Η ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ είναι το νέο πεδίο πολιτισμικού πολέμου που χαρακτηρίζει τους μήνες της πανδημίας. Στη Γαλλία, πρόσφατη έρευνα του Ifop (Ινστιτούτου κοινής γνώμης) βρήκε σχεδόν εξήντα στους εκατό να είναι σκεπτικοί έως αρνητικοί ως προς τον εμβολιασμό. Στην Ελλάδα, η ΔιαNEOσις έδωσε ένα πιο μετριοπαθές αποτέλεσμα, με σαράντα στους εκατό να δείχνουν απροθυμία για τον εμβολιασμό. Στη Γερμανία ή στην Ιταλία, από την άλλη, ο χώρος του σκεπτικισμού και της άρνησης έχει συγκροτηθεί και τον λυμαίνονται φιγούρες και σχήματα της ριζοσπαστικής δεξιάς.
Το παράδοξο είναι πως η ενδοχώρα της άρνησης έχει ομοιότητες από χώρα σε χώρα. Περιλαμβάνει σχετικά πολυμελείς οικογένειες από τις λαϊκές τάξεις, νεότερες ηλικίες, ανθρώπους από τις αγροτικές και ημιαστικές περιοχές. Στη Γαλλία, ο δύσπιστος για τα εμβόλια λαός συγκεντρώνεται πολιτικά κυρίως στον Εθνικό Συναγερμό της Λεπέν αλλά και στον χώρο της Ανυπότακτης Γαλλίας του ριζοσπάστη αριστερού λαϊκιστή Μελανσόν.
Νομίζω όμως πως θα κάναμε λάθος αν πιστεύαμε πως η καχυποψία και η άρνηση απέναντι στο εμβόλιο για τον Covid-19 είναι αποκλειστική υπόθεση κάποιων «άκρων» απέναντι στους υπόλοιπους, τον λαό της «κανονικότητας». Πρώτα απ' όλα, στην ενδοχώρα της άρνησης συγκλίνουν διαφορετικές κοίτες: η εκνευρισμένη ανυπομονησία νέων ανθρώπων, συσσωρευμένοι θυμοί για τα lockdowns και από κοντά οι φήμες για διάφορα σκοτεινά πειράματα στους πληθυσμούς. Ένας κόσμος που δεν συμμερίζεται τις αισιόδοξες, τεχνοεπιστημονικές προσδοκίες, είτε γιατί είναι βυθισμένος σε επιβιωτικές έγνοιες είτε γιατί μέσα στην πανδημία έχει πειστεί πως κατάλαβε τα «μυστικά» της ενοχής του συστήματος.
Μην υποτιμούμε όμως και αυτούς που αδιαφορούν για το εμβόλιο, γιατί απλώς δεν έχουν δώσει ακόμα σημασία στην ίδια την αρρώστια. Αυτοί, φυσικά, δεν κινούνται τόσο από κάποιο αντισυστημικό πάθος που τους τυφλώνει όσο από την αδυναμία να αναγνωρίσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης: είτε γιατί κι αυτούς τους έχουν απορροφήσει οι οικονομικές παρενέργειες της κρίσης είτε γιατί έχουν γίνει απαθείς και περίκλειστοι εγωιστές, ακόμα και αφού είδαν γνωστούς και συγγενείς να γίνονται κρούσματα και κάποιοι να πεθαίνουν. Μας δυσκολεύει πάντα συναισθηματικά το να παραδεχτούμε ότι υπάρχει και μια ψιλή απανθρωπιά, δίχως κανένα μεταφυσικό ή πολιτικό βάθος, μια ηθική παλιανθρωπιά που δύσκολα χωράει στην κοινωνική ανάλυση.
Η ενδοχώρα της απροθυμίας και της άρνησης δεν έχει γίνει ακόμα μια κοινότητα αντιεμβολιαστικού «φρονήματος». Μοιάζει περισσότερο με ρευστό όπου κολυμπούν αντιφατικές διαθέσεις, φοβισμένες αντιρρήσεις αλλά και φανατισμένες βεβαιότητες.
Δεν μιλάμε, έτσι, για ένα «στρατόπεδο» με εμφανή πολιτική περίμετρο και χαρακτηριστικά. Ο γαλαξίας είναι γεμάτος παράξενα νέφη και ιδιόμορφους σχηματισμούς. Μπορεί, φυσικά, ο αριθμός των απρόθυμων ή των αρνητών να συρρικνωθεί όταν ο εμβολιασμός γίνει «προαπαιτούμενο» για ταξίδια στην Ευρώπη ή άλλες δραστηριότητες. Η ενδοχώρα της άρνησης, όμως, περιέχει και όσους, ούτως ή άλλως, δεν ταξίδευαν και πολύ, ούτε καίγονται για τη διεθνή κινητικότητά τους.
