Με αφορμή την έκθεση στον Ιανό της Σταδίου
Από πότε άρχισες να φωτογραφίζεις την Κωνσταντινούπολη;
Από την πρώτη στιγμή που εγκαταστάθηκα εκεί. Ξεκίνησα να φωτογραφίζω για να πλαισιώσω την έρευνα μου, που ήταν για τον κοσμοπολιτισμό της Πόλης και τις μειονότητες. Βέβαια,τότε δεν ήξερα ακόμα να φωτογραφίζω και απλώς κατέγραφα ό,τι έβλεπα και με ενδιέφερε. Ουσιαστικά έμαθα να φωτογραφίζω χάρη στη φίλη μου Αθηνά Καζολέα που είναι φωτογράφος και ταξιδεύουμε πολύ συχνά μαζί.
Τι διάστημα καλύπτουν οι φωτογραφίες της έκθεσής σου;
Οι παλιότερες είναι από το 2006, μέχρι σήμερα.
Οι αλλαγές στις ιστορικές γειτονιές όλα αυτά τα χρόνια είναι ισοπεδωτικές...
Έχουν όλα αλλάξει. Το Ταρλάμπασι δεν υπάρχει πια, όπως και πολλά κτήρια έχουν εξαφανιστεί. Η καταστροφή είναι ιλιγγιώδης. Καθώς υπάρχει η έννοια της καταγραφής στις φωτογραφίες μου, οι αλλαγές είναι ολοφάνερες.
Τι σε ενδιέφερε κυρίως να καταγράψεις;
Με ενδιέφερε πολύ η καταγραφή της μνήμης των απόντων, των μειονοτήτων, τι έχει απομείνει σήμερα. Κτήρια, νεκροταφεία, οτιδήποτε έχει αποτυπωθεί στον αστικό ιστό της πόλης, και οι ίδιοι οι μειονοτικοί που έχουν απομείνει. Όλα αυτά με ενδιαφέρουν, ό,τι χάνεται κι όχι οπωσδήποτε μόνο σε σχέση με τις μειονότητες Τα Χάνια, τα παραδοσιακά επαγγέλματα, οι χρυσοχόοι, οι στιλβωτές, οι σιδεράδες, ένας μικρόκοσμος γύρω από το Καπαλί Τσαρσί. Βιοτεχνίες, κοσμηματοπώλες, μικρής κλίμακας επιχειρήσεις που βρίσκονται εκεί αιώνες και σιγά σιγά χάνονται.
Δέχονται να φωτογραφηθούν εύκολα όλοι αυτοί που πλησίαζεις;
Ναι, πολύ εύκολα, τους αρέσει κιόλας. Είναι πολύ συνεργάσιμοι. Οι Τούρκοι γενικά σου ανοίγουν το μαγαζί τους, το σπίτι τους, είναι πάρα πολύ εξυπηρετικοί. Ποζάρουν εύκολα για σένα.
Αποκαλύπτεις την ταυτότητα σου ή υπάρχει πρόβλημα;
Μόνο θετικά αντιμετωπίζουν την ελληνική μου ταυτότητα. Στις κατεχόμενες εκκλησίες στου Παπα - Εφτίμ στο Γαλατά θα μπορούσε, θεωρητικά, να υπάρχει πρόβλημα, αλλά εκεί δεν τους είπα ότι είμαι από την Ελλάδα. Κατά τα άλλα σε αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη συμπάθεια αν πεις ότι είσαι Έλληνας, σου ανοίγουν ευκολότερα τις πόρτες.
Οι μαχαλάδες παραμένουν ίδιοι πάντως, όσο κι αν το κέντρο αλλάζει…
Δεν νομίζω, βλέπω να χάνονται. Συντελείται ήδη η εξαφάνιση τους. Δεν είναι βέβαια ακόμα παρελθόν, εκτός από μία ζώνη που ήδη κατεδαφίζεται κοντά στο Ταρλάμπασι. Γκρεμίζουν αδιακρίτως, ακόμα και κτήρια που είναι σε καλή κατάσταση. Ολόκληρες γειτονιές, τα ξύλινα σπίτια, οπότε δεν είναι απλώς ένας φόβος, το βλέπω, έχει ξεφύγει.
