Το «Πεδίο Βολής (Αγριόπαπιες)» που παρουσιάζουν η Κορίνα Βασιλειάδου και ο Χάρης Πεχλιβανίδης (ομάδα influx) σε συνεργασία με τον Πρόδρομο Τσινικόρη (στη δραματουργία) αποτελεί συνέχεια της δουλειάς που έχουν ήδη κάνει με άλλα έργα του Ίψεν – με πρώτη την παράσταση «Min(d)ing Ibsen: An enemy of the people meets the people»/«Ορυχείο Ίψεν: Ένας εχθρός του λαού συναντάει τον λαό», που συνδύασε τον «Εχθρό του λαού» του Ίψεν με στοιχεία και ζωντανές μαρτυρίες για την υπόθεση των ορυχείων στις Σκουριές. Η συνάφεια της δραματικής μυθοπλασίας με μια πραγματική, σημερινή ιστορία προσέλκυσε την προσοχή του Ιδρύματος Ίψεν στη Νορβηγία. Δύο υποτροφίες που δόθηκαν στους influx εξασφάλισαν την ενασχόλησή τους και με άλλα ιψενικά έργα, που οδήγησε στην παράσταση με δύο μέρη «Σπουδή Ι: Αμαρτίες γονέων» και «Σπουδή ΙΙ: Το κάστρο μας στον αέρα». Διαβάζω ότι βασίστηκαν σε υλικά από έργα του Ίψεν που συνδέονται με στοιχεία από έρευνα για την περίοδο 1981-2010 στην Ελλάδα και αποτελούν τα δύο πρώτα, αυτοτελή μέρη του τρίπτυχου «ΕΜΕΙΣ: Για μια δραματουργία της κρίσης».
Aυτά εν είδει σύντομου ιστορικού άνευ αξιολογήσεως. Το βέβαιο είναι ότι το θέατρο του Ίψεν, τόσο σύνθετο ως προς τα θέματα που θίγει αλλά και ως προς τον τρόπο που χρησιμοποιεί χαρακτηριστικά διαφορετικών «-ισμών» για να διεισδύσει στις πιο σκοτεινές αλήθειες για τους ανθρώπους και την κοινωνία τους, αντέχει, και, ακόμη περισσότερο, ευνοεί τα τολμηρά σκηνικά εγχειρήματα. Στα έργα του στέκει από τη μια το άτομο (με όλα αυτά που έχουν διαμορφώσει την προσωπικότητα και τη στάση του στη ζωή, τα οποία σε μεγάλο βαθμό δεν ελέγχει) και από την άλλη η κοινότητα των ανθρώπων, δηλαδή ένα χαοτικό πεδίο αντίρροπων δυνάμεων, μερικώς ελεγχόμενων από κανόνες και αξίες που οι άνθρωποι έχουν θεσπίσει για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Η οικογένεια στη μέση, μια μικρογραφία εμπόλεμης ζώνης.
Το «Πεδίο Βολής» είναι ένα καινούργιο έργο βασισμένο στην ιψενική «Αγριόπαπια». Προκαλεί ενδιαφέρουσες «αναταράξεις» στην παλιά ιστορία, αλλά δεν αποφεύγει αδυναμίες που δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο.
Στην «Αγριόπαπια» του Ίψεν ένας εργοστασιάρχης τη γλιτώνει από μια υπόθεση παράνομης υλοτόμησης, για την οποία καταδικάζεται ο συνέταιρός του Έκνταλ (ιδέα που αξιοποίησε αργότερα ο Άρθουρ Μίλερ στο «Ήταν όλοι τους παιδιά μου»). Παντρεμένος με μια γυναίκα που δυστυχεί δίπλα του, ξελογιάζει την υπηρέτριά τους και την αφήνει έγκυο. Εντέχνως προκαλεί τη γνωριμία της με τον γιο Έκνταλ, ο οποίος την παντρεύεται.
Φίλος του γιου Έκνταλ είναι ο γιος του εργοστασιάρχη, που πληγωμένος από την απώλεια της μάνας του (και ρίχνοντας το φταίξιμο για την κατάληξή της στον πατέρα του), για 15 χρόνια εργάζεται στις πατρικές επιχειρήσεις μακριά από την πόλη. Όταν επιστρέφει και διαπιστώνει τις ισορροπίες που εν τω μεταξύ έχουν διαμορφωθεί, κάνει σκοπό της ζωής τους την αποκατάσταση της αλήθειας. Αναλαμβάνει να ελευθερώσει τους Έκνταλ από τα ψεύδη στα οποία στηρίζουν τη ζωή τους.
