Τον Χορό του Ζαλόγγου ή το Έχε γεια καημένε κόσμε ή τις Σουλιώτισσες, το θυμηθήκαμε πάλι τα τελευταία 24ωρα με αφορμή τη Ρεπούση και το οικείο πια τηλεοπτικό κυνήγι μαγισσών. Δεν έχω καμία όρεξη ν' ασχοληθώ με το θέμα και τις διαστάσεις που πήρε - η δική μου δουλειά είναι άλλη -, αν και μπορώ να κάνω ένα σχόλιο και να πω ότι η αυτοθυσία των γυναικών αυτών, είτε μιλούσαν ελληνικά, είτε αλβανικά, είτε σουαχίλι, δεν απείχε πολύ από εκείνο τον Εβραίο - πειραματόζωο του Μένγκελε, ο οποίος κοπάνησε το κεφάλι του στον τοίχο και πέθανε ώστε νά'χει έναν αξιοπρεπή θάνατο. Στην τελική, είναι κι ωραίο σαν παραμύθι και, κατά τη γνώμη μου, ουδόλως εθνικιστικό: Η αυτοκτονία μπροστά στον βίαιο θάνατο αποτελεί την ύστατη πράξη ελευθερίας του ατόμου. Φανταστείτε ας πούμε οι Σουλιώτισσες να ήταν τίποτα Χρυσαυγίτισσες! Όχι στο γκρεμό δεν θα έπεφταν, αλλά θα έβγαιναν παγανιά με τσουγκράνες και όποιον πάρει ο Χάρος, προκειμένου να δουν αίμα...
Τέλος πάντων, ας αφήσουμε τις ιστορίες του 1821 και του 2013 κι ας πάμε στο 1965 στις ΗΠΑ τότε που μια νέα Ελληνίδα τραγουδίστρια κυκλοφορούσε τον πρώτο της δίσκο στην εταιρεία Vanguard, εκεί που δισκογραφούσαν επίσης οι Joan Baez, Buffy Sainte - Marie, Country Joe McDonald και άλλοι μύθοι της αμερικανικής folk - rock σκηνής.
Η τραγουδίστρια λεγόταν Ελευθερία Παπαδαντωνάκη, αλλά υπόγραφε ως Fleury D' Antonakis ή σκέτο Fleury, προτού εξελληνίσσει απόλυτα το ονοματεπώνυμο της σε Φλέρυ Νταντωνάκη, όπως την ξέρουμε δηλαδή μέχρι σήμερα.
Το δισκογραφικό της ντεμπούτο είχε ήδη γίνει την ίδια χρονιά με δύο κομμάτια στο - ας το πούμε - soundtrack του μιούζικαλ ''Do I hear a waltz?'' στο Broadway, όπου κρατούσε το ρόλο μιας σκερτσόζας Ιταλίδας. Το ίδιο ακριβώς διάστημα η Φλέρυ Νταντωνάκη τραγουδούσε σε μαγαζιά της ομογένειας Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Ξαρχάκο, κυρίως όμως λαϊκά και δημοτικά τραγούδια. Πιθανώς, μια και ο πρώτος προσωπικός της δίσκος απευθυνόταν στο αγοραστικό κοινό της ομογένειας, ακριβώς γι' αυτό να περιείχε και ανάλογο ρεπερτόριο.
Παρά τον τουριστικό τίτλο του, Fleury - The Isles of Greece (Φλέρυ - Τα νησιά της Ελλάδας), ακόμη και το τουριστικό περιεχόμενο του (Γούναρης, Ατταλίδης, Μωράκης, Καζαντζίδης, Θεοδωράκης κ.α.), ο δίσκος είχε την τύχη να ενορχηστρωθεί ελαφρώς jazzy από τον Gershon Kingsley και να περιέχει το κλαρινέτο του μεγάλου Ελληνοαμερικανού Γκας Βάλι.
