφές που έκανα και να κερδίσω την εμπιστοσύνη τους. Πήγαινα παντού: σε όλες τις συγκεντρώσεις της ΜΚΟ με γυναίκες από την Αφρική, σε περιοχές με μεγάλες κοινότητες Αφρικανών, σε εγκαταλελειμμένα εργοστάσια όπου στεγάζονται μετανάστες από Αφρικανικές χώρες... Γνώριζα κόσμο, μιλούσαμε, περνούσαμε χρόνο μαζί και σιγά σιγά τους εξηγούσα το ντοκιμαντέρ που ήθελα να κάνω.
Κάποιοι μου μιλούσαν, κάποιοι όχι, κάποιοι με σύστηναν σε άλλους. Έτσι, βρέθηκα να γνωρίσω τους πρωταγωνιστές του Bref, και να συζητήσω μαζί τους μπροστά στην κάμερα. Όταν φτάσαμε σε αυτό το σημείο ήδη είχα κερδίσει την εμπιστοσύνη τους και είχα προσπαθήσει να τους κάνω να νιώσουν πως θα αντιμετώπιζα με σεβασμό και ενδιαφέρον όσα θα μου έλεγαν.
-Δεν αντιμετώπισες δισταγμό, ντροπή, ή άρνηση από μέρους τους;
-Όχι. Είχα αποκτήσει πολύ καλή σχέση μαζί τους και νομίζω αυτό τις έκανε να νιώθουν άνετα κατά την διάρκεια της συζήτησης μας.
-Πόσο καιρό δούλευες το ντοκιμαντέρ;
-Λόγω απαιτήσεων παραγωγής και πιεστικών deadlines, κάναμε έναν αγώνα ταχύτητας που κράτησε πέντε μήνες.
-Ποια ήταν η μαρτυρία που βρήκες πιο συγκλονιστική απ' όλες;
-Πάρα πολλές ήταν για μένα συγκλονιστικές, ακόμα και αυτές που δεν εμφανίζονται καν στο ντοκιμαντέρ. Αλλά αυτή που με άγγιξε περισσότερο από όλες ήταν η μαρτυρία της Μάμα, που ανοίγει την ταινία. Η αφήγηση της ήταν τόσο ζωντανή και τόσο συγκινητική που ειλικρινά φοβόμουν ότι όσο μιλούσε θα ακουγόταν η καρδιά μου στο μικρόφωνο.
-Κι αυτές οι γυναίκες, τι εντυπώσεις σου προξένησαν;
-Θαυμάζω απίστευτα τις γυναίκες που είχαν την δύναμη να σκεφτούν διαφορετικά, να τολμήσουν να αμφισβητήσουν όλα όσα είχαν μάθει και πίστευαν σε όλη τους τη ζωή. Είναι κάτι φοβερά δύσκολο, δεν μπορούμε εύκολα να το συλλάβουμε εμείς. Από την άλλη, πολύ συχνά συνάντησα γυναίκες που συνεχίζουν να θεωρούν την κλειτοριδεκτομή απαραίτητη. Ένα κομμάτι περηφάνιας και ταυτότητας. Δεν τους είναι εύκολο βέβαια να μιλήσουν γι' αυτό ανοιχτά. Προτιμούν να σου πουν αυτό που θέλεις να ακούσεις.
Είναι γυναίκες που λατρεύουν τα παιδιά τους όσο εμείς τα δικά μας, δεν είναι κακές ή βάρβαρες. Απλώς αυτό που θεωρούν καλύτερο είναι το να τα ακρωτηριάσουν για να τους προσφέρουν ένα μέλλον κοινωνικής αποδοχής στις χώρες τους.
-Υπάρχουν δηλαδή και αντικρουόμενες απόψεις πάνω στην πρακτική αυτή; Περιπτώσεις γυναικών που έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή και δεν το βλέπουν αρνητικά;
-Φυσικά. Μην ξεχνάμε πως αυτές που φροντίζουν να γίνει κλειτοριδεκτομή στα κορίτσια είναι γυναίκες. Οι μαμάδες, γιαγιάδες, θείες, γειτόνισσες. Εξάλλου πολλές από αυτές τις γυναίκες συναναστρέφονται μόνο με ανθρώπους τις κοινότητας και δεν έρχονται σε επαφή με πληροφόρηση σχετικά με το ζήτημα. Δεν ανακαλύπτουν ποτέ, δηλαδή, ότι δεν είναι θανάσιμη απειλή το να έχεις κλειτορίδα, ή ότι ο θάνατος ενός κοριτσιού μετά τον ακρωτηριασμό οφείλεται στην αιμορραγία και όχι στα κακά πνεύματα.
