Το ραντεβού στο Skype είχε οριστεί για αργά το απόγευμα. Τα πρωινά οργανώνει καλλιτεχνικά σεμινάρια σε οργανισμούς με ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Τα βράδια γράφει και μελετά. Ο συνδυασμός αυτών των δύο γέννησε και το «Dark Matter», μία πρωτότυπη θεατρική παράσταση για το Αλτσχάιμερ. Λίγο πριν την πρεμιέρα του Λονδίνου, η Ειρήνη Δερμιτζάκη μας μίλησε για όλους αυτούς τους ξεχωριστούς ανθρώπους που συνηθίζουν να ξεχνούν και για όλα αυτά που πρέπει να θυμόμαστε.
Πως γεννήθηκε η ιδέα της παράστασης;
Ήταν κοινή ανάγκη δική μου, που επιμελούμαι το κείμενο και της σκηνοθέτριας Μάιρας Στεργίου. Είχαμε δουλέψει και οι δυο με άτομα με Αλτσχάιμερ ή Άνοια και μας ενδιέφερε πολύ αυτό το "μπέρδεμα", για να το πω απλά, που προκαλείται στην μνήμη. H Μάιρα ήθελε περισσότερο να εστιάσει στην επιστημονική θεωρία που συνδέει τη δομή του εγκεφάλου με το Dark Matter την σκοτεινή ύλη του σύμπαντος. Εμένα με ενδιέφερε κυρίως το άτομο, πως αισθάνεται και ζει κάποιος που πάσχει από την ασθένεια του Αλτσχάιμερ και πως λειτουργεί η μνήμη του.
Τι έρευνα προϋπήρξε για να αποτυπωθεί όσο το δυνατόν με μεγαλύτερη ακρίβεια η αρρώστια του Αλτσχάιμερ;
Πέρα από το διάβασμα άρθρων και σχετικής βιβλιογραφίας σημαντικό ρόλο έπαιξε η καθημερινή τριβή με ανθρώπους με Αλτσχάιμερ. Αυτό βέβαια προϋπήρξε της παράστασης. Όταν άρχισα να εργάζομαι στο γηροκομείο, σαν υπεύθυνη καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, άρχισα να κρατάω ημερολόγιο. Δικό τους, όχι δικό μου. Καταγράφοντας τις αναμνήσεις τους ήλπιζα πως θα βοηθήσω την μνήμη τους. Φυσικά, λόγω απορρήτου, δεν υπάρχουν στοιχεία των ασθενών στην παράσταση. Αυτό, όμως, με βοήθησε να παρατηρήσω συμπεριφορές στην καθημερινότητα των ασθενών και να καταλάβω, όσο μπορώ, ποιες είναι οι ανάγκες τους και πως το άτομο αντιμετωπίζει την ασθένεια. Η Μάιρα κάλυψε τον τομέα της αστροφυσικής, μελετώντας αρθρογραφία και σχετικά ντοκιμαντέρ.
Πως ήταν η καθημερινή τριβή σας με άτομα με Αλτσχάιμερ;
Αρκετά δύσκολη αλλά και εξαιρετική εμπειρία. Είναι αλλιώς απλά να γνωρίζεις έναν άνθρωπο που πάσχει από Αλτσχάιμερ και αλλιώς να μπαίνεις σε έναν χώρο με είκοσι άτομα και να πρέπει ταυτόχρονα να αλληλεπιδράσεις μαζί τους. Την ίδια στιγμή που εσύ ζεις στο σήμερα, οι άνθρωποι απέναντι σου περνάν από διαφορετικά στάδια ηλικίας. Σου ζητάνε να δουν την πεθαμένη μητέρα τους, να τους πας πίσω στο σπίτι τους, που τις περισσότερες φορές δεν υπάρχει πια, ή σου λένε ένα μυστικό τους πολύ απλά με το καλημέρα. Το πιο σημαντικό για μένα ήταν ότι έβλεπα τον άνθρωπο γυμνό. Είναι σαν το πολύ μικρό παιδί που δεν σκέφτεται αλλά εξωτερικεύει συναισθήματα ακατέργαστα. Μπορεί να εισπράξεις πολύ αγάπη ξαφνικά, αλλά μπορεί να νιώσεις απέραντη θλίψη με την μοναξιά τους. Το θετικό για μένα είναι πως μέσα από την ενασχόληση με την τέχνη κάποιοι κατάφεραν να νιώσουν καλύτερα.
