Η περιήγηση της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων» στους χώρους που αναδεικνύουν τον ελληνικό πολιτισμό συνεχίζεται αδιάλειπτα από το Ίδρυμα Λάτση, εδώ και δεκατέσσερα χρόνια. Ο φετινός σταθμός είναι ο Κεραμεικός. Ένας τόπος κομβικός, πολυσύχναστος και αιωνόβιος.Ο τόμος ο οποίος μόλις κυκλοφόρησε δεν είναι ένας οδηγός του Κεραμεικού. Οι συγγραφείς, αρχαιολόγοι Ελένη Μπάνου και Λεωνίδας Μπουρνιάς παρουσιάζουν ένα έργο που ενώ βασίζεται στην πρόσφατη επιστημονική έρευνα είναι προϊόν συνεργασίας δύο συγγραφέων - αρχαιολόγων με διαφορετικές ειδικεύσεις, ο καθένας από τους οποίους έγραψε με το δικό του ύφος, γεγονός που χαρίζει χρώμα στα κείμενα και τους προσθέτει ζωντάνια και ενδιαφέρον. «Καταβάλαμε κάθε προσπάθεια να φωτίσουμε τα μνημεία σε σχέση με το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής και της κοινωνίας που τα δημιούργησε. Η διάρθρωση των κεφαλαίων του βιβλίου είναι χρονολογική, με σημείο καμπής τα Περσικά και την κατασκευή της Θεμιστόκλειας οχύρωσης, ενώ ταυτόχρονα γίνεται συζήτηση και μνημείο προς μνημείο. Επιδίωξή μας ήταν να προβάλουμε κατά το δυνατόν μνημεία όχι πολύ γνωστά. Έτσι εκτός από όσα γνωστά και πολυφωτογραφημένα μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει στη μόνιμη έκθεση του μουσείου, επιλέξαμε να περιλάβουμε και ορισμένα ευρήματα που λόγω έλλειψης χώρου και παρά τη σημασία τους, δεν εκτίθενται. Ακόμη και στα πιο γνωστά μνημεία όμως, η εξαιρετική τέχνη του φωτογράφου Σωκράτη Μαυρομμάτη, μπόρεσε να εστιάσει στα ουσιώδη και να απομονώσει τις λεπτομέρειες εκείνες που συνήθως ξεφεύγουν από τον βιαστικό ή απρόσεκτο επισκέπτη", είπε ο δρ. Λεωνίδας Μπουρνιάς.
Ο ταφικός περίβολος του Κοροίβου με την περίφημη στήλη της Ηγησούς στην Οδό των Τάφων
Το αίθριο του μουσείου με επιτύμβιες στήλες και τον μνημειώδη μαρμάρινο ταύρο από τον περίβολο του Διονυσίου του Κολλυτέως ο οποίος έχει αποτελέσει σήμα κατατεθέν του Κεραμεικού.
Ομοίωμα όνου που φέρει φορτίο τεσσάρων αμφορίσκων. Οι οπές στα άκρα των ποδιών δηλώνουν ότι υπήρχαν ροδάκια και ότι το ειδώλιο ήταν παιχνίδι του μικρού παιδιού στον τάφο του οποίου βρέθηκε. Τρίτο τέταρτο του 8ου αι. π.Χ.
Ο Ηρακλής φονεύει τον κένταυρο Νέσσο, που είχε προηγουμένως επιτεθεί στη Δηιάνειρα. Λεπτομέρεια από τον αττικό αμφορέα του ζωγράφου του Νέσσου, ένα από τα ωραιότερα και πρωιμότερα δείγματα της αττικής μελανόμόρφης αγγειογραφίας.
Πλευρά βάσης αγάλματος. Σκηνή από την καθημερινή ζωή: νέοι, μάλλον αργόσχολοι, ευθύνονται για το σκληρό και προσχεδιασμένο τσακωμό σκύλου και γάτας. Και εδώ το κόκκινο βάθος τονίζει τις ημίγυμνες μορφές. Ο καλλιτέχνης ήταν ιδιαίτερα επιδέξιος στην ακριβή απόδοση των γυμνών σωμάτων και στην πλούσια πτυχολογία των ενδυμάτων. Περίπου 525-500 π.Χ.
Με το όνομα Κεραμεικός φέρονταν στην Αρχαία Αθήνα δύο συνοικίες που βρίσκονταν στο βορειοδυτικό άκρο της τότε Αθήνας οι λεγόμενοι "Έξω Κεραμεικός" και ο "Έσω Κεραμεικός". Δηλαδή δύο Κεραμεικοί όπως λέει και ο Ησύχιος, ο μέν εκτός του τείχους, ο δε εντός. Την διάκριση αυτή μνημονεύουν επίσης ο Πλάτων, ο Θουκυδίδης και ο Πλούταρχος.Ο Κεραμεικός ήταν το πρώτο δημόσιο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας.