Και έπειτα ζούμε πάντα στο χάσμα ανάμεσα στις κυρώσεις και στην πραγματοποίησή τους. Ξέρουμε πως ένα πολύ μεγάλο μέρος προστίμων και άλλων «ποινών» δεν εκτίεται, χιλιάδες άνθρωποι έχουν αποκτήσει μια ενδόμυχη βεβαιότητα πως δεν τους απειλεί κάτι γιατί, έτσι κι αλλιώς, βρίσκονται εκτός παιχνιδιού και, με κάποιον τρόπο, τα πρόστιμα θα σβηστούν.
Αν όμως η ενδοχώρα της άρνησης είναι τόσο ετερόκλητη, πώς μπορεί το κράτος και οι επιστημονικοί υπεύθυνοι να της απευθυνθούν με στοιχειώδη αποτελεσματικότητα; Μόνο με επίμονη εξήγηση. Χωρίς τεχνικές περιπλοκότητες, ούτε όμως με τη σοσιαλμιντιακή και καθόλου χρήσιμη για τη δημόσια και πολιτική επικοινωνία ρητορική περί ψεκασμένων και ανορθολογιστών.
Η δυσκολία σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η καχυποψία/άρνηση για ένα θέμα –για το εμβόλιο συγκεκριμένα– μπορεί να μεταφέρεται από κάποια άλλα παράπονα και να μολύνει με μηδενισμό τη στάση κάποιου. Για παράδειγμα, ένας που έχει θυμώσει με την κυβέρνηση ή έχει βρει λάθη στη διαχείριση της πανδημίας και από τον ΕΟΔΥ, μπορεί να «σύρει» την οργή του και ως το θέμα του εμβολιασμού. Στην έρευνα που έγινε στη Γαλλία, οι αρνητές/σκεπτικιστές του εμβολίου δήλωσαν στην πλειοψηφία τους θετικοί για ένα «γαλλικό εμβόλιο», αρνητικοί όμως στα εμβόλια των άλλων: σαν να λέμε ότι ο φόβος και η υποψία για τις μεγάλες «ξένες πολυεθνικές» μπορεί να επηρεάζει κι αυτός το τελικό αποτέλεσμα.
Γι' αυτόν τον λόγο οι εξηγήσεις των επιστημόνων και η έκκληση στον κόσμο πρέπει να είναι περισσότερο ρεαλιστική και λιγότερο ιδεολογική. Να μην εμφανίζεται σαν σταυροφορία μιας επιστημονικά φωτισμένης ελίτ απέναντι στους σκοταδισμούς των μαζών. Το εμβόλιο δεν πρέπει με τίποτα να γίνει πολιτική, ταυτοτική, «θρησκευτική» μάχη, ούτε να τροφοδοτήσει άλλον έναν πολιτισμικό πόλεμο. Αν γίνει αυτό, τότε πολλοί θα εμμείνουν στις καχυποψίες τους, φορτίζοντας την αρνητική στάση τους και με το σύνδρομο καταδίωξης από κάποια μυθική «πολιτική ορθότητα».
Ας σταθούμε σε κάτι θετικό για την ώρα: η ενδοχώρα της απροθυμίας και της άρνησης δεν έχει γίνει ακόμα μια κοινότητα αντιεμβολιαστικού «φρονήματος». Μοιάζει περισσότερο με ρευστό όπου κολυμπούν αντιφατικές διαθέσεις, φοβισμένες αντιρρήσεις αλλά και φανατισμένες βεβαιότητες. Γονείς της μεσαίας τάξης που τα «ψάχνουν όλα» (διαβάζοντας προσεκτικά τις οδηγίες στα φάρμακα που παίρνουν, με έμφαση στις παρενέργειες και στις αντενδείξεις) συνυπάρχουν με ανθρώπους βέβαιους για τα εμβολιαστικά σχέδια της νέας τάξης. Λογικές ανησυχίες για την ταχύτητα παρασκευής των εμβολίων συμβιώνουν με σύνδρομα μιας όλο και πιο αλαζονικής περιθωριακότητας. Εναλλακτισμοί με αναρχίζουσες αμφισβητήσεις μπορεί να συγκατοικούν με διακινητές πρωτοσέλιδων για τα αλλοιωμένα DNA και τους «Εβραίους κτηνιάτρους».
Η όποια στρατηγική για τον εμβολιασμό χρειάζεται να είναι σκληρή με τον νεοφασισμό των fake news και της ωμής παραπλάνησης. Την ίδια στιγμή, όμως, πρέπει να εντάξει τις ανησυχίες, τις αντιρρήσεις και τις δεύτερες σκέψεις πολλών ανθρώπων σε ένα αίτημα κοινής προστασίας, συλλογικής προσπάθειας και λυτρωτικής αμοιβαιότητας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