Ποιο περιστατικό σας έχει μείνει στο μυαλό και χαρακτηρίζει την ασθένεια;
Θυμάμαι ένα πρωί που μπήκα στο δωμάτιο μιας ηλικιωμένης για να δω τι κάνει. Προσπάθησα να την ξυπνήσω και μου είπε "Μαμά, άσε με να κοιμηθώ λίγο ακόμα, δεν θέλω να πάω σχολείο". Ο άνθρωπος με Αλτσχάιμερ μπορεί ενώ είναι 80 χρονών, για παράδειγμα, μέσα σε δέκα λεπτά να βρεθεί στην εφηβεία του ή να ταξιδέψει είκοσι χρόνια πριν. Πολλοί λανθασμένα θεωρούν ότι τρελάθηκε. Στην ουσία τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Αν καταλάβεις που σταμάτησε το μυαλό του μπορείς να καταλάβεις πολλά για την συμπεριφορά του. Η κυρία που σας προανέφερα αν και 80 χρονών, εκείνο το πρωί νόμιζε πως είναι δεκαέξι και πρέπει να πάει σχολείο. Τι πιο φυσικό από το να προβάλει σε μένα το πρόσωπο της μητέρας της; Ποια άλλη θα έμπαινε οχτώ η ώρα το πρωί στο υπνοδωμάτιο της;
Έχετε στο κοντινό σας περιβάλλον κάποιο άτομο που νόσησε ή νοσεί από την ασθένεια;
Όχι. Δεν έτυχε. Θεωρώ όμως τους 40 ασθενείς που δούλεψα μαζί τους δικό μου περιβάλλον. Ήρθαμε πολύ κοντά, ανησυχούσα για αυτούς, καμιά φορά τους έβλεπα στον ύπνο μου. Ήταν τόσο μεγάλη η ανάγκη τους για ανθρώπινη επαφή που δεν γινόταν εύκολα να τους βγάλω από το μυαλό μου. Θυμάμαι ακόμα πως φώτιζε το πρόσωπο τους όταν με έβλεπαν. Όταν η μόνη τους συναναστροφή μέσα στο ίδρυμα ήταν κυρίως νοσοκόμες και προσωπικό με άσπρες ποδιές, εγώ με τα πολύχρωμα ρούχα μου και τη διάθεση για παιχνίδι ήμουν σαν τον μικρό τους εγγόνι. Με λυπεί ο τρόπος ζωής τους. Θεωρώ τα ιδρύματα αυτά, όσο σκληρό κι αν ακούγεται, αποθήκες ανθρώπων. Εκεί παρκάρει η κοινωνία ανθρώπους που δεν τους είναι χρήσιμοι πια. Αυτό με άγγιξε και για αυτό ήθελα να μιλήσω για όλους αυτούς μέσα από την παράσταση.
Μιλήστε μας λίγο για την παράσταση. Τι θα δει κάποιος; Ποιο είναι το στόρι;
Το Dark Matter, είναι μια devised παράσταση με στοιχεία κουκλοθέατρου και σωματικού θεάτρου. Το κείμενο της παράστασης προέκυψε μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς που πραγματοποιήθηκαν με τους ηθοποιούς στις πρόβες, ενώ όλη η παράσταση είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας της θεατρικής ομάδας Vertebra, που ιδρύσαμε η Μάιρα Στεργίου κι εγώ, με τους Outside Puppets. Όλοι οι ηθοποιοί είναι από διάφορες χώρες της Ευρώπης. Κεντρικός ήρωας ο Άλφι, ένας ηλικιωμένος αστροφυσικός με Αλτσχάιμερ, ζει τις τελευταίες μέρες της ζωής του σε ένα γηροκομείο. Στα πρόσωπα των νοσοκόμων ο Άλφι αναγνωρίζει τους σημαντικότερους ανθρώπους της ζωής του, τη μητέρα του και την αρραβωνιαστικιά του Helen. Με τη φαντασία του ξαναεπισκέπτεται τους τόπους της παιδικής του ηλικίας, πρώτα στην Ιταλία και μετά στο Αστεροσκοπείο του Λονδίνου, όπου πέρασε ως επιστήμονας το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του να διερευνά το σύμπαν. Σταδιακά, η φαντασία του μπερδεύεται με το σήμερα και οι αναμνήσεις μετατρέπονται σε παραισθήσεις, που ο Άλφι τις ζει με κάθε πεποίθηση.
