Η κινηματογραφική καριέρα του σημαντικού Αμερικανού σκηνοθέτη Sidney Lumet ξεκίνησε το 1957 με μία ταινία ''δωματίου'', ένα δικαστικό ψυχολογικό δράμα που κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου και ήταν υποψήφιο για τρία Όσκαρ (Καλύτερης ταινίας, καλύτερης σκηνοθεσίας, καλύτερης προσαρμογής σεναρίου). Ιδρυτικό μέλος του περίφημου Actors Studio, άνθρωπος ιδεαλιστής και με μεγάλη αγάπη για τη λογοτεχνία, όπως επίσης και για τη μεταφορά λογοτεχνικών έργων στην τηλεόραση, ο Lumet δέχτηκε να περάσει στον κινηματογράφο με ένα έργο που λίγα χρόνια πριν είχε κάνει μεγάλη επιτυχία από τους αμερικανικούς τηλεοπτικούς δέκτες. Επρόκειτο για τους ''12 Ένορκους'' του Reginald Rose, που έκαναν το τηλεοπτικό ντεμπούτο τους τον Σεπτέμβριο του 1954 και που άνετα θα προξενούσαν τη μήνυ του ακροδεξιού Joseph McCarthy στο πλαίσιο της αντικομμουνιστικής υστερίας του. Παραδόξως, όμως, αν και στη διαβόητη λίστα McCarthy υπήρχαν τα ονόματα καλλιτεχνών, σαν τον Charlie Chaplin, τον Hans Eisler, τον Luis Bunuel, τον Dashiell Hammett και τους δικούς μας Dimitri Mitropoulos και Jules Dassin, δεν ίσχυε το ίδιο για τον συγγραφέα - σεναριογράφο Rose και τον σκηνοθέτη Lumet. Ενδεχομένως λόγω του νέου της ηλικίας τους: 34 ετών ήταν ο πρώτος όταν είδε το έργο του να παίζεται στην τηλεόραση, στα 33 του ήταν ο δεύτερος όταν σκηνοθετούσε την πρώτη του ταινία.
Οι "12 Ένορκοι" του Lumet ήταν φιλμ ασπρόμαυρο και παρά τη φαινομενική αντικινηματογραφικότητα του, ήταν τέτοια η μαεστρία του σκηνοθέτη και η δύναμη του κειμένου του Rose που καθήλωσαν τους θεατές της εποχής.
Στα 96 λεπτά που διαρκούσαν οι "12 Ένορκοι" μόνο για ένα τρίλεπτο ο θεατής έβγαινε από το δωμάτιο συνεδρίασης της επιτροπής. 12 Ένορκοι, 12 εκπρόσωποι του άτεγκτου αμερικανικού νόμου ετοιμάζονται να στείλουν στην ηλεκτρική καρέκλα έναν έφηβο Πορτορικανό που κατηγορείται ότι δολοφόνησε τον πατέρα του. 12 άνθρωποι που έχουν μέσα τους κατά πολύ διαφορετικές τις έννοιες της δικαιοσύνης και του ουμανισμού. Όταν ένας απ' αυτούς θα προσπαθήσει να κερδίσει την επιείκεια όλων βάσει της λογικής θα αντιμετωπίσει τη χλεύη και την έχθρα τους μέχρι που ένας - ένας θ'αρχίσουν να πείθονται και ουσιαστικά να σκέφτονται πως το να θανατώσεις ένα νέο άνθρωπο από θέση εξουσίας δεν είναι και ότι πιο εύκολο.
Οι "12 Ένορκοι" του Lumet ήταν φιλμ ασπρόμαυρο και παρά τη φαινομενική αντικινηματογραφικότητα του, ήταν τέτοια η μαεστρία του σκηνοθέτη και η δύναμη του κειμένου του Rose που καθήλωσαν τους θεατές της εποχής. Ενώ, λόγου χάριν, στην έγχρωμη ''Θηλιά'' του Alfred Hitchcock - για να θυμηθώ μιαν άλλη καλή ταινία ''δωματίου'' - η πράξη του εγκλήματος στολιζόταν με το μοναδικό χιτσκοκικό μπλακ χιούμορ, οι ''12 Ένορκοι'' ήταν ένα ''βαρύ'' κλειστοφοβικό δράμα με τους θεατές να παίρνουν βαθιές ανάσες κάθε φορά που οι ετυμηγορίες άλλαζαν προς όφελος του νεαρού κατηγορούμενου. Ένας κατηγορούμενος, στα υπ' όψιν, μεγαλωμένος στα σωφρονιστικά ιδρύματα με παραβατικό παρελθόν και κυρίως ξένος, αλλότριος προς την αγία αμερικανική οικογένεια, άρα καθ' όλα ύποπτος για φόνο και με μηδαμινά ελαφρυντικά.
