Άρης Δημοκίδης
Τα «Αδέσποτα Κορμιά» συζητήθηκαν για την αφίσα τους, αλλά αγαπήθηκαν -και βραβεύτηκαν- γιατί είναι ένα εξαιρετικά δυνατό ντοκιμαντέρ που ταυτόχρονα είναι και (κατά τη γνώμη μου, καθώς το είδα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης) πολύ χρήσιμο.
Τώρα ήρθε η ώρα να παιχτεί στο σινεμά, στην Αθήνα (από αυτήν την Πέμπτη 28/3 στον Δαναό)
Επίσημο trailer:
Με λίγα λόγια:
Η Ρόμπιν είναι έγκυος, αλλά δε θέλει να γίνει μητέρα. Η Κατερίνα θέλει αλλά δεν μπορεί. H Κική θέλει απλώς να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Όμως η άμβλωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση και η ευθανασία αντίστοιχα δεν είναι νόμιμες στις χώρες τους. Τα Αδέσποτα Κορμιά εξερευνούν τη σωματική αυτονομία σε μια Ευρώπη, όπου επιτρέπεται να ταξιδέψεις, να εργαστείς και να καταναλώσεις ελεύθερα αλλά όχι πάντα να ζήσεις ή να πεθάνεις όπως επιθυμείς.
Η νέα ταινία της Ελίνας Ψύκου είναι ένα ντοκιμαντέρ με τη μορφή road movie. Οι ηρωίδες του ταξιδεύουν σε μια Ευρώπη που ολοένα συντηρικοποιείται, διεκδικώντας τίποτα λιγότερο από αυτονομία και αυτοδιάθεση του σώματός τους. Το ταξίδι τους είναι αβάστακτα σοβαρό και ανέλπιστα αστείο, τα αιτήματά τους επείγοντα, ο αντίλογος σαθρός αλλά συχνά ηχηρός, το αποτέλεσμα αμφίρροπο. Ένα ντοκιμαντέρ για νομικά παράδοξα, τεχνητά σύνορα και κοινωνικές ανισότητες αλλά κυρίως ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή, το θάνατο και ακόμα περισσότερο για το δικαίωμα να επιλέγεις ανάμεσα στα δυο.
Η Ελίνα Ψύκου γράφει ειδικά για τα Μικροπράγματα LIFO το αλφαβητάρι του φιλμ:
Αδέσποτα.
Χωρίς δεσπότη, χωρίς αφέντη, χωρίς επιτήρηση, ελεύθερα. Και ταυτόχρονα χωρίς φροντίδα, μόνα.
Βουλγαρία.
Μέχρι το Σεπτέμβριο του 2019, οπότε και λειτούργησε το αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας, ειδικά διαμορφωμένες νεκροφόρες-βαν, με χωρητικότητα παραπάνω από ενός νεκρών σωμάτων, ταξίδευαν οδικώς και με εβδομαδιαία συχνότητα από την Ελλάδα στο κρεματόριο της Σόφιας, προκειμένου τα σώματα να αποτεφρωθούν εκεί, μια και η επίσημη Εκκλησία της Ελλάδας εμπόδιζε τη λειτουργία αποτεφρωτηρίου. Βασικός λόγος ήταν πως η αποτέφρωση δε συνάδει με την προσδοκώμενη Ανάσταση των νεκρών.
Γαλλία.
Η μοναδική χώρα στον κόσμο που έχει κατοχυρώσει στο Σύνταγμά της το δικαίωμα κάθε γυναίκας να διακόψει ανεπιθύμητη κύηση.
Δικαιώματα.
Ανθρώπινα δικαιώματα. Δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία, την ισότητα ενώπιον του νόμου.
Ένωση.
Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια ένωση που μετράει 66 χρόνια ζωής. Μια ένωση που χρειάζεται πιο ουσιαστική και ανθρωποκεντρική ένωση για να καταπολεμήσει τη διαίρεση, τη συντήρηση και την ακροδεξιά.
Ζωές.
Πολλές ζωές, παράλληλες ζωές, άγνωστες ζωές. Δε θα ακούσουμε ποτέ τίποτα για αυτές στις ειδήσεις, αλλά θα τις ονειρευτούμε, θα χορέψουμε μαζί τους λίγη ποπ, θα τις αγκαλιάσουμε, θα τις ερωτευτούμε.