Σκιαγράφησέ μας τους ήρωες της υπόθεσης;
Ο Άλφι είναι ο κεντρικός ήρωας όπως προείπα. Και είναι κούκλα ή Puppet όπως θα λέγαμε στα Αγγλικά (όλοι οι άλλοι ήρωες υποδύονται από ηθοποιούς). Ο Άλφι λοιπόν, ένας ηλικιωμένος Ιταλός αστροφυσικός έζησε μια συγκρατημένη ζωή γιατί αφοσιώθηκε στην επιστήμη του. Μέσα στο γηροκομείο συναναστρέφεται με τις δυο νοσοκόμες αλλά λόγω του Αλτσχάιμερ μπερδεύει πρόσωπα και καταστάσεις και έτσι εμείς γνωρίζουμε σιγά σιγά την ζωή του. Συναντάμε τους γονείς του, τον Λουίτζι και την Καρλότα, αμόρφωτους άνθρωπους από ένα χωριό της Κάτω Ιταλίας, που ποτέ δεν κατάφεραν να καταλάβουν την ευφυΐα του παιδιού τους. Και λίγο αργότερα βλέπουμε την σχέση του με την μοναδική γυναίκα που αγάπησε και έχασε πολύ νωρίς, την Έλεν. Η μόνη που κατάφερε να τον συγκινήση πέρα από την επιστήμη του.
Ποιες ιδιαιτερότητες κρύβει το ανέβασμα μίας παράστασης στη Βρετανία;
Ίσως ότι και στην Ελλάδα. Φυσικά ο ανταγωνισμός είναι μεγαλύτερος και οι πιθανότητες κάποιας χορηγίας λίγες. Πολλά θέατρα όμως σε βοηθούν να δείξεις την παράσταση σου εκεί για να την προωθήσεις. Άλλα ζητούν χρηματικό αντίτιμο, με άλλα μοιράζεσαι απλά τα έσοδα των εισιτηρίων. Μιλάμε πάντα για τα Οff West End θέατρα, γιατί τα West End, είναι βιομηχανία και μια άλλη υπόθεση. Εννοείται η παράσταση πρέπει να γίνει στα αγγλικά αλλιώς χάνεις πολύ μεγάλη μερίδα του κοινού. Στην Αγγλία γενικά η θεατρική νοοτροπία είναι διαφορετική. Δεν πας απαραίτητα κατευθείαν για παράσταση! Αρχικά μπορεί να περάσει μια περίοδος έρευνας και προβών όπου αναπτύσσεις ένα δεκάλεπτο από την παράσταση σου και μετά το παρουσιάζεις σε θέατρα για να δεις αν κάποιο ενδιαφερθεί να το εσνωματώσει στο πρόγραμμα του. Αυτό κάναμε και εμείς.
Θα θέλατε να μεταφέρετε το εγχείρημα και στην Ελλάδα;
Ο κύριως λόγος που θα θέλαμε να την μεταφέρουμε είναι πέρα από το θέμα του έργου, η χρήση των Puppet σε παραστάσεις. Στην Ελλάδα είναι διαδεδομένο μόνο το παιδικό κουκλοθέατρο. Παγκόσμια όμως, χρόνια τώρα οι Puppets χρησιμοποιούντε στο θέατρο. Το Εθνικό της Αγγλίας χρησιμοποίησε Puppets άλογα για την παράσταση War Horse. Στην αρχαία Ελλάδα, επίσης, χρησιμοποιούντουσαν Puppets. Ο Ήρωνας ο Αλεξανδρινός, τον 1ο αιώνα π.Χ., στο βιβλίο του «Αυτοματοποιητική» περιγράφει δύο είδη αυτομάτων θεάτρων με κούκλες.
Τι περιλαμβάνουν τα μελλοντικά σας σχέδια;
Σαν μέλος της εταιρίας Vertebra μετά το τέλος των παραστάσεων θα προσπαθήσουμε να συμμετάσχουμε σε κάποια Ευρωπαϊκά Φεστιβάλ. Σαν Ειρήνη, έχω να τελείωσω το μυθιστόρημα μου και σκέφτομαι επίσης να αρχίσω πρόβες για ένα θεατρικό που έχω γράψει, το Happy Bird Day.
Info: Η παράσταση «Dark Matter» θα παρουσιαστεί για μια εβδομάδα (11-15 Μαρτίου 2014 στις 20:00) στο θέατρο «The Space» του Λονδίνου (269 West Ferry Road) σε σκηνοθεσία Μάιρας Στεργίου και επιμέλεια κείμενου Ειρήνης Δερμιτζάκη. Παίζουν οι ηθοποιοί: Fede Bogo, Cecile Dumont, Susie Fairbrother και Ludo Pujol.