Οι δύο αυτές αρχαίες συνοικίες αποτελούσαν τον δήμο των Κεραμέων, από την Ακαμαντίδα φυλή. Το όνομα του δήμου αυτού προήλθε κατ΄ άλλους από τον επώνυμο ήρωα Κέραμο ενώ κατ΄ άλλους από τους τεχνίτες κεραμείς (αγγειοπλάστες - αγγειογράφοι) και από τα εργαστήριά τους που ήταν αρχικά στη περιοχή αυτή. Οι δύο Κεραμεικοί χωρίζονταν μεταξύ τους από το Θεμιστόκλειο τείχος (478 π.Χ.), και συνδέονταν από τη μεγάλη διπλή πύλη λεγόμενη "Δίπυλο" στην οποία εξωτερικά κατέληγαν η αρχαία οδός Πειραιώς, η Ιερά οδός, από και προς την αρχαία Ελευσίνα και η οδός προς την Ακαδημία Πλάτωνος. Εσωτερικά του Διπύλου ξεκίναγε μεγάλη λεωφόρος που διαμέσου της αρχαίας αγοράς και μεταξύ των λόφων της Πνύκας και του Αρείου Πάγου κατέληγε στην είσοδο της Ακρόπολης. Έτσι ο μεν Έξω Κεραμεικός είχε ταφικό χαρακτήρα, ενώ ο Έσω Κεραμεικός οικιστικό χαρακτήρα.
Άνω τμήμα επιτύμβιας στήλης με παράσταση νέου δισκοφόρου από την οποία διατηρείται το πρόσωπο σε κατατομή, τμήμα της κόμης, το αριστερό χέρι και ο δίσκος. Βρέθηκε το 1873 εντοιχισμένη στο θεμιστόκλειο τείχος. Γύρω στο 560 π.Χ.
Ο υστεροδαιδαλικός μαρμάρινος κούρος από την περιοχή της Ιεράς Πύλης (εύρημα του 2002). Πιθανόν ανήκει στο εργαστήριο που κατασκεύασε τον σύγχρονο κούρο που σήμερα βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
Ξαπλωμένος λέων από την περιοχή της Ιεράς Πύλης. Βρέθηκε ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του οδοστρώματος της Ιεράς Οδού. Φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε λίγο πριν από την κατασκευή του θεμιστόκλειου τείχους (το 478 π.Χ.) ως υλικό επίχωσης και διαμόρφωσης της κοίτης του Ηριδανού και του οδοστρώματος της Ιεράς Οδού. Ο καλλιτέχνης με χιουμοριστική διάθεση δημιούργησε ένα ήμερο, άκακο λιοντάρι, που δεν μοιάζει καθόλου με τους άλλους αρχαίους λέοντες, φύλακες τάφων των ευγενών Αθηναίων, που γνωρίζουμε. Μέσα του 6ου αιώνα.
Λεπτομέρεια γενειοφόρου άνδρα από λευκή λήκυθο εξαιρετικής τέχνης, έργο των ώριμων κλασικών χρόνων. Ο νεκρός πολεμιστής εικονίζεται καθισμένος μπροστά από τη στολισμένη με ταινίες επιτύμβια στήλη του.
Λεπτομέρεια από το μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο της γιαγιάς Αμφαρέτης. Το ειδώλιο πτηνού στο στηριγμένο στο ερεισίνωτο δεξί της χέρι προορίζεται για το εγγονάκι της που το κρατά με το αριστερό χέρι στα γόνατά της. Το συγκινητικό θρηνητικό επίγραμμα μας πληροφορεί για τη μεταξύ τους σχέση και για τον ταυτόχρονο θάνατό τους. Γύρω στα 430-420 π.Χ.
Οι αρχαιότεροι τάφοι χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2700-2000 π.Χ.). Από την υπομυκηναϊκή περίοδο (1100-1000 π.Χ.) και εξής το νεκροταφείο αναπτύσσεται συνεχώς. Κατά τη γεωμετρική (1000-700 π.Χ.) και αρχαϊκή (700-480 π.Χ.) περίοδο οι τάφοι πληθαίνουν, εντάσσονται σε ταφικούς τύμβους ή σημαίνονται με επιτάφια μνημεία. Από την ελληνιστική περίοδο έως τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (Από το 338 π.Χ. έως περίπου τον 6ο αι. μ.Χ.) συνεχίστηκε αδιάκοπα η λειτουργία του νεκροταφείου στον ίδιο χώρο.
