Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει εντυπωθεί στη μνήμη των ανθρώπων και στις σελίδες των ιστορικών βιβλίων ως ένας μηχανοποιημένος, στατικός πόλεμος χαρακωμάτων στο δυτικό μέτωπο που κόστισε τη ζωή σχεδόν 20 εκατομμυρίων ανθρώπων. Στα Βαλκάνια, όμως, ο πόλεμος δεν διεξαγόταν στα χαρακώματα αλλά στα χωριά και στις πόλεις, εκεί όπου ζούσε δηλαδή ο ανυπεράσπιστος άμαχος πληθυσμός. Η νέα φωτογραφική έκθεση του Goethe-Institut Athen «Πόλεμος και ειρήνη στα Βαλκάνια» που διοργανώνεται σε συνεργασία με την ANEMON Productions και εγκαινιάζεται απόψε στις 20.00 παρουσιάζει, μέσα από πέντε διαφορετικά φωτογραφικά πρότζεκτ, στιγμιότυπα από την καθημερινότητα των κατοίκων στα Βαλκάνια την περίοδο 1914-1918, επιχειρώντας να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που είχε ο λεγόμενος Μεγάλος Πόλεμος στη ζωή τους. Oι παραγωγοί της έκθεσης Γιούρι Αβέρωφ και Ρέα Αποστολίδου (ANEMON Productions) εξηγούν στη LiFO όλα όσα θα δούμε στο Goethe-Institut Athen.
Γιατί επιλέξατε να παρουσιάσετε μια έκθεση με θέμα τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και τι ήταν αυτό που σας έκανε να επικεντρωθείτε στα Βαλκάνια; Σε τι διέφεραν οι συνθήκες του πολέμου εκεί σε σχέση με αυτές που επικρατούσαν στο δυτικό μέτωπο;
Η επέτειος των 100 χρόνων από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι για εμάς μια αφορμή να σκεφτούμε την ιστορία της Ευρώπης, και ειδικότερα των Βαλκανίων. Ο Μεγάλος Πόλεμος σήμανε το οριστικό τέλος τριών Αυτοκρατοριών και άλλαξε ριζικά τον κόσμο μας. Αν και, στη συνέχεια, στη συνείδησή μας επισκιάστηκε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η περίοδος 1914-18 είναι αυτή που διαμόρφωσε καθοριστικότερα τα Βαλκάνια και την Ελλάδα του 20ού αιώνα. Όταν σκεφτόμαστε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό είναι τα χαρακώματα, μια ολόκληρη γενιά που χάθηκε στο δυτικό μέτωπο. Όμως στα Βαλκάνια η πραγματικότητα ήταν αρκετά διαφορετική: ο πόλεμος δεν έγινε τόσο στα χαρακώματα, όσο στα σπίτια, στα χωριά και στις πόλεις, καθώς τα βαλκανικά κράτη διασπάστηκαν με τη συμμετοχή τους στους δύο μεγάλους αντίπαλους συνασπισμούς του πολέμου. Αν δείτε τους αριθμούς, στη Γερμανία και στη Γαλλία χάθηκε περίπου το 4% του πληθυσμού, ενώ στη Σερβία το ποσοστό φτάνει το 16,1%. Γενικά, στα Βαλκάνια ο πόλεμος ήταν πολύ σκληρότερος για τους αμάχους, προοιωνιζόμενος τις ακρότητες που θα ακολουθούσαν στον επόμενο παγκόσμιο πόλεμο.
Όταν σκεφτόμαστε τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό είναι τα χαρακώματα, μια ολόκληρη γενιά που χάθηκε στο δυτικό μέτωπο. Όμως στα Βαλκάνια η πραγματικότητα ήταν αρκετά διαφορετική: ο πόλεμος δεν έγινε τόσο στα χαρακώματα, όσο στα σπίτια, στα χωριά και στις πόλεις, καθώς τα βαλκανικά κράτη διασπάστηκαν με τη συμμετοχή τους στους δύο μεγάλους αντίπαλους συνασπισμούς του πολέμου
Μπορείτε να μας περιγράψετε αναλυτικά τι θα δούμε στους χώρους του Goethe-Institut Athen;
Πέντε φωτογράφοι που βρέθηκαν στα Βαλκάνια την περίοδο 1914-18, αποτυπώνοντας με τον δικό τους μοναδικό τρόπο την πραγματικότητα του πολέμου και τις επιπτώσεις του στους αμάχους. Ο διάσημος Αμερικανός φωτογράφος Lewis Hine εστίασε στα παιδιά-θύματα του πολέμου, ο Ariel Varges απαθανάτισε με μοναδικό τρόπο τη Θεσσαλονίκη μετά την απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων, ο Ρώσος Sampson Tchernoff κατέγραψε την υποχώρηση του σερβικού στρατού μέσα από τα βουνά της Αλβανίας, ενώ δύο ανώνυμοι φωτογράφοι που ανήκαν στον γερμανικό και στον γαλλικό στρατό φωτογράφισαν την καθημερινότητα του πολέμου και τα