Οι γυναικοκτόνοι έχουν πρόβλημα διαχείρισης θυμού μόνο με τις συντρόφους τους

Γράφει η Σοφία Κρικέλα

Σχεδόν 50 χρόνια πριν, η γλωσσολόγος Ρόμπιν Λάκοφ, στο έργο της «Η Γλώσσα και η Θέση της Γυναίκας», ισχυρίστηκε πως η μελέτη του τρόπου με τον οποίο συνηθίζουμε να μιλάμε και να γράφουμε έχει νόημα, καθώς είναι αποκαλυπτική των στάσεων και των αντιλήψεων που θεωρούνται δεδομένες στην κοινωνία μας.

Σύμφωνα με τη Λάκοφ, η ανάλυση της γλώσσας μπορεί να κάνει εμφανές το τι χρειάζεται να αλλάξει κι αυτό δεν είναι τόσο η ίδια η γλώσσα όσο η «εξωτερική κατάσταση» που έχει καταστήσει συγκεκριμένους τρόπους να μιλάμε και να γράφουμε φυσιολογικούς και προφανείς.

Θυμήθηκα τον ισχυρισμό αυτό με αφορμή την είδηση για την πρόσφατη γυναικοκτονία στη Φολέγανδρο, που ήρθε να προστεθεί σε μια σειρά από ειδήσεις για βιασμούς, παρενοχλήσεις και κακοποιήσεις γυναικών που ήρθαν στο φως τελευταία.

Στο δημόσιο διάλογο που ακολούθησε, είδα να επαναλαμβάνονται λίγο πολύ οι ίδιες συζητήσεις και να αρθρώνονται γνωστοί λόγοι γύρω από αυτά τα φαινόμενα, ορισμένοι κατά την άποψή μου στη σωστή κατεύθυνση και άλλοι ανεπαρκείς ή λανθασμένοι. Όπως συμβαίνει με κάθε είδηση δολοφονίας μιας γυναίκας από τον σύντροφό της, αναζωπυρώνεται η διαμάχη για ζητήματα ονοματοδοσίας: γυναικοκτονία ή ανθρωποκτονία;

Το ότι νομικοί και γλωσσολόγοι αποδέχονται σε μεγάλο βαθμό τον πρώτο χαρακτηρισμό δεν εμποδίζει τους ερασιτέχνες «γλωσσολόγους» και «νομικούς» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των μέσων γενικά να εκφράζονται ενάντια σε αυτό που θεωρούν ορθοπολιτικό νεολογισμό που διαχωρίζει, τάχα, τις γυναίκες ως ειδική (υπο)κατηγορία.

Αποδεχόμενη την άτυπη σύμβαση, σύμφωνα με την οποία θα γκρεμιστούν όλοι οι φούρνοι του κόσμου, αν μια είδηση βίας κατά μιας γυναίκας ανοίξει συζήτηση ειδικά για τη βία κατά των γυναικών, θα επικαλεστώ τις παρατηρήσεις μιας άλλης γλωσσολόγου, της Ντέμπορα Κάμερον.

Στο έργο της «Λεκτική Υγιεινή: Η Πολιτική της Γλώσσας», η Κάμερον επισημαίνει ότι οι προσπάθειες για ρύθμιση της γλώσσας κρύβουν βαθύτερες κοινωνικές, ηθικές και πολιτικές ανησυχίες.

Σχεδόν κάθε γλωσσική τροποποίηση εγείρει ζητήματα όπως ποιος έχει την εξουσία να επιβάλει συγκεκριμένους γλωσσικούς κανόνες, ποιες αλλαγές είναι αποδεκτές και ποιες όχι και γιατί και πώς αυτές οι αλλαγές συμβάλλουν στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας και την πραγματικότητα γύρω μας.

Κατά την άποψή μου, οι αντιδράσεις για τον όρο «γυναικοκτονία» αποκαλύπτουν ακριβώς αυτά τα ζητήματα: δεν με πείθει το επιχείρημα των επικριτών του όρου πως οι λέξεις δεν έχουν σημασία, εφόσον δεν αλλάζουν την πραγματικότητα. Αν μη τι άλλο, η ασημαντότητα που αποδίδουν στη γλώσσα δεν συνάδει με τον ζήλο που επιδεικνύουν όταν την κριτικάρουν.