Κάποιες όμως, ακόμα και αν ακούσουν αυτά τα πράγματα, δεν τα πιστεύουν. Συνεχίζουν να πιστεύουν όσα έχουν μάθει από μικρές και θεωρούν προδότες όσους υποστηρίζουν το αντίθετο. Επαναλαμβάνω: δεν πρόκειται για γυναίκες κακές ή ανόητες. Είναι απλώς ζήτημα πληροφόρησης και κοινωνικής πίεσης.
-Είναι ένα θέμα ταμπού η κλειτοριδεκτομή στην αφρικανική κοινότητα της Ισπανίας; Πραγματοποιούνται κρυφά τέτοιες πρακτικές;
-Στην Ισπανία η κλειτοριδεκτομή είναι παράνομη. Οπότε, οι οικογένειες στέλνουν τα κορίτσια στην Αφρική όταν πλησιάζουν την κατάλληλη ηλικία. Υπάρχει όμως, εδώ και μερικά χρόνια, ένα πρωτόκολλο που υποχρεώνει τους δασκάλους που εντοπίζουν μικρές μαθήτριες σε ηλικία ρίσκου οι οποίες πρόκειται "να φύγουν για διακοπές", να ενημερώσουν τις υπηρεσίες κοινωνικής προστασίας.
Τα κοριτσάκια εξετάζονται από παιδίατρους, και αν δεν είναι ήδη ακρωτηριασμένα οι γονείς υπογράφουν ότι δεν θα τις ακρωτηριάσουν στην Αφρική. Όταν επιστρέψουν, πραγματοποιείται εκ νέου η εξέταση και αν ανακαλύψουν ότι έχουν ακρωτηριαστεί, οι κηδεμόνες αντιμετωπίζουν κατηγορίες κακουργήματος.
Βέβαια αυτό δεν λειτουργεί ακριβώς θετικά, κι αυτό γιατί το πιο συχνό φαινόμενο είναι τα κορίτσια αυτά να μην γυρνάνε καν στην Ισπανία.
Και το ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι ακόμα και αν η μητέρα αποφασίσει να μην ακρωτηριάσει την κόρη της, πολλές φορές αυτό δεν εξαρτάται από αυτήν:
Όπως λέει μια από τις γυναίκες του Bref: "Μπορεί να κάποιος που δεν σε γνωρίζει καν, να πάρει και να κόψει τις κόρες σου αν ανακαλύψει ότι δεν είναι κομμένες." Γιατί το να μην είσαι κομμένη προκαλεί προβλήματα σε όλη την φυλή...
-Η γνώμη σου για το ελληνικό ντοκιμαντέρ σήμερα; Δεν σκέφτεσαι να γυρίσεις κάποια στιγμή στην Ελλάδα και να δημιουργείς εδώ;
-Φυσικά! Θέλω πάρα πολύ να το κάνω. Θεωρώ ότι υπάρχουν πολλά ζητήματα που αξίζει να ερευνηθούν και πολλές ιστορίες να ειπωθούν στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια βλέπω όλο και περισσότερα Ελληνικά ντοκιμαντέρ, πολλές αξιόλογες δουλειές που με κάνουν πολύ υπερήφανη. Είναι ο καλύτερος τρόπος να αναπληρώσουμε όλα όσα μας στερεί η κακή ενημέρωση στη χώρα.
-Επόμενα σχέδια;
-Αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στο μοντάζ του πρώτου μου μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ, "The most boring thing in the world". Είναι ένα ντοκιμαντέρ παρατήρησης που ακολουθεί τις περιπέτειες μιας από τις πιο διάσημες επαγγελματικές παιδικές χορωδίες στην Ισπανία.
Είναι μια ταινία που μιλάει για την προσπάθεια, την φιλία, το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία, τις πρώτες επιτυχίες και απογοητεύσεις, και πώς αυτές σε κάνουν πιο δυνατό.
Είναι η πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία και αποτελεί για μένα μια πάρα πολύ σημαντική εμπειρία. Το project έχει επιλεγεί από το European Documentary Network και θα παρουσιαστεί στο Pitching Session που θα γίνει στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Bref
Πέμπτη 20 Μαρτίου, στις 20:00
Αίθουσα: Τόνια Μαρκετάκη
**To Bref και στο Facebook