Βιβλία που γράφτηκαν για τον Κάστρο: από τις ελεγείες στις σκοτεινές σελίδες και τανάπαλιν

 3.614 σελίδες για τον Φιντέλ. Και λίγες είναι. Και όχι πάντα οι καλύτερες. Πολλές παράγραφοι είναι ανοικονόμητες. Θα συναντήσεις πολλές στρεβλώσεις, αναγκαστικά. Αλλού διαφωνείς, αλλού συμφωνείς. Κάποιες στιγμές εκνευρίζεσαι. Άλλες, σκέφτεσαι τις τρέλες της Ιστορίας, τις ταινίες που έχεις δει (στην Αλκυονίδα και στο Studio κυρίως), τις περιδινήσεις των μύθων, τα λόγια και τα χρόνια, τα μυθιστορήματα της εφηβείας. Και τις μουσικές. Κυρίως τις μουσικές. Καθότι, όπως συμβούλευσε σοφά ο πολύς Νόρμαν Μέιλερ τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι, «Πρόεδρε, καλύτερα να μην τσαμπουκαλεύεσαι μ' έναν λαό που δεν καταλαβαίνεις τη μουσική του». Οι μύθοι είναι οι μουσικές της Ιστορίας. Και οι μύθοι για να φτιαχτούν, να απλωθούν, να γίνουν έως και ακαταμάχητοι, δεν μπορεί παρά να βασίζονται σε αληθινό υλικό. Αλλιώς κρατάνε ελάχιστα, εξαχνώνονται τάχιστα, λες και δεν υπήρξαν ποτέ. Μύθος ο Λέναρντ Κόεν, μύθος και ο Φιντέλ Κάστρο. Κι έτσι, έσπευσα να χωθώ στον λαβύρινθο της βιβλιοθήκης μου και να εντοπίσω πέντε βιβλία για τον Κάστρο, ενώ ματαίως έψαξα για άλλα δύο που έπεσαν θύματα δανεισμού ή μετακόμισης. Ιδίως το ένα, γραμμένο από τον ίδιο τον Κάστρο και με τίτλο «Η ιστορία θα με δικαιώσει» (μτφρ. Ανδρέας Λασκαράτος, εκδ. Αιώρα, 2009), είχε προκαλέσει πολλές γόνιμες συζητήσεις στην παρέα. Κι άλλο ένα, επίσης γραμμένο από τον ίδιο, δεν πρόλαβα καν να το διαβάσω, πήγε τωόντι αδιάβαστο. Πρόκειται για το «Εκείνα τα χρόνια - Μια αυτοβιογραφία» (μτφρ. Κατερίνα Κανελλοπούλου, εκδ. Τόπος, 2008). Βρήκα, πάντως, το βιβλίο του Ιγνάσιο Ραμονέ, «Εκατό ώρες με τον Φιντέλ - Βιογραφία σε δύο φωνές» (μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη, εκδ. Πατάκης, 2007), τη δίτομη «Αυτοβιογραφία του Φιντέλ Κάστρο» του Norberto Fuentes (μτφρ. Στέλλα Δούκα & Τιτίνα Σπερελάκη, ο πρώτος τόμος, μτφρ. Στέλλα Δούκα & Δάειρα Ζιούβα & Τιτίνα Σπερελάκη, ο δεύτερος, εκδ. Πατάκη, 2008), το βιογράφημα «Ο άγνωστος Φιντέλ Κάστρο» του Serge Raffy (μτφρ. Ελένη Τσεζερόλε, εκδ. Κριτική, 2004) και το ιστοριογράφημα «Τα παιδιά από το Ντολόρες - Ο Φιντέλ Κάστρο και η γενιά του: από την επανάσταση στην εξορία» του Patrick Symmes (μτφρ. Ελένη Πουλάκου, εκδ. Πάπυρος, 2008).

2.