Κατ’ επέκταση, με δεδομένο ότι έχει χυθεί πολύ μελάνι εξηγώντας τη σημασία και το περιεχόμενο του όρου «γυναικοκτονία», δεν θεωρώ πως η κριτική εναντίον του προκύπτει από άγνοια· αναρωτιέμαι για το πού οφείλεται η τόση αντίσταση στην αναγνώριση ενός φαινομένου που πλήττει δυσανάλογα τον μισό πληθυσμό.

Ξεφεύγω όμως. Έλεγα για τους λόγους γύρω από τις γυναικοκτονίες και κάτι που μου τράβηξε την προσοχή ήταν η μετάδοση και αναπαραγωγή της είδησης με όρους τύχης, όπως φάνηκε από την επανάληψη του επιθετικού προσδιορισμού «άτυχη» σε κάθε αναφορά στο θύμα.

Έκανα λοιπόν μια σύντομη αναζήτηση στο Google (3 – 5 πρώτες σελίδες αποτελεσμάτων) των όρων «άτυχη + κοπέλα/γυναίκα», «άτυχος + άνδρας» και διαπίστωσα τα εξής:

Oι ατυχίες των «άτυχων ανδρών» ήταν μεν θάνατος, όμως μόνο σε μία περίπτωση υπήρχε το ενδεχόμενο εγκληματικής ενέργειας· κατά τ’ άλλα, ο θάνατός τους ήταν αποτέλεσμα είτε παθολογικών αιτίων είτε τροχαίου δυστυχήματος ή άλλων συμβάντων, όπως π.χ. πυρκαγιάς σε διαμέρισμα και υπήρχε και μία αυτοκτονία.

Η αντίθεση με τις «ατυχίες» των «άτυχων» κοριτσιών ήταν ευδιάκριτη.

Oι μισές από τις «ατυχίες» «άτυχων» γυναικών είχαν προκληθεί από άνδρες του στενού τους περιβάλλοντος ή τους συντρόφους τους.

Δεν θέλω μ’ αυτό να υπονοήσω ότι υπάρχει μια συνωμοσία από πλευράς των Ελλήνων ρεπόρτερ να συσκοτίζουν την εκμετάλλευση, την κακοποίηση ή και τις δολοφονίες γυναικών για λόγους που σχετίζονται με το φύλο τους. Κατά την άποψή μου, πρόκειται για κλασική περίπτωση δημοσιογραφικής τεμπελιάς και έλλειψης πρωτοτυπίας παρά για κρυφή ατζέντα.

Παρόλα αυτά, ο χαρακτηρισμός των θυμάτων έμφυλης βίας ως «άτυχων» αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου αφηγήματος, βάσει του οποίου τέτοια περιστατικά αναπαρίστανται ως προσωπικές τραγωδίες που δεν μπορούσαν να προβλεφθούν και, ως εκ τούτου, δεν παρουσιάζουν κανένα μοτίβο που να παραπέμπει σε κάποιο κοινωνικό/συστημικό, αντί για προσωπικό, πρόβλημα. Σχετική με το παραπάνω είναι και η αναφορά, από πλευράς του καθ’ ομολογία δράστη, στην «κακιά στιγμή».

Σε άλλα, αντίστοιχα, εγκλήματα, έχουμε δει παραλλαγές της «κακιάς στιγμής» με την έννοια του «θολώματος» – μιας στιγμιαίας απώλειας ελέγχου, όπου κινητήριος δύναμη είναι η οργή, η οποία καταπνίγει κάθε λογική και καταφέρνει να επικρατήσει για λίγο, όσο χρειάζεται για να αφαιρεθεί μια ζωή. Στο σημείο αυτό, να κάνω μια εξομολόγηση: μέχρι πολύ πρόσφατα, δεν είχα καταλάβει το βαθμό στον οποίο αυτή η ιδέα περί ανδρικής οργής με είχε επηρεάσει την ίδια, αν και ομολογουμένως όχι με τον προφανέστερο τρόπο.