Τα σημαντικότερα αθηναϊκά αγγεία της εποχής έχουν βρεθεί σε τάφους του Κεραμεικού. Μεταξύ αυτών και η περίφημη «οινοχόη του Διπύλου", με την αρχαιότερη ελληνική αλφαβητική επιγραφή (δεύτερο ήμισυ του 8ου π.Χ. αι.). Οι ανασκαφές στον Κεραμεικό άρχισαν από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία το 1870 με διευθυντή τον Στ. Κουμανούδη. Κατά τις επόμενες δεκαετίες οι ανασκαφές συνεχίστηκαν σε συνεργασία με τους Γερμανούς A. Brueckner και F. Noack ενώ από το 1913 μέχρι σήμερα συνεχίζονται από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.
Η στήλη-ναίσκος της Ηγησούς κόρης ή συζύγου του Προξένου. Το όνομα της νεκρής είναι γραμμένο στο επιστύλιο του ναίσκου. Τέλος του 5 αι. π.Χ.Η στήλη-ναίσκος της Ηγησούς κόρης ή συζύγου του Προξένου. Το όνομα της νεκρής είναι γραμμένο στο επιστύλιο του ναίσκου. Τέλος του 5 αι. π.Χ.
Επιτύμβια στήλη του Δεξιλέω, γιου του Λυσανία από τον Θορικό. Ήταν ένας από τους πέντε Αθηναίους ιππείς που θυσιάστηκαν πολεμώντας εναντίων των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους κοντά στην Κόρινθο το 394/3 π.χ.
Λεπτομέρεια από τη στήλη του Δεξίλεω. Ο Δεξιλέος –αν και ηττημένος-παριστάνεται έφιππος με κοντό χιτώνα και χλαμύδα, να λογχίζει τον πεσμένο, γυμνό αντίπαλό του, ο οποίος προσπαθεί να αμυνθεί με το ξίφος, στηριζόμενος στην ασπίδα του.
Επιτύμβια ανάγλυφη στήλη του Ευφήρου. Το όνομα του νεαρού είναι χαραγμένο στο οριζόντιο γείσο της αετωματικής επίστεψης της ραδινής στήλης. Ο Εύφηρος παριστάνεται όρθιος προς τα δεξιά τυλιγμένος με πολύπτυχο ιμάτιο, με το βλέμμα προσηλωμένο στη στλεγγίδα που κρατά με το αριστερό χέρι. 430 π.Χ.
Λεπτομέρεια από τον επιτύμβιο ναΐσκο του Προκλή και του Προκλείδη, ο οποίος βρέθηκε κατά τη διάνοιξη της οδού Πειραιώς τον 19ο αιώνα. Γύρω στα 340-330 π.Χ.
Μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο κόρης με τους γονείς της που βρέθηκε κατά τα πρώτα χρόνια των ανασκαφών. Η κόρη εικονίζεται καθήμενη σε σκίμποδα με τα πόδια πάνω σε υποπόδιο, να αποχαιρετά τη μητέρα της με την τυπική χειρονομία της δεξιώσεως. Στο βάθος ο πατέρας της βαρύθυμος. Β΄ τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ.
Άποψη της νότιας οδού του αρχαιολογικού χώρου με εκμαγείο του ναΐσκου της Δημητρίας και της Παμφίλης
Μεγάλος γαμικός λέβητας από θέση προσφορών στην Ιερά Οδό. Οι γαμικοί λέβητες χρησιμοποιούνταν στην τελετή του γάμου για το λουτρό της νύφης αλλά και σε νεκρικές τελετουργίες. Τέλος του 5 αι. π.Χ.
Ανάπτυγμα του μεγάλης ερυθρόμορφης οινοχόης του ζωγράφου του Αίσωνος με παράσταση της Δαναϊδας Αμυμώνης μεταξύ σατύρων. Εντυπωσιακή είναι η θεατρικότητα της κίνησης, που παραπέμπει στο χαμένο σατυρικό δράμα Αμυμώνη του Αισχύλου. 440-430 π.Χ
Όστρακα από τη διαδικασία του οστρακισμού επιφανών Αθηναίων, που βρέθηκαν ως επίχωση στην παλιά κοίτη του Ηριδανού. Διακρίνονται τα ονόματα του Θεμιστοκλή και του Κίμωνα. 5ος αιώνας.
Λεπτομέρεια από την υδρία του ζωγράφου του Μειδία. Μία από τις αδελφές της Ελένης, ενδεχομένως η Κλυταιμνήστρα. Τέλος του 5ου αιώνα π.Χ.
Info:
«ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ» των Ελένη Σ. Μπάνου - Λεωνίδα Κ. Μπουρνιά. Τυπώθηκε σε 2.000 αντίτυπα (στην ελληνική και αγγλική γλώσσα) το Νοέμβριο του 2014 στην Αθήνα. Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση.
Δείτε εδώ το συγκεκριμένο βιβλίο, καθώς και τα υπόλοιπα της σειράς, σε ηλεκτρονική μορφή