Ελάχιστες ώρες πριν συναντηθώ με την υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Δόμνα Μιχαηλίδου για τη συνέντευξη που ακολουθεί, με αφορμή το Race for Autism, μία σημαντική πρωτοβουλία που ξεκινά για την αυριανή Παγκόσμια Ημέρα του Αυτισμού, έπεσα σε ένα πικρό κείμενο στο διαδίκτυο.
Το υπέγραφε μια γυναίκα που φροντίζει μόνη την αυτιστική κόρη της και πρακτικά εξηγούσε ότι η Παγκόσμια Ημέρα Αυτισμού είναι μόνο για όσους βρίσκονται έξω από αυτόν τον εξουθενωτικό χορό. Ότι χρόνια τώρα έχει βαρεθεί και εξοργιστεί με όλες αυτές τις δράσεις και τις πρωτοβουλίες που τελικά διαρκούν μόνο για μια μέρα, χωρίς καμιά ουσιαστική βοήθεια στους γονείς που φροντίζουν παιδιά με αυτισμό ή στο φάσμα του. Ενήλικα παιδιά. Που τρέμουν για το τι θ’ απογίνουν, αν κάτι συμβεί στους ίδιους. Που καίγονται να δουν αυτά τα παιδιά να αυτονομούνται, έστω και λίγο. Που ζουν και παλεύουν κυριολεκτικά μόνοι.
Οριακά αποκαρδιωμένη μπαίνω στη συζήτηση, για να προκύψει από τη δεύτερη κιόλας ερώτηση της κουβέντας μας ότι επιτέλους ενεργοποιήθηκε το Πρόγραμμα του Προσωπικού Βοηθού και ότι ήδη υπάρχουν απτά αποτελέσματα από το ολιστικό σχέδιο παρέμβασης για τον αυτισμό.
Η αποϊδρυματοποίησητων παιδιών ήταν και παραμένει για εμάς ένα μεγάλο στοίχημα. Για να το πω απλά: σε 10 χρόνια από σήμερα να μην υπάρχουν δομές παιδικής προστασίας. Όταν τα παιδιά χρειάζεται να απομακρυνθούν από την βιολογική τους οικογένεια, ή αυτή δεν υπάρχει πια, να πηγαίνουν όχι σε ιδρύματα αλλά σε οικογένειες. Ανάδοχες και θετές. Θα το πετύχουμε
Ωστόσο και πέρα από τη σημαντική αυριανή δράση, με την υφυπουργό είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για μερικά ακόμα φλέγοντα ζητήματα μεταξύ των οποίων το θέμα των υιοθεσιών και των αναδοχών, καθώς και τα μέτρα που έχουν ληφθεί το τελευταίο διάστημα για το ολοένα και εντεινόμενο φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης.
— Κυρία Μιχαηλίδου, θα ήθελα να μας εξηγήσετε λίγο τους στόχους και την αναγκαιότητα ύπαρξης δράσεων όπως το Race For Autism; Ποιοι μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή και γιατί είναι σημαντικό για παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, καθώς και για τις οικογένειές τους;
Περίπου το 10% του πληθυσμού της χώρας μας είναι άτομα με αναπηρία. Ένας στους δέκα συμπολίτες μας. Πού βρίσκονται όλοι αυτοί; Γιατί δεν τους βλέπουμε στο δημόσιο χώρο και στους χώρους εργασίας με την ίδια συχνότητα; Μία ή έναν στους δέκα; Γιατί επιλέγουν να μείνουν έξω από τον κοινωνικό ιστό; Είναι επιλογή ή κοινωνικός καταναγκασμός;
Την απάντηση τη γνωρίζουμε. Μάθαμε να αντιμετωπίζουμε την αναπηρία ως ανημποριά, ότι οι ανάπηροι συμπολίτες μας αξίζουν τη συμπόνια των άλλων και ότι αυτό που δικαιούνται είναι μονάχα κρατικά επιδόματα. Τόσο εγωιστές και τόσο ασυναίσθητοι! Καταφανώς πρόκειται για μια άδικη συνθήκη που οφείλουμε να την αλλάξουμε. Γι’ αυτό κάθε δράση που αποσκοπεί στην ενημέρωση και στην ευαισθητοποίηση του κόσμου είναι ευπρόσδεκτη και επιβεβλημένη. «Τρέχουμε για τον Αυτισμό» για να κάνουμε την αόρατη αυτή αναπηρία ορατή. Τρέχουμε για να καλλιεργήσουμε τον σεβασμό και μάλιστα την αναζήτηση της διαφορετικότητας. Τρέχουμε για να μεταδώσουμε το μήνυμα «δεν είμαστε όλοι ίδιοι, είμαστε όμως όλοι ίσοι».