Το κατάλαβα όταν, αγανακτισμένη με την είδηση της γυναικοκτονίας στη Φολέγανδρο, αναφώνησα «Τέλος, πρέπει ΟΛΟΙ οι άνδρες από μικρά παιδιά να περνούν υποχρεωτικά μαθήματα διαχείρισης θυμού».

Η σκέψη αυτή προήλθε από το πόσο εύκολο έχω δει ότι είναι για τους άνδρες να εκφράζουν το θυμό τους με φυσική επιθετικότητα, κάτι που έχω παρατηρήσει να συμβαίνει και γενικά αλλά και σε άνδρες του περιβάλλοντός μου. Τη στιγμή, όμως, που εκστόμισα το παραπάνω, μου ήρθε μια αναλαμπή: οι περισσότεροι άνδρες, ακόμη και οι γυναικοκτόνοι, δεν έχουν πρόβλημα διαχείρισης θυμού.

Είναι ικανότατοι στο να ελέγχουν την οργή τους και να μην την ξεσπούν βίαια σε πολλές περιπτώσεις.

Δεν τα κάνουν όλα λαμπόγυαλο στο γραφείο, όταν κάτι πάει στραβά.

Δεν πετούν το αφεντικό τους από το παράθυρο, άμα τους νευριάσει.

Δεν πιάνουν καυγά με τον μεθυσμένο στο μπαρ ή με την ασχημόφατσα τη νύχτα όταν οδηγούν σε άδειο δρόμο.

Στις συντρόφους τους (ή στα παιδιά τους ή στους ηλικιωμένους του περιβάλλοντός τους) θα ξεσπάσουν με βία, όχι επειδή δεν μπορούν να το ελέγξουν (μια χαρά μπορούν), αλλά επειδή νιώθουν πως έχουν το δικαίωμα να το κάνουν.

Αντιλαμβάνονται τη σχέση με τη σύντροφό τους ως σχέση υποτέλειας, πράγμα που τους επιτρέπει μέχρι και να τη σπρώξουν από τα βράχια.

Μια φορά ο πρώην μου είχε θυμώσει πάρα πολύ, αλλά πάρα πολύ, με την παρέα του, επειδή του ακύρωναν συνεχώς τα πλάνα για εξορμήσεις. Τα είπε σε εμένα, γκρίνιαξε, ηρέμησε, τέλος. Μια άλλη φορά, ο ίδιος θύμωσε μαζί μου επειδή δεν είχα μυρίσει τα νύχια μου ότι η οθόνη του χειριστηρίου του κλιματιστικού ήταν χαλασμένη και δεν μπορούσα να καταλάβω αν λειτουργεί.

Μου το άρπαξε από τα χέρια ουρλιάζοντας και για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου ένιωσα ότι θα το εκτόξευε κατά πάνω μου – τελικά το έκανε κομμάτια πετώντας το στον τοίχο. Sofia is feeling lucky στην τοποθεσία Παγκράτι.

Ένας άλλος λόγος που αρθρώνεται και αρθρώθηκε ξανά με αφορμή τη γυναικοκτονία στη Φολέγανδρο είναι αυτός περί της αυστηροποίησης των ποινών. Νομικός δεν είμαι, επομένως δεν έχω άποψη για το ζήτημα αυτό. Φυσικά είμαι υπέρ μιας τιμωρίας ανάλογης του εγκλήματος και σ’ αυτή και σε όλες τις περιπτώσεις εγκλημάτων.

Ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι η συζήτηση για πιο αυστηρές ποινές κάθε φορά που έρχονται στο φως τέτοια εγκλήματα με έμφυλες διαστάσεις αποπροσανατολίζει σε έναν βαθμό την κουβέντα και καταλήγουμε, ειδικές και μη, να μιλάμε για τον Ποινικό Κώδικα, λες και η έλλειψη αυστηρών ποινών είναι που ευθύνεται για τις γυναικοκτονίες και όχι ο τρόπος που μεγαλώνουν οι άνδρες και το πώς η κοινωνία ολόκληρη τους αντιμετωπίζει.