Ήττα.
Η ήττα μας να διεκδικούμε ακόμη τα αυτονόητα.
Θεσσαλονίκη.
Φεστιβάλ. Πρεμιέρα. Φίλοι παλιοί και νέοι, αγάπη, αστυνομία, αγωνία, αναστάτωση, αδρεναλίνη, ξενύχτι, φευγαλέα αγκαλιά σε ένα δρόμο λίγο πριν το ξημέρωμα.
Ιταλία.
Σικελία, Τσέτσινα, Κορτόνα, Τορίνο, Μιλάνο, Ρώμη, Γκαλαράτε. Έξι ταξίδια μέσα σε ενάμισι χρόνο. Μία γυναίκα που ταξίδεψε από την Μάλτα στην Ιταλία για να διακόψει την εγκυμοσύνη της. Δύο γυναίκες που ταξίδεψαν από την Ιταλία στην Ελλάδα για να γίνουν μητέρες. Ένα μωρό που γεννήθηκε.
Κορμί.
Σώμα, σάρκες, οστά, υγρά, όργανα, κύτταρα, ζωή, θάνατος, ανάγκες, σκέψη, έλεγχος, εκμετάλλευση. Ελεύθερο. Πολιτικό. Δικό μου. Δικό μας.
Λίσταλ.
Πόλη της βόρειας Ελβετίας, πρωτεύουσα του καντονιού της Μπάζελ-Λάντσαφτ. Στο Λίσταλ λειτουργεί μία από τις 4 κλινικές υποβοηθούμενης αυτοκτονίας της Ελβετίας, που υποδέχονται και μη Ελβετούς πολίτες. Περίπου 1000 άνθρωποι τον χρόνο δίνουν ένα αξιοπρεπές τέλος στη ζωή τους σε μία από αυτές τις κλινικές. Οι περισσότεροι είναι πολίτες άλλων χωρών που αναγκάζονται να ταξιδέψουν ως την Ελβετία μια και η νομοθεσία των χωρών τους δεν τους επιτρέπει να δώσουν αυτό το τέλος στο σπίτι τους.
Μάλτα.
Τουριστικός προορισμός για ρομαντικά σαββατοκύριακα ανάμεσα σε μεσαιωνικά φρούρια και γραφικά σοκάκια. Στη Μάλτα η άμβλωση απαγορεύεται καθολικά. Μόλις το καλοκαίρι του 2023 ψηφίστηκε μια νομοθετική εξαίρεση για την περίπτωση που η ζωή της εγκύου βρίσκεται σε κίνδυνο, μετά από το σάλο που ξέσπασε από την ιστορία μιας Αμερικανίδας τουρίστριας που κινδύνευσε να πεθάνει από επιπλοκές στην εγκυμοσύνη της και οι γιατροί στη Μάλτα αρνήθηκαν να την υποβάλλουν σε άμβλωση. Η Μάλτα είναι η μικρότερη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και σε πληθυσμό και σε έκταση), και είναι μέλος της από το 2004.
Νίκη.
Όχι το κόμμα, αλλά η Νίκη του μπροστά, του αύριο, του μαζί.
Ξόδι.
Ένα τραγούδι για το τέλος. Ένα σπαρακτικό μοιρολόι. Antony & The Johnsons. Hope there’s someone who’ll take care of me when I die…
Οικογένεια.
Εκεί που υπάρχει νοιάξιμο, κατανόηση, αγάπη. Ανεξάρτητα από φύλα, ηλικίες, συγγένειες και λοιπές κατηγορίες.
Παναγία.
Madonna. Virgin Mary. Μητέρα, μάνα, μαμά, με ερωτική επαφή ή με κρίνο ή με εμβρυομεταφορά ή με τεκνοθεσία.
Ροζ.
Το χρώμα της αφίσας των Αδέσποτων Κορμιών. Το χρώμα της σημαίας της Γεωργίας Λαλέ. Το χρώμα των κοριτσιών. Των κοριτσιών που υποφέρουν σιωπηλά και των κοριτσιών που θυμώνουν και σηκώνουν τις σημαίες και τους σταυρούς ψηλά, ουρλιάζοντας μέχρι τα αγόρια να ξεκουφαθούν και να έρθουμε στα ίσα μας.