Η αλήθεια ελευθερώνει; Ιδού το μείζον ερώτημα που θέτει αυτό το έργο. Η αλήθεια άλλοτε ελευθερώνει, αλλά πολύ συχνά εξοντώνει, γιατί καθένας από εμάς εξαρτάται από τον άλλον και από πάθη και επιθυμίες που δεν ελέγχει. Ο Καντ έλεγε ότι κριτήριο του ηθικού χαρακτήρα της πράξης είναι το εσωτερικό φρόνημα, δηλαδή ο σεβασμός στο καθήκον το οποίο υπαγορεύεται από τον ηθικό νόμο, που είναι αξίωμα του πρακτικού λόγου και κατευθύνει την καθαρή θέληση − και όχι τα συναισθήματα, οι κλίσεις ή ο υπολογισμός του συμφέροντος. Σε ποιον κόσμο, σεβάσμιε φιλόσοφε; Στον αποστειρωμένο και ανέραστο κόσμο του γραφείου σου;
Οι influx και ο Πρόδρομος Τσινικόρης ακολουθούν ελεύθερα την υπόθεση του ιψενικού έργου, καταργούν πρόσωπα, αλλάζουν τα χαρακτηριστικά του γιου Έκνταλ (στην «Αγριοπάπια» είναι ένας αρνητικός χαρακτήρας, εγωιστής και τεμπέλης, εδώ ένας πληγωμένος γιος του πατέρα του) και διαφοροποιούν την κατάληξή τoυ. Στο έργο του Ίψεν σκοτώνεται (κατά λάθος;) η Έντβιγκ, η αθώα έφηβη κόρη του γιου Έκνταλ, πληρώνοντας τα ψεύδη των ενηλίκων της οικογένειάς της. Στο «Πεδίο Βολής» η Έντβιγκ γίνεται η τιμωρός τους.
Στο έργο του Ίψεν ο θάνατος της μικρής απορροφάται από τη συνθήκη, τίποτα δεν αλλάζει, τίποτα δεν μπορεί ν' αλλάξει − ρεαλισμός. Στο τέλος του «Πεδίου Βολής» η τιμωρία προβάλλει ως λυτρωτική διέξοδος − ιδεαλισμός. Η ηθικολογική διάσταση είναι σαφής όπως και η απλοϊκή πίστη στην καθαρότητα της νεανικής στάσης, στην αθωότητά της. Μόνο που ο γιος Έκνταλ είναι εξίσου αθώος με την έφηβη κόρη του, αφού η ζωή του υπονομεύτηκε από ανθρώπους του περιβάλλοντός του, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει ή να μπορεί να επέμβει. Παρά την «αθωότητά» του, ωστόσο, υπονόμευσε τη ζωή του παιδιού του (κι ας μην ήταν ο βιολογικός του πατέρας).
Θα ήταν ωραία να πιστεύαμε σε μια νέα γενιά που θα ερχόταν να βάλει τέλος στα ψέματα και να φτιάξει τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο. Να ο ιδεαλισμός που κατήγγειλε χωρίς έλεος ο Ίψεν. Χρήσιμες οι ουτοπίες, αλλά φαίνεται πως το κακό με το καλό θα συνεχίσουν τον μακάβριο χορό τους μέχρι το τέλος του κόσμου. Κι αν υπάρχει κάτι που να μπορεί να βοηθήσει στο να ζούμε καλύτερα, βρίσκεται στις σελίδες της «Ηθικής Φιλοσοφίας» του Καντ: ναι, αδιαπραγμάτευτη η ελευθερία της βούλησης, αρκεί οι πράξεις μας να υπακούουν σε αρχές που να ισχύουν για όλους. Να ελέγχουμε τις επιλογές μας με κριτήριο όχι μόνο τις επιθυμίες και το προσωπικό μας συμφέρον αλλά και τις συνέπειές τους στους άλλους ανθρώπους.
Το «Πεδίο Βολής» είναι ένα καινούργιο έργο βασισμένο στην ιψενική «Αγριόπαπια». Προκαλεί ενδιαφέρουσες «αναταράξεις» στην παλιά ιστορία, αλλά δεν αποφεύγει αδυναμίες που δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο. Η συντόμευση της ιστορίας και η αφαίρεση κάποιων προσώπων δεν επιτρέπει τη στιβαρή ανάπτυξη του χαρακτήρα των υπολοίπων και δεν είναι αρκετά σφιχτή η επίδραση του ενός προσώπου στις επιλογές του άλλου. Τα ποιητικά/συμβολικά στοιχεία που κάνουν τη διαφορά στο ιψενικό θέατρο εδώ δεν λειτούργησαν. Ούτε η «μαγική σοφίτα», όπου ο γερο-Έκνταλ δραπετεύει από τον κόσμο των ανθρώπων, ούτε η αγριόπαπια.
Το βασικό πρόβλημα της παράστασης, ωστόσο, ήταν για μένα η επιλογή να παίζουν γυναίκες ανδρικούς ρόλους − μάλιστα η Κλέα Σαμαντά παίζει δύο άνδρες ώριμης ηλικίας, με μικρές αλλαγές στη στάση του σώματος και στο περπάτημα. Η γυναικεία και η ανδρική ψυχοσύνθεση μοιάζουν σε πολλά, διαφέρουν σε άλλα τόσα. Κι είναι κοινότοπο να πω ότι είναι κρίμα να θυσιάζεται η δραματικότητα κάθε ηλικίας σε υποκριτικά εγχειρήματα όπου όλοι παίζουν τα πάντα. Ο πειραματισμός που ακυρώνει τις διαφορές, ακυρώνει πηγές πολύτιμης δραματικής ετερογένειας και πολυμέρειας. Αυτό σημαίνει άμβλυνση των αποχρώσεων, των εντάσεων, των συγκρούσεων. Σε συνδυασμό με το αφαιρετικό σκηνικό, και παρά τις καλές ερμηνείες της Ανθής Ευστρατιάδη και της Ειρήνης Κυριακού, η σκηνική δράση παρέμεινε θαμπή. Την προτείνεις σε φίλο σου; Λυπάμαι, όχι.
