Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος για όλους όσοι ασχοληθήκαμε με τον κινηματογράφο από τη νεανική περίοδο της ζωής μας ήταν κάτι σαν ζωντανός μύθος.
Δεν υπήρξαμε αυτό που λέμε φίλοι, κάτι που ηλικιακά τουλάχιστον θα ήταν αδύνατο, θεωρώ όμως πραγματικά τυχερό τον εαυτό μου που συνομιλήσαμε αρκετές φορές, που τον κινηματογράφησα σε φιλμ 35mm να λέει τη γνώμη του για τον Δράκο του Νίκου Κούνδουρου και που μου παραχώρησε μία συνέντευξη - ποταμό για το τότε Culture του Επενδυτή. Ίσως η καλύτερη συνέντευξη που δημοσίευσα ποτέ, η οποία επίσης αναδημοσιεύθηκε στη διαδικτυακή LIFO σε ανύποπτο χρόνο. Τη διαβάζετε εδώ:http://www.lifo.gr/team/readersdigest/28673
Βασικά, μέχρι σήμερα έχω τη γνώμη πως ο Θόδωρος Αγγελόπουλος υπήρξε ο πιο σοβαρός διανοούμενος που πέρασε απ' την Ελλάδα τον 20ο αι.: Καίριος, εμμονικός με την ιστορία και τα χαμένα οράματα, συνειδητά απρόσιτος σα να παρακολουθούσε την κοινωνία από απόσταση ασφαλείας, αλαζονικός ενίοτε - λόγω επίγνωσης της σημαντικότητας του -, αθεράπευτα ρομαντικός σαν όλους τους ποιητές, γλυκύτατος όποτε κατάφερνες και τού 'κλεβες κάποιο χαμόγελο, καθόλου κυνικός και βαθιά μορφωμένος - το τελευταίο φαινόταν στο αετίσιο βλέμμα του, δε χρειαζόταν δηλαδή ν' αρχίσει να μιλάει για να το συνειδητοποιήσεις. Επίσης, λίγο...σφιχτοχέρης στα οικονομικά - αυτό το μάθαμε από τον Δανίκα σε εκείνο το άρθρο που τόλμησε να δημοσιεύσει στα ΝΕΑ την επόμενη του θανάτου του Αγγελόπουλου κι έγινε ένας σχετικός χαμός. Για μένα ωστόσο ήταν ένας εξαιρετικά γενναιόδωρος άνθρωπος και δεν έχω σκοπό να επεκταθώ γιατί οι περιαυτολογίες δεν είναι της παρούσης.
Θυμάμαι το 2009 που η Μαρίζα Κωχ με είχε χρήσει tour manager στη συμμετοχή της στο Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής της Ζαν-Τζία-Ζία στην Κίνα. Μόλις έχουμε φτάσει στο Πεκίνο, όπου με τη βοήθεια ενός νεαρού Κινέζου σπουδαστή της ελληνικής γλώσσας - Γιώργο τον φωνάζαμε - εγώ αρχίζω να παίρνω σβάρνα τα βιβλιοπωλεία. Σε κάποια φάση ο ''Γιώργος'' μου έδειξε στη βιτρίνα ενός μαγαζιού ένα πράσινο βιβλίο με ιδεογράμματα ως φαρδύ - πλατύ τίτλο και ένα όνομα στα λατινικά: Theo Angelopoulos. Παθαίνω πλάκα! Ήτανε ολόκληρο το σενάριο του Θίασου μαζί με τη διατριβή ενός Κινέζου καθηγητή Πανεπιστημίου! Το αγοράζω κατ' ευθείαν μαζί με τους Μύθους του Αισώπου στην κινέζικη πάντα έκδοση τους. Οι μουσικοί στο βαν που γυρίζαμε αρχίζουν να με δουλεύουν: Ωραία, πήγαινε στη σελίδα 54 τώρα και πες μας τι στον πούτσο καταλαβαίνεις! Εδώ που τα λέμε, τό'χαν το δίκιο τους οι μπρουτάλ μουσικοί της Μαρίζας, κουρασμένοι καθώς ήμασταν κιόλας από τις πολύωρες πτήσεις. Όμως εγώ εκείνη την ώρα έπλεα σε πελάγη εθνικής υπερηφάνειας κι ας μην καταλάβαινα όντως γρη από τον Θίασο στα κινέζικα. Ξεφύλλιζα το βιβλίο, μονολογούσα κι έλεγα Κοίτα που ευτύχησα να βρεθώ στην άλλη μεριά του πλανήτη και συνάντησα τον Θόδωρο Αγγελόπουλο!