Με άλλα λόγια, όπως ο λόγος περί «ατυχίας» εντάσσεται στη δημοσιογραφική γλώσσα, με σκοπό ίσως να κάνει τις υπόλοιπες να αισθανθούμε τυχερές (;), έτσι ο λόγος περί αυστηροποίησης ποινών μπορεί να ιδωθεί ως νομικός-πολιτικός, που θέτει την κουβέντα υπό συγκεκριμένο πρίσμα, βάσει του οποίου η εξάλειψη του έμφυλου εγκλήματος είναι ζήτημα κατά βάση νόμων και ποινών.

Μέχρι τώρα έχω αναφερθεί στους, κατά την άποψή μου, ανεπαρκείς ή και λανθασμένους τρόπους με τους οποίους διεξάγεται η κουβέντα γύρω από τα έμφυλα εγκλήματα και τις γυναικοκτονίες.

Ευτυχώς, υπάρχει κι ένας λόγος που ολοένα και κερδίζει έδαφος στον δημόσιο διάλογο και δεν είναι άλλος από τον λόγο περί εκπαίδευσης των αγοριών. Η αίσθησή μου είναι ότι αυτός ο λόγος αντικαθιστά σιγά σιγά εκείνον περί αυτοπροστασίας και ενδυνάμωσης των κοριτσιών, πράγμα αισιόδοξο.

Να μην παρεξηγηθώ, δεν θεωρώ πως είναι λάθος η μέριμνα για την ενδυνάμωση των κοριτσιών, σε καμία περίπτωση. Βρίσκω, όμως, άδικη και, σε τελική ανάλυση, όχι τόσο αποτελεσματική, τη διαρκή ενασχόληση με την εκπαίδευση και τον αναπρογραμματισμό των κοριτσιών, που ανακύπτει σε κάθε φεμινιστική και μη συζήτηση, από τα παιχνίδια με τα οποία πρέπει να παίζουν τα κορίτσια μέχρι τα μέτρα προστασίας που πρέπει αυτά να λαμβάνουν.

Άδικη, γιατί εναποθέτει το σύνολο, σχεδόν, της ευθύνης για αλλαγή στους ώμους των κοριτσιών.

Αναποτελεσματική, γιατί αυτά τα νέα, ενδυναμωμένα κορίτσια πώς θα συσχετιστούν με τα αγόρια που θα είναι αγόρια;

Χαίρομαι, λοιπόν, που αρχίζει και τίθεται στο προσκήνιο η εκπαίδευση των αγοριών, γιατί έτσι κινούμαστε στη σωστή κατεύθυνση. Οι άνδρες είναι αυτοί που σε συντριπτικά ποσοστά σκοτώνουν τις συντρόφους τους, όχι οι γυναίκες. Οι άνδρες είναι σε ανησυχητικά ποσοστά η αιτία «ατυχίας» των συντρόφων τους. Κι όταν θυμόμαστε τον Ποινικό Κώδικα, το κάνουμε επειδή κάποιος άνδρας εγκλημάτισε.

Ο τρόπος που μεγαλώνουν και κοινωνικοποιούνται οι άνδρες είναι, λοιπόν, που πρέπει να αλλάξει. Νομίζω αρκετά πρήξαμε τα κορίτσια με αυτοάμυνες, με τουβλάκια και αυτοκινητάκια, με ποδόσφαιρα, με οδηγούς συμπεριφοράς τύπου «πώς να διεκδικείς», «πώς να επιβάλλεσαι» κ.λπ.

Αν κάτι έδειξε η τελευταία γυναικοκτονία είναι ότι και η γλώσσα (οι λόγοι), αλλά και η εξωτερική πραγματικότητα (κατά Λάκοφ) χρειάζονται αλλαγή.

Είμαι πεπεισμένη πως αν εκπαιδεύαμε τα αγόρια όπως εκπαιδεύουμε τα κορίτσια, θα ερχόμασταν λίγο πιο κοντά σ’αυτήν.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News