Στη δράση Race For Autism μπορούμε να συμμετέχουμε όλοι, παιδιά και ενήλικες. Όπως όλοι μπορούμε να βρισκόμαστε στις 2 Απριλίου, στο Πάρκο Τρίτση για να προσφέρουμε τη βοήθειά μας στην διεξαγωγή των αγωνισμάτων.
— Ωστόσο, πέρα από τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, πέρσι είχατε εξαγγείλει ένα ολιστικό σχέδιο παρέμβασης με τρεις άξονες δράσης. Έχει προχωρήσει κάποιο από αυτά τα σημεία δράσης για την αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης ανθρώπων στο φάσμα του αυτισμού και αν ναι, έχουμε κάποια ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία αναφορικά με αυτή την πρωτοβουλία;
Ναι, θεωρώ ότι έχουμε κάνει αρκετά σημαντικά βήματα. Ενδεικτικά αναφέρω δύο. Για μικρούς και μεγάλους. Ξεκινήσαμε, επιτέλους, τον Προσωπικό Βοηθό – δίνοντας τη δυνατότητα στους συμπολίτες μας με αναπηρία να μπορούν να επιλέξουν οι ίδιοι το δικό τους βοηθό, με χρηματοδότηση του Κράτους, για να καλύψουν τις δικές τους καθημερινές ανάγκες. Δεν χρειάζεται να εξηγήσω την σπουδαιότητα της υπηρεσίας. Αρκεί μόνο να πω ότι ο προσωπικός βοηθός αποτελεί βασική συνθήκη ανεξάρτητης διαβίωσης για τα άτομα με αναπηρία. Δεν μένουμε στα επιδόματα. Αυτά χρειάζονται μεν αλλά δεν φτάνουν δε. Το ζήτημά μας είναι η ενεργή υποστήριξη της συμπερίληψης όλων. Άνοιξαν ήδη την εβδομάδα αυτή οι αιτήσεις (www.prosopikosvoithos.gov.gr) και όλη η διαδικασία τρέχει ηλεκτρονικά. Δεν βάζουμε τον ανάπηρο σε παραπάνω ταλαιπωρία. Έχει τραβήξει πολλά και ως Πολιτεία έχουμε ευθύνη. Πάμε εμείς στο χώρο τους. Όσες και όσοι κάνουν αίτηση έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν το ραντεβού για την αξιολόγηση της αίτησής τους την ώρα, τη μέρα και στο χώρο που οι ίδιοι προτιμούν.
Το δεύτερο σημαντικό βήμα αφορά στα παιδιά και στην έγκαιρη ανίχνευση αναπηριών και διαταραχών. Από τη νέα σχολική χρονιά αρχίζουμε και εφαρμόζουμε το πρόγραμμα «Κυψέλη» σε περίπου 250 βρεφονηπιακούς σταθμούς της Αττικής. Τι κάνουμε; Δεν μεριμνούμε πια μόνο για το κτηριολογικό και τη στελέχωση των σταθμών αλλά για το τι κάνουν τα παιδιά μας μέσα στη μέρα. Με τον Κώστα Μεγήρ, Καθηγητή του Yale, διαμορφώσαμε ενιαίο παιδαγωγικό πρόγραμμα με συγκεκριμένα εκπαιδευτικά εργαλεία – παιχνίδια και βιβλία – που δίνουν τα κατάλληλα ερεθίσματα για την ανάπτυξη των παιδιών. Παράλληλα -και πολύ σημαντικά- προχωράμε με τον τακτικό έλεγχο των παιδιών από παιδοψυχολόγους και αναπτυξιολόγους, ώστε οι διαγνώσεις για αναπηρίες και διαταραχές όπως ο αυτισμός να γίνονται έγκαιρα – όχι όταν είναι πλέον αργά. Γνωρίζουμε πια ότι η πρώιμη διάγνωση και η έγκαιρη παρέμβαση σε παιδιά μπορεί να μειώσει ακόμα και κατά 50% την ανάγκη υποστήριξης στην ενήλικη ζωή. Η αναπηρία δεν είναι ταμπού είναι κανονικότητα. Πρέπει να μιλάμε για αυτή, να την εντοπίζουμε και να δουλεύουμε μαζί της.