Ένα παρεμφερές αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας, πάλι με πρωταγωνιστή τον Τεό, με είχε ζώσει τον Φεβρουάριο του 1997 που βρέθηκα στο Παρίσι κι άκουσα σε ένα από τα όμορφα μπιστρό καφέ του ένα ζευγάρι ηλικιωμένων Γάλλων διανοούμενων να συζητάνε με πάθος για την ταινία που θα ετοίμαζε ο Έλληνας auteur - επρόκειτο φυσικά για το Μια αιωνιότητα και μια μέρα, αγαπημένη μου ταινία επίσης, η οποία θα χάριζε ένα χρόνο αργότερα τον Χρυσό Φοίνικα των Κανών στη χώρα μας. Πόσο είχα χαρεί μ' αυτό το βραβείο, όχι στον Τεό, αλλά στην Ελλάδα ολόκληρη, δεν περιγράφεται! Ήμουν φαντάρος στη Λήμνο σαν άκουσα το νέο στις ειδήσεις και μού'χε φτιάξει τη μέρα και πολλές ακόμη επόμενες μέρες! Τι Ολυμπιάδες, τι Eurovision και μπούρδες, ο άνθρωπος έκανε τέχνη και βραβευόταν στο πρόσωπο του μια ολόκληρη χώρα, δεν είναι και λίγο!
Αυτή η χώρα ωστόσο, η πλέμπα της ως επί το πλείστον, αλλά και όχι μόνο, μάλλον δεν αναγνώρισε ποτέ τον κορυφαίο των σκηνοθετών της. Από την πατάτα του Νεορθόδοξου Διονύση Σαββόπουλου στα Τραπεζάκια Έξω του ΄83 που ένιωθε συχνά σαν τους τριγύρω σκηνοθέτες, που οδήγησαν μια γενιά στα πιο βαθιά χασμουρητά μέχρι συναδέλφους του με όνομα στο χώρο. Μία απ' τις λιγοστές φορές που έτυχε να βρεθώ με τον συχωρεμένο Βασίλη Ραφαηλίδη - άλλο εθνικό κεφάλαιο κατά τη γνώμη μου -, μου διηγήθηκε πως οδήγησε πασίγνωστο βετεράνο Έλληνα σκηνοθέτη στον κινηματογράφο για να εισπράξουν μαζί την ποίηση της αγγελοπουλικής σκηνής με τον Βέγγο να φωνάζει Μωρή Φύση και να πετάει μπισκότα στο χιονισμένο τοπίο. Έφριξε - λέει - ο σκηνοθέτης, αποκάλεσε τρελάρα τον Ραφαηλίδη και αποχώρησε από τη σκοτεινή αίθουσα...Κούνια που τον κούναγε! Τον σκηνοθέτη εκείνον φυσικά και ουχί τον μέγιστο Ραφαηλίδη.
Διότι το έζησα έντονα αυτό το δυσάρεστο φαινόμενο τα τελευταία 20 χρόνια που πηγαινοέρχομαι στα εγχώρια κινηματογραφικά φεστιβάλ. Σκηνοθέτες της γενιάς του Αγγελόπουλου, των οποίων η εργογραφία ολόκληρη ήταν ένας...φραπές εκείνου, μόλις τον έβλεπαν νά'ρχεται να του κάνουν τεμενάδες και μόλις γύριζε να φύγει ο άνθρωπος να τον θάβουν πριν την ώρα του με τα πιο πικρόχολα κακεντρεχή σχόλια. Ως γνωστόν στην Ελλάδα ισχύει πολύ, μα πάρα πολύ, η λαϊκή θυμοσοφία με την κατσίκα του γείτονα, πόσω μάλλον που ο Τεό είχε το προνόμιο να παίρνει φράγκα από καμιά δεκαριά χώρες για τις ταινίες του, ενώ πολλοί άλλοι εδώ περίμεναν στην ουρά για κάνα κομμάτι απ' την πίτα του καταταλαιπωρημένου Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.