Θυμάμαι τώρα σαν όνειρο μια εκπομπή στο Κανάλι 1 του Πειραιά πριν από αρκετά χρόνια, όπου ήμουν καλεσμένος μαζί με τον συνθέτη Σταύρο Παπασταύρου να μιλήσουμε για τη Φλέρυ, και ξαφνικά δεχτήκαμε τηλεφώνημα από έναν 77χρονο μουσικό, που μας πληροφόρησε στον αέρα ότι υπήρξε ακορντεονίστας της Φλέρυς Νταντωνάκη στις ΗΠΑ των μέσων του 1960!
Πέρα από τα τραγούδια των προαναφερθέντων συνθετών, λοιπόν, στο ντεμπούτο άλμπουμ της η Φλέρυ ερμήνευσε και δημοτικά τραγούδια: το ''Ράμπι - Ράμπι'' από την Αρμενία, γνωστό στα ελληνικά από τον Γιάννη Παπαϊωάννου, ένα νησιώτικο Ποτ - Πουρί (Island Medley) και τα παραδοσιακά της Στεριανής Ελλάδας, Ο Γιάννος κι η Παγώνα και Οι Σουλιώτισσες.
Είναι εντυπωσιακό για την περίπτωση αυτής της άγιας ερμηνεύτριας το πως, λίγα χρόνια προτού γνωριστεί με τον Μάνο Χατζιδάκι, δοκιμαζόταν σ' ένα τέτοιο ρεπερτόριο. Προσωπικά, ως ερευνητής και βιογράφος της, δεν με ξενίζει καθόλου το γεγονός. Μέχρι τις μέρες μας ακούγεται η άποψη πως το δημοτικό τραγούδι είναι η προπαίδεια καθενός σοβαρού επίδοξου τραγουδιστή.
Ανατρέχω έτσι στον Μανώλη Ρασούλη και στην Αρλέτα που μου είχαν αφηγηθεί πάνω-κάτω το ίδιο για τη Νταντωνάκη: Ο μεν Ρασούλης έλεγε πως εν έτει 1975 δεν είχε καλύτερο από το να φεύγουν από τη μπουάτ με τη Μαρία Δημητριάδη και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου για να μαζευτούν σ'ένα σπίτι με τη Φλέρυ να τους τραγουδάει α καπέλα δημοτικά τραγούδια ίσαμε το ξημέρωμα. Η δε Αρλέτα πιθανώς νά'χε βρεθεί κάποιο άλλο βράδυ στο ίδιο σπίτι. ''Είχα ακούσει τη Φλέρυ σε ένα σπίτι στην Πλάκα να τραγουδάει δημοτικά, θεϊκά, αξέχαστα'' ήταν τα λόγια της!
Ακούστε πως ερμηνεύει εδώ τις Σουλιώτισσες από τη Ρούμελη. Η νεανική φωνή της - 28 ετών ήταν τότε - εκτινάσσεται κυριολεκτικά στο ρεφραίν, χαρίζοντας μας μία παράξενη, αντισυμβατική και σαφώς αντιτουριστική - σε σχέση μ' αυτά που έλεγα πριν για το δίσκο - ερμηνεία.
Όταν η Φλέρυ Νταντωνάκη τραγουδάει Έχετε γεια βρυσούλες, πραγματικά βλέπουμε και το κενό, το οποίο απλώνεται μπροστά της! ''Τώρα θα πέσει'' λες ''στο γκρεμό, θα τη χάσουμε'', μα ύστερα ησυχάζει πάλι, κάνει πέντε βήματα πίσω και ο ακροατής ανασαίνει. Μετά την Om Kalthoum, μόνο τη Φλέρυ ''γνώρισα'' με τον κόσμο να ανασαίνει μαζί της.
Αυτό το τραγούδι κι αυτή η ερμηνεία είναι τα μόνα πράγματα που θέλω να κρατήσω μέσα από την ασημαντολογία των τελευταίων 24ώρων. Έτσι, για να αποδειχτεί πως πάντα μέσα από τη στάχτη αναγεννιέται ο φοίνικας!
Η φωτογραφία της Φλέρυς Νταντωνάκη είναι του 1965 από το αρχείο μου.