Αλήθειες και Ψέματα. Σε όλες αυτές τις 3.614 σελίδες οι αλήθειες εναλλάσσονται με τα ψέματα. Όπως συμβαίνει στην περίπτωση κάθε ανθρώπου που πόνταρε τα πάντα στην εξουσία, που γαντζώθηκε στον μύθο του και στην κατασκευή του μύθου του. Που φυλακίστηκε και φυλάκισε. Που διώχθηκε και δίωξε. Που θέλησε να παίξει με την Ιστορία και τις διελκυστίνδες της. Πέρα από τις αλήθειες και τα ψέματα, πέρα από τους μύθους και τη γοητεία των μύθων, μέσα από τις σελίδες αυτές διαπιστώνουμε, ξανά, και πάλι, ότι ένα ορισμένο είδος ανθρώπων τείνει να εκλείψει, όπως έχουν ήδη εκλείψει οι λεγόμενες «μεγάλες αφηγήσεις», τα μεγάλα στοιχήματα. Ευτυχώς και καλώς, από πολλές απόψεις. Διότι αυτοί οι άνθρωποι, οι bigger than life, και αυτές οι αφηγήσεις και αυτά τα στοιχήματα οδηγούν στην καταπίεση, στη σύγκρουση, στην εξόντωση του «άλλου», και όχι στη δεξίωσή του, στον αφανισμό του διαφορετικού, του διιστάμενου, του διαφωνούντος, και όχι στη συγκατοίκηση με αυτό. Από την άλλη, η ζωή μοιάζει να γίνεται έτσι πολύ πεζή, να χάνει κάτι από τη διάσταση του οράματος. Ας είναι. Θα συνηθίσουμε, ήδη συνηθίζουμε, να ζούμε μακριά από τις αξιώσεις κάθε μεγαλείου, να είμαστε (δικαίως) καχύποπτοι απέναντι στην όποια πρόκληση και πρόσκληση που έχει να κάνει με ριζικές αλλαγές. Και θα καταφεύγουμε ολοένα και περισσότερο σε ένα είδος ελαφρώς νοσηρής, πάντως ακόμη εμπνευστικής, νοσταλγίας για ό,τι κάποτε υπήρξε έστω και στρεβλά τολμηρό και μεγαλειώδες. Διαβάζουμε στο πόνημα του Serge Raffy ότι ο ποιητής (αρχικά υπερρεαλιστής και κατόπιν σταλινικός) Λουί Αραγκόν χαρακτήρισε τον Κάστρο οπαδό του «αληθοφανούς ψέματος». Για άλλους, ο Κάστρο θα είναι ο «Απόστολος με το αμπέχονο». Για όλους, πέρα από ένας άνθρωπος γαντζωμένος στην εξουσία (που δεν του δόθηκε, που την κέρδισε με τα όπλα και την εξέγερση), θα είναι ένα σύμβολο, ένας θρύλος. Και οι θρύλοι, όσο πιο γοητευτικοί είναι, τόσο πιο πολλούς κινδύνους εμπεριέχουν. Όπως και να 'χει, η εποχή μας, αν μη τι άλλο, μας επιτρέπει να επιλέγουμε αν θα μείνουμε προσκολλημένοι στους μύθους ή εάν θα φροντίζουμε, διαρκώς, να τους ξεφλουδίζουμε και να προτιμάμε τη ζωή απαλλαγμένη από την παρηγορία τους.

3.

Δυο λόγια για τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Γράφτηκαν και θα γραφτούν πολλά για την Κούβα και για τον Κάστρο. Μην ξεχνάμε και τη μεγάλη μυθική σκιά που άπλωσε στην ιστορία της Κούβας και του Κάστρο ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Μην ξεχνάμε ότι πιο πολλές αλήθειες θα συναντήσουμε στα μυθιστορήματα του Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες παρά στις βιογραφίες του Κάστρο. Μην ξεχνάμε την παρουσία του άλλου Ερνέστου, του Χέμινγουεϊ, στην Καραϊβική. «Ως άνθρωπος», λέει ο Κάστρο στον Ιγνάσιο Ραμονέ για τον μεγάλο συγγραφέα, «μου φαινόταν στις συνήθειές του, στις πράξεις του, στις υποθέσεις του, πολύ ανθρώπινος. Πάντα μου άρεσε η λογοτεχνία του. Διάβασα πάνω από μία φορά μερικά από τα μυθιστορήματά του».