Αντιθέτως, με τις νεότερες γενιές σκηνοθετών ο Αγγελόπουλος είχε μια σχέση μίσους και λατρείας, θα έλεγα. Άλλοι τον θεωρούσαν κατεστημένο και τον μισούσαν, αλλά ότι είχαν να πουν του τό'λεγαν μπροστά του και δεν τον έγλειφαν. Αλησμόνητο το fuck off και το κωλοδάχτυλο του Κωνσταντίνου Γιάνναρη στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, τότε που ο Αγγελόπουλος προέδρευε του θεσμού και βράβευσε την ίδια του την ταινία. Καθόλου δεν μού'χε κακοφανεί η κίνηση αυτή του παζολινικού και ψημένου απ' τη ζωή Γιάνναρη, μολονότι λάτρευα τον Τεό! Κατάλαβα, βλέπεις, πως χρειαζόμαστε τέτοιους δημιουργούς - για τον Γιάνναρη λέω τώρα - που δε μασάνε ώστε να κάνουν την πολυπόθητη ρήξη με το κατεστημένο, όποιο κι αν ήταν αυτό. Φυσικά υπήρχαν και κάποιοι σκηνοθέτες, πιο νέοι ακόμη κι απ' τον Γιάνναρη, οι οποίοι αγαπούσαν ολόψυχα τον Αγγελόπουλο, αδιαφορούσαν για τα στραβά του και είχαν Ευαγγέλιο προσωπικό τους τις ταινίες του.
Έχω και μια ιστορία άγνωστη με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον Μάνο Χατζιδάκι, αλλά την κρατάω για επόμενο post, μέσα στις επόμενες μέρες, καθώς θα τρέχει το τωρινό αφιέρωμα στο έργο του.
Και πάω τώρα σε εκείνο το απόγευμα της 24ης Ιανουαρίου του 2012 όταν διοχετεύθηκε η είδηση στο διαδίκτυο ότι ο Αγγελόπουλος έπεσε θύμα σοβαρού τροχαίου δυστυχήματος στη Δραπετσώνα, στα μέρη μου δηλαδή.
Μου κόπηκαν τα πόδια, βρισκόμουν και σε ξένο σπίτι και δεν ήξερα σε ποιον να τηλεφωνήσω για να μάθω λεπτομέρειες. Το κινητό της Ελένης Καραΐνδρου ήταν κλειστό, η Εύα Κοταμανίδου είχε βάλει τηλεφωνητή, άρχισα να μιλάω με φίλους και συναδέλφους από το κινηματογραφικό σινάφι. Δυστυχώς μέσα σε λίγες ώρες η τραγική είδηση είχε ήδη ανέβει στη βικιπαίδεια και στο λήμμα Θόδωρος Αγγελόπουλος: Ο Θ. Α. γεννήθηκε στις 27 Απριλίου του 1935 και σκοτώθηκε στις 24 Ιανουαρίου του 2012 κατά τα γυρίσματα της τελευταίας ταινίας του...
Στη ζωή μου όλη δεν με είχε ξαναπιάσει ποτέ τέτοια ακαριαία αίσθηση μοναξιάς! Θυμάμαι ότι γύρισα αμίλητος στο σπίτι μου εκείνο το βράδυ, κατέβασα τα τηλέφωνα, έβαλα στο πικάπ το βινύλιο με το soundtrack του Μεγαλέξανδρου και συγκινημένος από την αρχαϊκή μουσική του Χριστόδουλου Χάλαρη και τις απαγγελίες εκείνου, έσταξα λίγο κρασί στο πάτωμα για νά'ναι καλοτάξιδη η ψυχή του, όπως έβλεπα παιδάκι να κάνουν οι θείοι μου στο Πήλιο με κάποιον νεκρό γείτονα τους. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, άλλωστε, αγαπούσε τα τελετουργικά παραδοσιακά δρώμενα. Σαν τον Σταύρο Τορνέ, επίσης.
* Με εξαίρεση την πρώτη, όλες οι άλλες φωτογραφίες είναι από το προσωπικό μου αρχείο.
** Η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών σήμερα απέστειλε σε όλα της τα μέλη ένα συγκινητικό ποίημα εις μνήμην Θόδωρου Αγγελόπουλου:
δύο χρόνια μακριά απ’ τον Θόδωρο
σαν μια αβάσταχτη αιωνιότητα γιατί τον αγαπήσαμε
αλλά και μονάχα σαν μια μέρα ηλιόχαρη γιατί μας αγάπησε
κάθε που ψιχαλίζει
η καρδιά μας δεν έχει που να ζητήσει
κάθε που συννεφιάζει
απουσιάζει το χάδι
σε κάθε επίσκεψη φωτός
αργεί η υγρασία
απουσία πένθιμη κι ηρωική
όμως δάσκαλε της καρδιάς μας
πρόλαβες να δεις το νέο πέταγμα του ελληνικού σινεμά
που όλο και ψηλότερα σημαδεύουν οι φτερούγες του
το τρίτο φτερό
η πολιορκία του ουρανού
το χέρι που στάζει
ο σπόρος άνθισε δάσκαλε
κι όπως μας πέρασες στην άλλη θάλασσα
ότι μας λείπει σε άγγιγμα
το κερδίζουμε σε όνειρο
συνεχίζουμε