Σινεμά.
Ελληνικό Σινεμά. Όπως και αν επιλέγουμε να το κάνουμε, όσες και αν είναι οι διαφορές μας, περπατάμε χέρι-χέρι στις Κερδισμένες Λεωφόρους του και του στέλνουμε απελπισμένα ερωτικά μηνύματα. Άλλοτε μας απαντάει παθιασμένα και άλλοτε χλιαρά, αλλά εμείς επιμένουμε, φανατικά εκεί.
Τουρισμός.
Αναπαραγωγικός τουρισμός και τουρισμός θανάτου. Ένας τουρισμός διαφορετικός από τον τουρισμό των καλοκαιρινών διακοπών και του σαββατοκύριακου, αλλά και τόσο ίδιος μια και ως τουρισμός απευθύνεται σε όσα άτομα μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά.
Υβρίδιο.
Το αποτέλεσμα της διασταύρωσης δύο γενετικά ανόμοιων ατόμων, η ανάμιξη μέσω εγγενούς αναπαραγωγής, από διαφορετικές ράτσες, ποικιλίες, είδη ή γένη. Ντοκιμαντέρ, μυθοπλασία, μιούζικαλ, κωμωδία, δράμα, θρίλερ, περιπέτεια… Τα είδη είναι τόσα πολλά για να περιοριζόμαστε κάθε φορά σε ένα.
Φουκώ.
Γάλλος φιλόσοφος που ανέδειξε την Βιοπολιτική ως μηχανισμό άσκησης πολιτικής εξουσίας, κυριαρχίας και ελέγχου. Στη σεκάνς του τέλους ήθελα να υπάρχει και ένα φευγαλέο πλάνο του. Ο Νίκος Βαβούρης, ο μοντέρ της ταινίας, δε με άφησε. Του το φυλάω.
Χριστούγεννα.
Ένα βράδυ ενός Δεκέμβρη πηγαίνοντας από το Τορίνο στο Μιλάνο, σταματήσαμε στο Σαν Νταμιάνο ντ᾽ Άστι. Συναντήσαμε τους 3 μάγους με τα δώρα, βοσκούς, ξυλουργούς, σιδηρουργούς, και στη φάτνη μας περίμενε η Μαρία, ο Ιωσήφ και το θείο βρέφος. Ένα ολόκληρο χωριό για μια βδομάδα αναπαριστά τη Γέννηση και οι τουρίστες τη χαζεύουν ακούγοντας χριστουγεννιάτικα τραγούδια από ξεχαρβαλωμένα ηχεία και γλύφοντας ζαχαρωτά που αγόρασαν από την αγορά λίγο πιο πάνω από τη φάτνη.
Ψύκου.
Το επίθετο μου, η κληρονομιά μου. 5 γράμματα που σπάνια μπαίνουν μαζί με αυτή τη σειρά και που σπάνια το άκουσμα τους γίνεται κατανοητό με την πρώτη. Δεν ενδείκνυται για κρατήσεις σε εστιατόρια, παραγγελίες σε πιτσαρίες και καριέρα αρτίστα.
Ωάρια.
Κυκλοφορούν ανάμεσα μας και μέσα μας. Πουλιούνται φτηνά, αγοράζονται ακριβά. Όλες, όλα, όλοι κάποτε υπήρξαμε ένα ωάριο. Ένα αδέσποτο ωάριο.
****
Σημείωμα σκηνοθέτη
Στις 28 Μαΐου 2011, η Μάλτα ψήφισε «Ναι» στο δημοψήφισμα που έγινε για την νομιμοποίηση του διαζυγίου, αφήνοντας τις Φιλιππίνες και το Βατικανό να είναι τα μόνα κράτη στον κόσμο όπου το διαζύγιο εξακολουθεί να απαγορεύεται. Όμως, παρά τη νομιμοποίηση του διαζυγίου, η άμβλωση εξακολουθεί να είναι παράνομη στη Μάλτα, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου η υγεία της εγκύου κινδυνεύει, η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού ή αιμομιξίας ή όπου το έμβρυο δεν αναπτύσσεται φυσιολογικά. Οι γιατροί που πραγματοποιούν αμβλώσεις, καθώς και οι γυναίκες που συναινούν στη διαδικασία, αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης από 18 μήνες έως 4 έτη. Μόλις τον Ιούνιο του 2023, η άμβλωση νομιμοποιήθηκε μόνο για την περίπτωση που η ζωή της εγκύου είναι σε κίνδυνο, κι αυτό εξαιτίας της μεγάλης αρνητικής δημοσιότητας που πήρε η υπόθεση μιας Αμερικανίδας τουρίστριας, της οποίας η εγκυμοσύνη της παρουσίασε σοβαρές επιπλοκές κατά την παραμονή της στο νησί, αλλά οι γιατροί αρνήθηκαν να την υποβάλλουν σε άμβλωση προκειμένου να σώσουν τη ζωή της.
