Παράκαμψη προς το κυρίως περιεχόμενο

Φίδια και φοίνικες για τη Βενετία

Η Κύπρος φέτος γίνεται θέμα συζήτησης στην Μπιενάλε της Βενετίας χάρη στην αλλόκοτη και καίρια εγκατάσταση του Σωκράτη Σωκράτους που εκπροσώπησε την γενέτειρά του ύστερα από την επιλογή της Sophie Dublaix, επικεφαλής επιμελήτρια της σύγχρονης τέχνης στο Beaubourg.

Φίδια και φοίνικες για τη Βενετία

Ο Σωκράτους δανείζεται μια παράλογη ιστορία από τις εφημερίδες της Κύπρου, κατά την οποία η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση ζητά από την τουρκική πλευρά να ξηλωθούν κάποιοι φοίνικες, επειδή έχουν στις ρίζες τους αυγά από κόμπρες και κατηγορούν τον εισαγωγέα. Εμπνέεται επίσης από το ποίημα του Σεφέρη «Οι Γάτες του Αϊ Νικόλα» (1969) και φυσικά από τα βιώματά του και τη σύγχρονη ιστορία ενός νησιού που μόνο αυτό διατηρεί ακόμη διαχωριστική γραμμή στην Ευρώπη και δημιουργεί μια μεταφορά, μέσω της οποίας ο Σωκράτους διαπραγματεύεται σοβαρά πολιτικά προβλήματα, ακόμα και εάν δεν φαίνεται άμεσα από την πρώτη ματιά. Αυτή είναι και η κεντρική ιδέα.

Πάνω σε όλη αυτή την ιστορία ο Σωκράτους βάζει ακόμη ένα επίπεδο. Καλεί δύο γητευτές φιδιών από την Ινδία, όπου ζει η κάστα των γητευτών, να ζήσουν για έξι μήνες στο Περίπτερο της Κύπρου στη Βενετία μαζί με τα φίδια. Και επίσης να βγάζουν τα φίδια συχνά έξω για βόλτα και να τα χορεύουν στα διαφορετικά πηγάδια της Βενετίας. Οι δύο γητευτές έχουν άλλη σύνδεση με τις κόμπρες. Είναι επίσης ακτιβιστές και θέλουν να διαμαρτυρηθούν για τις ενστάσεις των οικολογικών κινημάτων και για την απαγόρευση του επαγγέλματος των γητευτών την Ινδία, γεγονός που άφησε μια ολόκληρη κάστα άνεργη. Ο Σωκράτους μάς φέρνει αντιμέτωπους με ένα διαφορετικό λαό, στον οποίο το σύμβολο του φιδιού έχει εντελώς διαφορετική έννοια από ό,τι στη δυτική κοινωνία: Εκεί είναι ιερό ζώο και όχι το σύμβολο της ενοχής και της διχόνοιας. Επιτυγχάνει έτσι να μας δείξει με τον πιο ορθό και αποτελεσματικό τρόπο ότι τα πάντα είναι θέμα αντίληψης.

Το όλο εγχείρημα του Σωκράτη Σωκράτους στη Βενετία ονομάζεται «rumors». Φήμες δηλαδή. Ένα έργο που γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία σε διεθνές επίπεδο! Οι φοίνικες τριγύριζαν στα κανάλια της Βενετίας «άστεγοι» όπως και οι πρόσφυγες στην Κύπρο, από όπου διώχτηκαν! Όπως εξηγεί ο Σωκράτης, δεν επέτρεψε η ιταλική κυβέρνηση να φυτευτεί φοίνικας στη Βενετία, παρά την έκκληση του! Επίσης, οι γητευτές τριγυρνούν στα διαφορετικά πηγάδια, παίζοντας μουσική που ξυπνάει τα φίδια, αλλά φίδια... δεν βλέπουμε ποτέ. Τέλος, διαδηλωτές που τριγυρνούν στην πόλη της Βενετίας διαδηλώνουν για τα δικαιώματα των γητευτών και λένε στον κόσμο τι πρόκειται να συμβεί στο επόμενο στάδιο του project. Στο περίπτερο, που βρίσκεται σ' έναν όροφο σε ένα τυπικό παλάτσο της Βενετίας, ο Σωκράτους δημιουργεί ένα ταπεινό περιβάλλον, σαν ένα κουτί, ένα ξύλινο κιβώτιο που ακούμπησε στο κτίριο, απομονώνοντας τις πολιτικές αφηγήσεις από τα δομικά χαρακτηριστικά της Αναγέννησης. Εκεί κανείς βλέπει μια συνέντευξη με τον εισαγωγέα φοινίκων που κατηγορήθηκε για την εισαγωγή τους στα κατεχόμενα της Κύπρου, τους φοίνικες, του Ινδούς γητευτές στο διαμέρισμά τους, τις ιστορίες τους από το χωριό τους αλλά και μια σειρά απαγορεύσεις...

