Ένα σπάνιο έργο ανακαλύφθηκε σε ναό του Αποκόρωνα Χανίων, στην Κρήτη, με ορισμένους ερευνητές να μην αποκλείουν το ενδεχόμενο να το έχει φιλοτεχνήσει ο ίδιος ο Ελ Γκρέκο.
Εικόνα της Παναγίας και της Αγίας Αικατερίνης
Σε πρόσφατο αρχαιολογικό συνέδριο στο Ρέθυμνο, ο επίτιμος έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Μιχάλης Ανδριανάκης, ανακοίνωσε ότι στον Ιερό Ναό της Παναγίας, στον Τσιβαρά Αποκορώνου, εντοπίστηκε εικόνα της Αγίας Αικατερίνης και της Παναγίας της Οδηγήτριας που είναι πιθανό να αποτελεί ένα από τα πρώιμα έργα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου. «Δεν υπάρχει υπογραφή γιατί λείπει το κάτω μέρος της εικόνας, αλλά σε ο,τι αφορά την τεχνοτροπία, υπάρχει ομοιότητα», δήλωσε στο LiFO.gr ο κ. Ανδριανάκης.
«Πρόκειται αναμφισβήτητα για έργο μεγάλης αξίας», μας εξηγεί ο υπεύθυνος τμήματος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στα Χανιά, Θανάσης Μαΐλης, που υπογραμμίζει ωστόσο ότι χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση για την πατρότητά του. Το φορητό έργο εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια αυτοψίας του κ. Ανδριανάκη και πλέον εκτίθεται σε συλλογή βυζαντινών και μετα-βυζαντινών έργων, στη Μονή Σαν Σαλβατόρε στα Χανιά.
Μιλώντας στην τοπική εφημερίδα «Πατρίς» ο κ. Ανδριανάκης είχε επισημάνει ότι «η εικόνα βρισκόταν στην ποδιά του τέμπλου που είναι του 1880 και ήταν σε δεύτερη χρήση. Την είχαν κόψει στα δύο. Είχαν κόψει επίσης και το κάτω κομμάτι όπου σίγουρα βρισκόταν η υπογραφή του καλλιτέχνη». Η εικόνα είχε κοπεί ώστε να χωρέσει στο τέμπλο της δίκλιτης εκκλησίας.
«Αρκετά στοιχεία προσιδιάζουν στο καλλιτεχνικό ιδίωμα του Θεοτοκόπουλου, τόσο όσον αφορά τα έργα της πρώιμης περιόδου όσο και τα μεταγενέστερά του», αναφέρει ο κ. Ανδριανάκης, προσθέτοντας πως «στοιχεία που αποκλείουν το έργο να είναι του Θεοτοκόπουλου δεν υπάρχουν, αλλά που να ενισχύουν ότι είναι, υπάρχουν αρκετά».
Κατά τον κ. Ανδριανάκη, τόσο τα τεχνικά όσο και τα τεχνοτροπικά στοιχεία διακρίνουν τον Θεοτοκόπουλο από όλους τους ομότεχνούς του, κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. «Αρκετά στοιχεία προσιδιάζουν στο καλλιτεχνικό ιδίωμα του Θεοτοκόπουλου, τόσο όσον αφορά τα έργα της πρώιμης περιόδου όσο και τα μεταγενέστερά του».
Για την εικόνα μίλησε στο συνέδριο του Ρεθύμνου η ομάδα των συντηρητών καθώς και ο επίτιμος διευθυντής Έρευνας του «Δημόκριτου» Γ. Μανιάτης. Όπως επισημαίνουν στην ανακοίνωσή τους οι συντηρητές Νίκος Μίνως, Γεώργιος Σιγανάκης και Γεώργιος Μακράκης, οι εργασίες συντήρησης που πραγματοποιήθηκαν περιελάμβαναν αποκατάσταση του ξύλινου φορέα, στερέωση του υποστρώματος και της ζωγραφικής επιφάνειας, καθαρισμό, αφαίρεση αλλοιωμένων βερνικιών και τελική προστασία της επιφάνειας.
Σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων, εξετάστηκε η ζωγραφική επιφάνεια με πολυφασματική κάμερα "Μusis 2007" και έγινε δειγματοληψία σε συνεργασία με το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», για τα υλικά δημιουργίας του έργου. Σε ό,τι αφορά τις χρωστικές ουσίες, σημαντικό θεωρείται το γεγονός ότι έχουν ταυτιστεί με τις αντίστοιχες ουσίες στη «Βάφτιση», όπως και η χρήση σμάλτου.
Ελεύθερες, πλατιές πινελιές
«Η Παναγία εικονίζεται στο γνωστό εικονογραφικό τύπο της Οδηγήτριας, ο οποίος είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος και στην Κρήτη μέχρι και τον 18ο αιώνα. Η Αγία Αικατερίνη αριστερά της, σε στάση τριών τετάρτων, στρέφεται προς την Παναγία», εξηγεί ο κ. Ανδριανάκης. «Με το δεξί χέρι κρατεί κλαδί φοίνικα και με το αριστερό ακουμπά με μια πολύ χαρακτηριστική κίνηση στον σπασμένο τροχό του μαρτυρίου. Η μορφή της Παναγίας έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά του εικονογραφικού τύπου, ενώ ο μικρός Χριστός διακρίνεται για τον έντονα ζωγραφικό τρόπο απόδοσης του προσώπου και των ενδυμάτων, όπου είναι εμφανείς δυτικές επιδράσεις στην πτυχολογία, τις οποίες έχει ενσωματώσει στην τέχνη του ο ζωγράφος».
«Στη ντυμένη ως βυζαντινή αρχόντισσα Αγία Αικατερίνη, κυριαρχούν δυτικές επιδράσεις στην απόδοση του προσώπου. Ο ανώνυμος ζωγράφος σχεδιάζει χωρίς χαράξεις, με τολμηρές, ελεύθερες, πλατιές πινελιές τις τρεις μορφές και τροποποιεί το σχέδιό του σε κάποια σημεία. Διαχειρίζεται με άνεση τα χρώματα όπου κυριαρχούν το βυσσινί, το ρόδινο, το πορτοκαλί, το σκούρο πράσινο και το λευκό του μολύβδου, ενώ εντοπίζεται και η χρήση κονιορτοποιημένου γυαλιού. Η πτυχολογία αποδίδεται ζωγραφικά, με σταδιακό άνοιγμα των χρωμάτων και ελεύθερες, πλατιές πινελιές».