εγκλήματα κατά του άμαχου πληθυσμού στα κεντρικά Βαλκάνια, και ειδικά στο Μοναστήρι (Bitola). Οι πέντε αυτές οπτικές μάς δείχνουν ένα, εν πολλοίς, άγνωστο πρόσωπο του πολέμου στην περιοχή μας. Παράλληλα, δώδεκα ιστορικοί από οκτώ χώρες προσφέρουν τις δικές τους, διαφορετικές οπτικές στον πόλεμο. Πρόκειται για συνεντεύξεις με γνωστούς ιστορικούς, όπως ο Mark Mazower (Πανεπιστήμιο Columbia), ο Christopher Clark (Πανεπιστήμιο Cambridge), ο Jay Winter (Πανεπιστήμιο Yale) και η Χριστίνα Κουλούρη (Πάντειο Πανεπιστήμιο και ιστορική σύμβουλος της έκθεσης), που παρουσιάζονται σε βίντεο μαζί με σπάνια κινηματογραφικά αρχεία από όλα τα Βαλκάνια. Κάθε ιστορικός μιλά για μια διαφορετική πτυχή του πολέμου στην περιοχή, τις επιπτώσεις που είχε στις κοινωνίες μας, τα τραύματα αλλά και τους μύθους που μας άφησε, μέχρι και σήμερα. Τα βίντεο είναι διαθέσιμα και online, στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Goethe-Insitut με τίτλο «Memories Europe. South East»: http://www.goethe.de/ins/gr/lp/prj/eri/wap/enindex.htm
Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η τελευταία πράξη των Αυτοκρατοριών, ενός ολόκληρου τρόπου ζωής, δεν ήταν απλώς μια σειρά από στρατιωτικές συμμαχίες κι επιχειρήσεις. Ειδικά στην περιοχή μας, αυτή είναι μια διαδικασία που ξεκινάει με τους Βαλκανικούς Πολέμους και ολοκληρώνεται το 1923, με τις υποχρεωτικές ανταλλαγές πληθυσμών και την οριστική διαμόρφωση των εθνικών κρατών. Οπότε, ναι, οι αφανείς πρωταγωνιστές του Μεγάλου Πολέμου είναι σίγουρα οι απλοί πολίτες
Αν καταλαβαίνω σωστά, η έκθεση επιχειρεί μια περισσότερο ανθρωποκεντρική προσέγγιση, εστιάζοντας σε άγνωστα πρόσωπα και αφανείς πρωταγωνιστές του Μεγάλου Πολέμου. Ήταν και αυτός ένας τρόπος για να μιλήσετε για τις ιστορίες των ανθρώπων που μπλέκονται άθελά τους στα γρανάζια της Ιστορίας;
Ειδικά όσον αφορά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Ευρώπη υπάρχει μια τάση να ασχολούμαστε κυρίως με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, τα διάφορα μέτωπα του πολέμου ή το διπλωματικό παρασκήνιο. Αυτή η έκθεση είναι μια αφορμή να κοιτάξουμε τις ίδιες τις κοινωνίες και πώς μεταμορφώθηκαν το 1914-18. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η τελευταία πράξη των Αυτοκρατοριών, ενός ολόκληρου τρόπου ζωής, δεν ήταν απλώς μια σειρά από στρατιωτικές συμμαχίες κι επιχειρήσεις. Ειδικά στην περιοχή μας, αυτή είναι μια διαδικασία που ξεκινάει με τους Βαλκανικούς Πολέμους και ολοκληρώνεται το 1923, με τις υποχρεωτικές ανταλλαγές πληθυσμών και την οριστική διαμόρφωση των εθνικών κρατών. Οπότε, ναι, οι αφανείς πρωταγωνιστές του Μεγάλου Πολέμου είναι σίγουρα οι απλοί πολίτες, οι γυναίκες που μένουν μόνες τους να επιβιώσουν με τα ελάχιστα, τα ορφανά που περιφέρονται από πόλη σε πόλη, οι άμαχοι που ζουν τη «ζωή εν τάφω» στο Μοναστήρι και οι χιλιάδες πρόσφυγες που εκτοπίζονται. Σε μια ιστορική αναφορά της για τα Βαλκάνια το 1913, η Επιτροπή Κάρνεγκι για τη Διεθνή Ειρήνη προειδοποιούσε: «Είναι η αρχή ενός παρατεταμένου πολέμου, θρησκευτικού ή φυλετικού ή πολέμου αντιποίνων, πολέμου ανθρώπων κατά ανθρώπων, αδελφών κατά αδελφών». Θέλουμε να θυμίσουμε πόσο ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος παραμένει επίκαιρος για μας σήμερα.
Τη βραδιά των εγκαινίων θα πραγματοποιηθεί και η προβολή της ανατολικογερμανικής ταινίας «Η γυναίκα και ο ξένος» (1984, 97’), σε σκηνοθεσία του Rainer Simon.
Goethe-Institut Athen
Ομήρου 14-16, 210 3661000, 1/12-28/2.
Ώρες λειτουργίας: Δευτ.-Πέμ. 9.00-21.00, Παρ. 9.00-19.00, Σάβ. 9.00-13.00
www.goethe.de/athen, www.anemon.gr