Και ενώ μια γυναίκα δεν επιτρέπεται να κάνει άμβλωση στη Μάλτα, μπορεί να ταξιδέψει στη γειτονική Ιταλία και να κάνει εκεί, χωρίς να περάσει από έλεγχο διαβατηρίων ή να χρειαστεί να ανταλλάξει νόμισμα, αφού η Μάλτα ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τον αριθμό των γυναικών που ταξιδεύουν από τη Μάλτα σε άλλες χώρες της Ε.Ε. για να υποβληθούν σε άμβλωση, διεθνείς οργανώσεις εκτιμούν ότι είναι 300 ανά έτος. Σαν αποτέλεσμα, η άμβλωση είναι ένα δικαίωμα μόνο για τους προνομιούχους, όσους μπορούν να ανταπεξέλθουν στο κόστος αυτού του ταξιδιού.
Την ίδια στιγμή στην Ιταλία, ο νόμος για την εξωσωματική γονιμοποίηση είναι πολύ αυστηρός. Δεν επιτρέπεται για τα ομόφυλα ζευγάρια και τις γυναίκες που δεν είναι σε επίσημη ετερόφυλη σχέση. Η αυστηρή νομοθεσία έχει οδηγήσει πολλές Ιταλίδες να ταξιδεύουν στο εξωτερικό για να συλλάβουν παιδί με εξωσωματική γονιμοποίηση. Ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς είναι η Ελλάδα.
Ταυτόχρονα, στην Ελλάδα η ευθανασία παραμένει παράνομη, παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες νομιμοποίησης της, με τους ασθενείς να αναζητούν τη λύση της ευθανασίας στο εξωτερικό, κυρίως στην Ελβετία.
Οι παραπάνω νομικές παραδοξότητες με έκαναν να αναρωτηθώ πόσο δεδομένες είναι στον σύγχρονο δυτικό κόσμο κάποιες στοιχειώδεις ελευθερίες, καθώς και η αξιοπρεπής και ισότιμη μεταχείριση των ανθρώπων σε ζητήματα που αφορούν την ζωή και τον θάνατο. Επιπλέον, πόσο η Καθολική και η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία υπονομεύουν την πρόσβαση σε ορισμένα κοινωνικά αγαθά; Η Ευρώπη έχει δουλέψει για την κοινωνική συνοχή των κρατών της εξίσου με το όσο έχει δουλέψει για την οικονομική και εδαφική συνοχή τους; Και τελικά πόσο πιθανό είναι αυτά τα στοιχειώδη δικαιώματα να υπονομευτούν ακόμη περισσότερο από την απότομη άνοδο της λαϊκίστικης ακροδεξιάς και την ανησυχητική εξάπλωση των συντηρητικών πεποιθήσεων;
Σε μια εποχή που οι Ευρωπαίοι ταξιδεύουν από χώρα σε χώρα ελεύθερα και άρα περισσότερο από ποτέ, το ντοκιμαντέρ Αδέσποτα Κορμιά είναι ένα διαφορετικό και ασυνήθιστο ταξίδι, ένα επείγον road movie σε μια ήπειρο που απειλείται από κρίση και διαίρεση. Στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, θα διαπιστώσουμε πως η κατάργηση των φυσικών συνόρων στην Ευρώπη δυστυχώς δεν έφερε και την αντίστοιχη κατάργηση των νομικών, κοινωνικών και άλλων τεχνητών συνόρων, που συνεχίζουν να θίγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να διχάζουν. Επίσης, θα καταγράψουμε τον παραλογισμό διαδρομών που συνδυάζουν το δράμα με την κωμωδία, και θα ανακαλύψουμε κάποια φαινόμενα της εποχής μας: τον «τουρισμό αμβλώσεων», τον «τουρισμό γονιμότητας», και τον «τουρισμό αυτοκτονίας».