— Από τη μέχρι στιγμής εμπειρία σας με το συγκεκριμένο πρόγραμμα πόσο δεκτική είναι η κοινωνία μας σε τέτοιες αλλαγές και πόσο εφικτοί οι στόχοι ένταξης ανθρώπων με αυτισμό στην αγορά εργασίας, αλλά και αυτόνομης διαβίωσής τους;
Είμαι αισιόδοξη! Και αυτό γιατί έχω πεισθεί ότι δεν έχουμε να κάνουμε με κάποιου είδους κοινωνική αναλγησία. Λείπει η ενημέρωση και η γνώση. Ένα παιδί που ξαφνικά -ξαφνικά για εμάς- αρχίζει να φωνάζει και να χτυπά τα πόδια του κάτω, δεν είναι απαραίτητα ένα κακομαθημένο παιδί. Μπορεί να είναι ένα αυτιστικό παιδί που εκείνη τη στιγμή έρχεται αντιμέτωπο με κάτι που δεν μπορεί να κατανοήσει. Χρειάζεται χρόνο, ειδικό χειρισμό και ανθρώπους που γνωρίζουν. Κατανοούμε λοιπόν την τεράστια σημασία που θα έχει η πρώιμη ανίχνευση· πόσο μεγάλη θα είναι η πρόοδος, για το παιδί αλλά και την οικογένειά του, αν το πρόβλημα εντοπισθεί έγκαιρα και αντιμετωπιστεί. Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να βελτιώσει θεαματικά την λειτουργικότητα των ατόμων στο φάσμα του αυτισμού και με κατάλληλη εκπαίδευση να αποκτήσουν επαγγελματικές δεξιότητες. Αυτό είναι κάτι που επίσης πρέπει να κοινοποιηθεί και να το γνωρίζουν οι άνθρωποι της αγοράς εργασίας. Εμείς οφείλουμε να τους βοηθήσουμε να ξεπεράσουν τους δισταγμούς τους με δράσεις και προγράμματα που αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Αυτό άλλωστε είναι το νόημα της υποστηριζόμενης απασχόλησης που τρέχει το Υπουργείο.
— Εκτός από την επίκαιρη δράση για τον αυτισμό, δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω για την πορεία των πρωτοβουλιών σας αναφορικά με τις υιοθεσίες και τις αναδοχές, ένα χρόνιο ζήτημα που ταλαιπώρησε για δεκαετίες στη χώρα μας παιδιά χωρίς οικογένεια και τα τελευταία δύο χρόνια μοιάζει να παίρνει μία αισιόδοξη τροπή προς τη λύση του. Έχουμε κάποια στατιστικά αναφορικά με αυτό;
Η αποϊδρυματοποίησητων παιδιών ήταν και παραμένει για εμάς ένα μεγάλο στοίχημα. Για να το πω απλά: σε 10 χρόνια από σήμερα να μην υπάρχουν δομές παιδικής προστασίας. Όταν τα παιδιά χρειάζεται να απομακρυνθούν από την βιολογική τους οικογένεια, ή αυτή δεν υπάρχει πια, να πηγαίνουν όχι σε ιδρύματα αλλά σε οικογένειες. Ανάδοχες και θετές. Θα το πετύχουμε. Ήδη από τον Ιούλιο του 2020,έχουμε βρει οικογένεια σε 800 περίπου παιδιά σε σύνολο 2.200.Το νέο σύστημα υιοθεσίας και αναδοχής λειτουργεί ψηφιακά με πλήρη διαφάνεια. Οι υποψήφιοι γονείς μπορούν να παρακολουθούν ηλεκτρονικά την πορεία της αίτησής τους, ενώ κάθε πολίτης μπορεί ανά πάσα στιγμή, με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα που φτιάξαμε, το paidi.gov.gr, να αποκτήσει εικόνα της δυναμικής εξέλιξης υιοθεσιών και αναδοχών.