Φυσικά, πέραν του έργου του Rose, της πρώτης ύλης δηλαδή, ο Sidney Lumet ευτύχησε να συνεργαστεί με καρατερίστες ηθοποιούς, όπως ο Henry Fonda, ο Martin Balsam, ο Jack Warden και ο Lee J. Cobb - ο τελευταίος είχε κι ένα σημαντικό ρόλο στον ''Εξορκιστή'' του William Friedkin τρία χρόνια πριν φύγει από τη ζωή.
Κι από τις ΗΠΑ του 1957 ας πάμε τώρα στη μικρή Ελλάδα του 2015!
Μία νέα σκηνοθέτιδα, η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη, είχε τη φαεινή ιδέα κατ' αρχάς να μεταφέρει στο θέατρο το τηλεοπτικό σενάριο του Reginald Rose, ακριβώς εξήντα χρόνια μετά τη δημιουργία του. Γιατί όμως αυτό και όχι ένα άλλο έργο; Μήπως γιατί στην Ελλάδα των Μνημονίων και της ανόδου της ακροδεξιάς βασιλεύει ο φόβος απέναντι σε κάθε τι ξένο και ο θεσμός της δικαιοσύνης καρκινοβατεί; Μήπως γιατί στη θέση του κατηγορούμενου αγοριού θα μπορούσαν να είναι οι οροθετικές ιερόδουλες που διαπομπεύθηκαν από τα ΜΜΕ; Μήπως ακόμη γιατί η πρόθεση ψήφου του συγχυσμένου Έλληνα πολίτη αλλάζει κάθε τρεις και λίγο σαν την ετυμηγορία ''Αθώος ή Ένοχος'' των ενόρκων;
Δε γνωρίζω, ερωτήματα καταθέτω, έχοντας μόλις παρακολουθήσει αυτή την αριστουργηματική παράσταση μέσα σε ένα θέατρο κατάμεστο από κόσμο, που, όπως και στην πρώτη θέαση της ταινίας του Lumet, έμοιασε να αγωνιά για την τύχη του αγοριού, να εναντιώνεται με τον τρόπο του στην απάνθρωπη στάση των πιο σκληροπυρηνικών ενόρκων, έως και να γελάει δυνατά με τους πιο αναποφάσιστους, οι οποίοι θεωρούν σημαντικότερο το να κλείσει γρήγορα η συνεδρίαση για να μη χάσουν το ματς από το να βγάλουν μια σοβαρότατη και ακριβοδίκαιη απόφαση.
Η Νικολαΐδη ενορχήστρωσε στην εντέλεια το δικό της δικαστικό δράμα! Καμία ''κοιλιά'' στη ροή του, καμία ατάκα που απλώς ''πέφτει'' χάμω, καμία περιττή κίνηση μέσα στο μουντό, μα ζεστό ταυτόχρονα - σα να κιτρίνισε από το πέρασμα του χρόνου - ντεκόρ της. 12 ρόλοι ισότιμα μοιρασμένοι παρά την έκταση του κειμένου που μοιραία σε κάποιους αντιστοιχεί περισσότερο. 12 χαρακτήρες που προκαλούν τα πιο ακραία συναισθήματα του θεατή: τη συμπάθεια, την αντιπάθεια, τον οίκτο.
Στους "12 Ένορκους" του Rose και της Νικολαΐδη, το κατηγορούμενο αγόρι που ποτέ δε βλέπουμε επί σκηνής, όπως και τους δύο μάρτυρες κατηγορίας επίσης, είναι από το Χάρλεμ, άρα έγχρωμο. Ο ρατσισμός των ενόρκων είναι δεδομένος, λοιπόν, χωρίς ίχνος δημαγωγίας από πλευράς της σκηνοθέτιδας και μεταφράστριας: Μια - δυο φορές ακούμε μόνο για το Χάρλεμ, αλλά καταλαβαίνουμε πολλά από το παραλήρημα του 10ου ένορκου (Γιώργος Γιαννόπουλος), σύμφωνα με το οποίο, ''αυτοί γεννοβολάνε παιδιά σαν τα ζώα''. Πιο ακραίος ακόμη αποφαίνεται ο 3ος ένορκος (Κώστας Τριανταφυλλόπουλος), έτοιμος να μπήξει το μαχαίρι, σαν τον νεαρό που κατηγορεί για φόνο την ίδια στιγμή, στο στήθος του 8ου ένορκου (Χριστόδουλος Στυλιανού).