Από τη Μάλτα στην Ιταλία και από εκεί στην Ελλάδα και την Ελβετία, οι ηρωίδες διασχίζουν σύνορα για να αποκτήσουν πρόσβαση σε στοιχειώδη δικαιώματα. Σαν Αδέσποτα Κορμιά, σε αυτό το συναισθηματικά δύσκολο, αλλά και σουρεαλιστικά χιουμοριστικό ταξίδι, κυκλοφορούν με πλοία, αυτοκίνητα, αεροπλάνα και τρένα και περιφέρονται ζαλισμένα σε σύνορα, εθνικές οδούς, διόδια, αεροδρόμια, λιμάνια και σταθμούς, αναζητώντας απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήματα, που ως τέτοια δεν μπορούν παρά να σχετίζονται με την ζωή και τον θάνατο.
Βιογραφικό σκηνοθέτη
H Ελίνα Ψύκου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977 και σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου και κοινωνιολογία. Σκηνοθέτησε και έγραψε τα σενάρια των ταινιών Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά (Berlinale Forum 2013) και Ο Γιος της Σοφίας (Tribeca 2017, βραβείο καλύτερης ταινίας), ενώ αυτή την περίοδο ετοιμάζει την τρίτη της μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας, Κληρονομικοί Φόβοι και άλλες Ψευδαισθήσεις και την πρώτη της μίνι σειρά, Ο Βοηθός του Ιατροδικαστή (βασισμένη στο βιβλίο Ιατροδικαστής του Βασίλη Βασιλικού). Το 2009 ίδρυσε τη δική της εταιρεία παραγωγής, Jungle Films. Το 2016, με τους σκηνοθέτες Αλέξη Αλεξίου, Γιάννη Βεσλεμέ και την ιστορικό κινηματογράφου Αφροδίτη Νικολαΐδου, έφτιαξαν την ομάδα Η Χαμένη Λεωφόρος του Ελληνικού Σινεμά, με σκοπό την ανάδειξη της ποικιλίας και της γοητείας του Ελληνικού Κινηματογράφου. Το 2021 ολοκλήρωσε την παραγωγή της μεγάλου μήκους ταινίας Αγέλη Προβάτων του Δημήτρη Κανελλόπουλου.
Τα Αδέσποτα Κορμιά είναι το πρώτο της ντοκιμαντέρ.
Αδέσποτα Κορμιά | Σενάριο – Σκηνοθεσία: Ελίνα Ψύκου| Παραγωγοί: Αντιγόνη Ρώτα, Ivan Madeo, Marco Visalberghi, Veselka Kiryakova | Associate producer: Λεωνίδας Λιάμπεης | Συμπαραγωγοί: Ρέα Αποστολίδη, Γιούρι Αβέρωφ, Αλέξης Αναστασιάδης | Διεύθυνση φωτογραφίας: Νικόλας Καρανικόλας | Μοντάζ: Νίκος Βαβούρης | Ηχοληψία: Δημήτρης Κανελλόπουλος, Άρης Καφέντζης | Βοηθός σκηνοθέτης – Διεύθυνση παραγωγής: Αφροδίτη Κατερινοπούλου | Σχεδιασμός ήχου: Gina Keller | Μιξάζ: Guido Keller | Κόλορ: Δημήτρης Μανουσιάκης | Σχεδιασμός τίτλων και αφίσας: Νίκος Πάστρας | Παραγωγή: Jungle Films, Contrast, DocLab, Red Carpet | Σε συμπαραγωγή με: Anemon, Frenel, Long Run Productions, ΕΡΤ, RSI Radiotelevisione Svizzera / SRG SSR | Με την υποστήριξη των: Eurimages, Creative Europe, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Federal Office of Culture (FOC), Zurich Film Fund, Alexis Victor Thalberg Foundation, Corymbo Foundation, Italian Ministry of Culture, Bulgarian National Film Center | Το έργο πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ Α.Ε.) | Διεθνείς πωλήσεις: Cinephil | Ελληνική Διανομή: Cinedoc