Εννοώ τις λαϊκές συνοικίες -όπως το Φατίχ-, που βρίσκονται έξω από το τουριστικό άξονα της Πόλης.
Κι εκεί κατεδαφίζουν τα παλιά κτήρια και τα αντικαταστούν με τσιμεντένια. Μία ολόκληρη περιοχή πίσω από τη Μονή Παντοκράτορα , το Ζεϊρέκ, το οποίο υποτίθεται είναι υπό την προστασία της Ουνέσκο, δεν προστατεύεται καθόλου. Μη ξεχνάμε ότι στην Τουρκία είναι όλα διαβλητά. Δε λειτουργεί το καθεστώς προστασίας της κληρονομιάς.
Αυτήν την ανάγκη της καταγραφής της μνήμης, τη συμμερίζονται νέοι Τούρκοι; Έχουμε την φωτογραφική κληρονομιά του Αρά Γκιουλέρ και της γενιάς του, αλλά ανήκει σε παλιότερη εποχή.
Ναι, αρκετοί. Η Πόλη του Αρά Γκιουλέρ ήταν μία άλλη πόλη, μικρότερη και πολύ ωραιότερη. Ατμοσφαιρική και πολύ φτωχότερη.
Εξακολουθεί να υπάρχει η φτώχεια παλιότερων δεκαετιών;
Υπάρχει πάρα πολύ φτώχεια, το έχει ακόμα αυτό. Τρομερά φτωχοί άνθρωποι. Στο Ταρλάμπασι, στην παλιά πόλη…
Σου έχουν ζητήσει λεφτά να τους φωτογραφίσεις;
Όχι και ούτε θα τα έδινα, εκτός αν σου ανοίξει κάποιος μία εκκλησία μία συναγωγή. Κάτι που δεν μπαίνεις εύκολα και έκανε κόπο για σένα.
Η αστική τάξη είναι παντελώς απούσα στις φωτογραφίες σου.
Γιατί με ενδιαφέρει η πόλη που χάνεται. Η παλιά αστική τάξη, οι δυτικότροποι Τούρκοι αντιμετωπίζουν επίσης τον κίνδυνο να χαθούν. Πολλοί φεύγουν από την Τουρκία ή μετακομίζουν στην επαρχία. Με την εσωτερική μετανάστευση βρίσκουν αβάσταχτη τη ζωή στην Πόλη. Αλλά δεν με ενδιέφερε να καταγράψω τη ζωή τους φωτογραφικά. Συνομιλώ μαζί τους και καταγράφω τις ιστορίες τους γιατί είναι ο κοινωνικός μου περίγυρος, αλλά να τους φωτογραφίσω δεν με ενδιέφερε.
Οι εικόνες της Όλγας Αλεξοπούλου συμπληρώνουν τις φωτογραφίες σου;
Η Όλγα είναι πάρα πολύ στενή μου φίλη από το 2006 που εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έχουμε κάνει πολλά πράγματα μαζί. Οι καλλιτεχνικοί της χάρτες έχουν κοσμήσει τα δύο μου βιβλία Κωνσταντινούπολη, η πόλη των απόντων και Διαδρομές. Πηγαίνουμε μαζί βόλτες, φωτογραφίζουμε μαζί, ανακαλύπτουμε μέρη, αλλά δεν ταυτίζεται οπωσδήποτε η αισθητική μας. Σε μία χαοτική πόλη που έχει τόσα πρόσωπα, ένα μωσαϊκό με τόσες εκφάνσεις, είναι σαν καλειδοσκόπιο όπου ο καθένας βλέπει και εστιάζει σε διαφορετικά σημεία. Η έκθεση είναι μία σύμπραξη των δύο μας επάνω σε μία Κωνσταντινούπολη που δεν θα έχουμε για πολύ καιρό, στους χαμάληδες και τους ανθρώπους, την παράδοση. Στους χάρτες της Όλγας αποτυπώνονται τα μνημεία και στις φωτογραφίες μου η κληρονομιά των μειονοτήτων.