Ωστόσο υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν. Για να τα καταλάβουμε πρέπει να στραφούμε στα στοιχεία που -ευτυχώς από το 2019- πλέον ανελλιπώς μαζεύουμε! Σύμφωνα με τα στοιχεία του 1ου τριμήνου του 2022, 7 στα 8 παιδιά που διαβιούν στα ιδρύματα είναι κατάλληλα για ανάδοχη και όχι υιοθεσία -έχουν δηλαδή βιολογικούς γονείς και πολλές φορές σχέσεις με αυτούς- όταν πάνω από 7 στις 8 αιτήσεις είναι για υιοθεσία. Επίσης δεν υπάρχουν παιδιά κατάλληλα για υιοθεσία κάτω από την ηλικία των 6! Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι ο ρόλος της αναδοχής στην αποϊδρυματοποίηση είναι καίριος. Γι’ αυτό και θελήσαμε να αυξήσουμε την δεξαμενή των υποψήφιων αναδόχων διευκολύνοντας την διαδικασία για ακόμα περισσότερους συμπολίτες μας. Ανάδοχος γίνεσαι πλέον ως μόνος γονέας, ως ζευγάρι με σύμφωνο συμβίωσης, σε πολύ διευρυμένες ηλικίες σε σχέση με το παρελθόν -25-75 και όχι πλέον 30-60!- και αν νοσείς με HIV ή ηπατίτιδα Β και λαμβάνεις την κατάλληλη αγωγή.
Υπέρ της αποϊδρυματοποίησης θα λειτουργήσει επίσης και η μεταφορά της επιμέλειας από τη φυσική οικογένεια στο ίδρυμα. Σκεφτείτε ένα παιδί που βλέπει τον γονέα του μια φορά το χρόνο ή που η επιστροφή στη φυσική οικογένεια εκκρεμεί για 4 ή 5 χρόνια..! Γι’ αυτό και υποχρεώνουμε πλέον όλα τα ιδρύματα να συμβάλλονται με κάποιον δικηγόρο. Ποιος θα κινήσει τις διαδικασίες αλλιώς; Γενικά, πλέον τα ιδρύματα έχουν ξεκάθαρες υποχρεώσεις. Μέχρι σήμερα δεν υπήρχε αδειοδοτικό πλαίσιο. Εάν έκαναν κάτι εις βάρος των παιδιών δεν λειτουργούσαν βάσει κάποιας άδειας, η οποία μετά θα μπορούσε να ανακληθεί.
— Φάκελος «κακοποίηση παιδιών»: γνωρίζοντας τις δραματικές προεκτάσεις και τα ανησυχητικά ποσοστά του φαινομένου στην Ελλάδα, θα ήθελα ένα σχόλιο σας ή κάποια ιστορία που χειριστήκατε εσείς και η ομάδα σας και πάντα ως προϊόν του μηχανισμού που δημιουργήσατε για τη διαχείριση τέτοιων σοβαρών καταγγελιών.
Τον περασμένο Δεκέμβρη έφτασε στο γραφείο μου με email επώνυμη καταγγελία κακοποίησης σε δομή παιδικής προστασίας στην Αττική. Την καταγγελία υπέγραφαν τρεις άνθρωποι που σχετίζονται με την δομή, είτε ως μέλη του διοικητικού συμβουλίου της, είτε ως εργαζόμενοι. Τα καταγγελλόμενα ήταν πράγματι σοκαριστικά. Από περιστατικά σωματικής βίας, μέχρι σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ των παιδιών και μάλιστα παρουσία των εργαζόμενων. Ακόμη πιο σοκαριστικό ήταν το γεγονός ότι το Διοικητικό Συμβούλιο της δομής είχε στα χέρια του την καταγγελία περίπου τρεις μήνες πριν φτάσει στα δικά μας χέρια και δεν έκανε τίποτα.
Εμείς από την πλευρά μας αποφασίσαμε να μη μείνουμε αδρανείς. Παραπέμψαμε την υπόθεση απευθείας στη δικαιοσύνη, καταθέτοντας μηνυτήρια αναφορά στην εισαγγελία ανηλίκων. Θέλαμε η πράξη μας αυτή να πάρει κι ένα συμβολικό χαρακτήρα. Να περάσει το μήνυμα στους πολίτες ότι περιστατικά κακοποίησης παιδιών δεν πρέπει να γίνονται ανεκτά και ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να σιωπά.
Θέλω όμως να είμαι σαφής. Ο ρόλος μας όμως δεν είναι αυτός. Το Υπουργείο δεν έχει καμία εκλεκτική αρμοδιότητα ούτε την αρμοδιότητα να διερευνά καταγγελίες. Δική μας ευθύνη είναι η θεσμοθέτηση ενός συνεκτικού πλαισίου πρόληψης και αντιμετώπισης περιστατικών κακοποίησης και η ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών. Σ’ αυτήν την ευθύνη ανταποκρινόμαστε.