Στη συζήτηση που κάνουμε με το Σωκράτη, μου εξηγεί πώς απαγορεύτηκε να φυτευτεί ο φοίνικας, ότι απαγορεύεται η πραγματική εισαγωγή φιδιών και απαριθμεί όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η έκθεση! Επίσης, εξηγεί πώς αποφάσισε οι απαγορεύσεις αυτές να είναι μέρος του project του γιατί σίγουρα έχουν αναφορές στις δυσκολίες που διαφαίνονται όταν υπάρχουν διλήμματα οποιαδήποτε τύπου, περισσότερο ή λιγότερο σοβαρά. Όταν τον ρωτάω ποια είναι η δική του στάση απέναντι σε όσους γητεύουν φίδια, μού λέει πως και ο ίδιος προβληματίζεται σε σχέση με ένα περιφερόμενο τσίρκο και με την προστασία των φιδιών. Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο που αντιλαμβάνεται κανείς την πραγματικότητα: «Και αυτοί οι άνθρωποι» μου λέει ο Σωκράτης «δεν έχουν κάτι άλλο να κάνουν, έχουν τη δική τους πορεία και ιστορία, και βλέπουν τα φίδια με εντελώς διαφορετική ματιά από τη δυτική. Γιατί να προσαρμοστούν με τα δικά μας δεδομένα;».

Το έργο του Σωκράτους θριάμβευσε, παρόλες τις δυσκολίες. Ακόμα και πριν ξεκινήσει, υπήρξε μια διαφωνία μεταξύ των υπουργών Αμύνης, Εξωτερικών και Πολιτισμού. Οι δύο πρώτοι, όταν είδαν την πρόσκληση που έδειχνε μια αμυντική τουρκική φρεγάτα αραγμένη στην Κυρήνεια, ζήτησαν ακόμη και να ακυρωθεί η κυπριακή συμμετοχή στη Βενετία. «Ο υπουργός Πολιτισμού» λέει ο Σωκράτης «με υποστήριξε απεριόριστα, αλλά ποτέ δεν κατάλαβα γιατί έγινε τέτοιος χαμός. Ίσα ίσα, αν το έβλεπαν το ζήτημα σωστά, θα καταλάβαιναν ότι δεν γίνεται μέσω της πρόσκλησης διαφήμιση της τουρκικής σημαίας, αλλά το αντίθετο. Μπορεί κανείς να σκεφτεί τι σημαίνει αυτή η φρεγάτα σήμερα εκεί;». Όταν ρωτώ τον Σωκράτη τι θα γίνει το έργο με τα φίδια μετά την έκθεση, μού απαντά: «Όλα τα έργα είναι ζωντανά, εντάξει, αυτό ακόμα περισσότερο γιατί έχει και τα ζωντανά φίδια. Τι γίνεται μετά; Αν το πάρει κάποιος, θα πρέπει να το αγαπάει και να φροντίζει τα φίδια, να διατηρεί τα έργα με αγάπη -όλα τα έργα- διότι μόνο έτσι συντηρείται η τέχνη και όχι στις αποθήκες».