Η Νικολαΐδη ενορχήστρωσε στην εντέλεια το δικό της δικαστικό δράμα! Καμία ''κοιλιά'' στη ροή του, καμία ατάκα που απλώς ''πέφτει'' χάμω, καμία περιττή κίνηση μέσα στο μουντό, μα ζεστό ταυτόχρονα - σα να κιτρίνισε από το πέρασμα του χρόνου - ντεκόρ της.
Ο 8ος ένορκος είναι αυτός που από την αρχή υποστηρίζει την αθωότητα του παιδιού και που, αφού υποστεί το χλευασμό και το μίσος του 7ου ένορκου (Αλέξανδρος Πέρρος) και του άκρως συντηρητικού 4ου ένορκου (Βασίλης Παλαιολόγος), δεν θα αργήσει να κερδίσει με την επιχειρηματολογία του τη συμπαράσταση του γηραιότερου 9ου ένορκου (Κώστας Αρζόγλου), του 11ου (Περικλής Λιανός), του 1ου (Νότης Παρασκευόπουλος), του 2ου (Χάρης Μαυρουδής), του 5ου (Κωνσταντίνος Μουταφτσής), του 6ου (Μανώλης Ιωνάς) και του νεαρότερου, αναποφάσιστου στα όρια του τραγελαφικού, 12ου (Απόλλων Μπόλλας).
Εν ολίγοις, 12 υποδειγματικές ερμηνείες σε μία θεατρική παράσταση που όσο φτάνει προς την κορύφωση της, τόσο αναρωτιέσαι αν θά'ρθει επιτέλους η κάθαρση. Και ποια είναι η πολυπόθητη κάθαρση για τον θεατή στην τελική; Όταν αρχίσουν να βγαίνουν οι ένορκοι από το δωμάτιο συνεδριάσεων με την απόφαση της αθώωσης; Ή όταν ο 3ος ένορκος, φασίστας και μισάνθρωπος με τη βούλα, οδηγηθεί σε ένα λυτρωτικό κλάμα, εκθέτοντας στο κοινό την τραγωδία της ύπαρξης του;
Έτσι όπως επέλεξε η Νικολαΐδη να κλείσει τη θεατρική μεταφορά της, μου θύμισε το φινάλε του συγκλονιστικού ντοκιμαντέρ ''The act of killing'' του Joshua Oppenheimer σε παραγωγή του Werner Herzog, όπου, αφού έχουμε υποστεί για ένα τρίωρο τις φρικαλεότητες του Ινδονήσιου φασίστα Ανβάρ, τον παρακολουθούμε να χύνει κροκοδείλια δάκρυα για τα αμέτρητα αθώα θύματα του.
Εξαιρετική και πρωτότυπη η ιδέα με το πρόγραμμα της παράστασης να παραπέμπει σε φύλλο των ''The New York News'' του 1957! Πόσω μάλλον όταν διανέμεται σαν free press στο κοινό και όχι μπαίνοντας στο θέατρο να στο...χώνουν στη μούρη και μετά να σου λένε ''τρία ευρώ παρακαλώ''.
Πάντα είμαι επιφυλακτικός με τη θεατροποίηση ταινιών που έγραψαν ιστορία, έχω την εντύπωση ωστόσο πως οι - κατά Κωνσταντίνα Νικολαΐδη - ''12 Ένορκοι'' του Reginald Rose είναι μία παράσταση που θα συζητιέται για χρόνια στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη που θα παρουσιαστεί σε λίγους μήνες!
Ιnfo:
12 Ένορκοι
Θέατρο Αλκμήνη, Αλκμήνης 8, Κεραμεικός, 210 3428650
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη
Πρωταγωνιστούν: Χριστόδουλος Στυλιανού, Κώστας Αρζόγλου, Κώστας Τριανταφυλλόπουλος, Γιώργος Γιαννόπουλος, Περικλής Λιανός, κ.α.
Δευτ.-Τρ.: 9.30 μ.μ., Εισ.: 10-15€
* Μέρος των εσόδων της παράστασης θα διατεθεί στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα.
σχόλια