Θεσπίσαμε το λευκό Ποινικό Μητρώο ως απαραίτητη προϋπόθεση πρόσληψης σε δομές παιδικής προστασίας. Αυτό σημαίνει ότι, κάποιος που δεν έχει λευκό ποινικό μητρώο για εγκλήματα κατά της ζωής, της γενετήσιας αξιοπρέπειας, για εμπορία ανθρώπων και ναρκωτικών και για ενδοοικογενειακή βία, δεν μπορεί να δουλεύει σε δομές όπως οι βρεφονηπιακοί, τα κέντρα δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, οι κατασκηνώσεις ή οι δομές φιλοξενίας παιδιών. Είναι σοκαριστικό το ότι υπήρχε αυτή η δυνατότητα, δεν το πιστεύαμε όταν το ανακαλύψαμε. Το αλλάξαμε όμως, καλύπτοντας ένα κενό κυριολεκτικά αιώνων στο Ελληνικό Δίκαιο. Πέραν αυτού, θεσπίσαμε και τον Υπεύθυνο Προστασίας Ανηλίκων ανά δομή, ως ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης για κάθε παιδί, τους συγγενείς του αλλά και οποιονδήποτε γνωρίζει οτιδήποτε ανησυχητικό και δεν ξέρει που να το μεταφέρει. Ευθύνη του Υπεύθυνου Παιδικής Προστασίας, η καταγραφή περιστατικών και η μεταβίβασή τους στις αρμόδιες αρχές. Κάθε αναφορά, εξετάζεται ενδελεχώς, ακόμη κι αν αποδειχθεί λανθασμένη. Γιατί είναι προτιμότερο για εμάς να αποδειχθεί λανθασμένη, από το να είναι αληθής και να μην εξεταστεί. Με αυτόν τον τρόπο, οχυρώνουμε συνολικά τις δομές μας και τις καθιστούμε ως ένα μέρος ασφάλειας και φροντίδας. Όπως δηλαδή πρέπει να είναι. Ενισχύσαμε και αναπτύξαμε όμως και τον ελεγκτικό μηχανισμό δομών που φιλοξενούν και απασχολούν παιδιά.
— Αν δεν κάνω λάθος έχει διευρυνθεί ο ρόλος του κοινωνικού συμβούλου της Περιφέρειας…
Σωστά. Ο κοινωνικός σύμβουλος της Περιφέρειας, ως αρμόδιος ελεγκτής, μπορεί πλέον να κάνει με νομική κάλυψη τη δουλειά του και να μην περιορίζεται στον έλεγχο π.χ. των κτηριολογικών. Διαθέτει πλέον τα απαραίτητα θεσμικά εργαλεία για να παρακολουθεί την πορεία της αποϊδρυματοποίησης και να διερευνά σε βάθος κατά πόσο γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των παιδιών. Πρόσφατα μάλιστα και με αφορμή συγκεκριμένες καταγγελίες που με δική μας παρέμβαση έχουν πάρει το δρόμο της δικαιοσύνης, καθιερώσαμε έκτακτους και αιφνιδιαστικούς ελέγχους σε δομές παιδικής προστασίας και από μικτά κλιμάκια της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας με παιδοψυχολόγο, παιδίατρο και κοινωνικό λειτουργό για επιτόπιο ιατρικό έλεγχο κάθε παιδιού.
Τέλος και με καθυστέρηση δεκαετιών διαμορφώθηκε θεσμικό πλαίσιο που ορίζει τις προδιαγραφές λειτουργίας των ιδρυμάτων. Ποια είναι η δυναμικότητα της κάθε μιας, πόσους κοινωνικούς λειτουργούς πρέπει να έχει, ποιος είναι ο σκοπός λειτουργίας τους, ποια είναι τα δικαιώματα των παιδιών και ποιες οι υποχρεώσεις της μονάδας. Γι’ αυτά και για άλλα δεν υπήρχαν μέχρι πρότινος κανόνες οι οποίοι να διασφαλίζουν την ποιότητα των υπηρεσιών και να νομιμοποιούν τους ελέγχους. Τώρα αλλάζει κι αυτό.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
