Όχι μητέρα από επιλογή: αποδομώντας ένα πανίσχυρο “ταμπού”

Υπάρχουν μερικά ζητήματα που αν τεθούν ανοιχτά, με ειλικρίνεια και χωρίς απολογητικό ύφος από μία γυναίκα, μπορούν να προκαλέσουν βραχυκύκλωμα στους συνομιλητές της, ακόμη και τους πιο καλοπροαίρετους. Ένα από αυτά είναι η απόφαση να μην αποκτήσει παιδιά. Όχι επειδή μπορεί να υπάρχει κάποιο πρόβλημα υγείας που εμποδίζει την τεκνοποίηση, αλλά επειδή απλώς δεν επιθυμεί να γίνει μητέρα.

Με την πρόσφατη ανατροπή του νόμου Roe vs Wade στις ΗΠΑ που πρακτικά ακυρώνει το συνταγματικά νόμιμο δικαίωμα των γυναικών στις αμβλώσεις η συζήτηση για την επιθυμία και την επιλογή κάποιας να μη γίνει μητέρα, καθίσταται οδυνηρή: ένα ταμπού πάνω σε ένα άλλο.

Κι αν η υπογονιμότητα αντιμετωπίζεται με συγκατάβαση, συμπόνοια και ψιθύρους, η συνειδητή απόφαση μίας γυναίκας να μην αποκτήσει παιδιά –επειδή δεν θέλει, όχι επειδή δεν μπορεί- αντιμετωπίζεται με γνήσια απορία, με βροχή ερωτημάτων, πολύ συχνά με αποτροπιασμό.

Όμως γιατί; Γιατί το δικαίωμα στη μη μητρότητα μας ταράζει τόσο, αλλά δεν θέλουμε και να το αγγίζουμε. Στο 2ο podcast της σειράς “Για μια Γεωγραφία του Γυναικείου Σώματος”, που μπορείτε να το ακούσετε εδώ, ο Λύο Καλοβυρνάς, συγγραφέας του πολυσυζητημένου βιβλίου “Μητέρα Μηδέν Παιδιών”, εξηγεί διεξοδικά γιατί πολλές γυναίκες δεν επιθυμούν να γίνουν μητέρες. Γιατί, ενώ έγιναν, μπορεί να μετανιώνουν για την απόφασή τους. Γιατί η αμφιθυμία της μητρότητας είναι κάτι που μόλις πρόσφατα καταφέραμε να συζητάμε ανοιχτά χωρίς να λυγίζουν τα απανταχού δεκανίκια της πατριαρχίας.

Ο Λύο εδώ και περίπου 20 χρόνια εργάζεται στον τομέα της ψυχικής υγείας, κάνοντας ατομικές συνεδρίες, ομάδες αυτογνωσίας και προσωπικής ανάπτυξης για γυναίκες και άντρες, ομάδες αυτογνωσίας για γκέι άντρες και πολλά βιωματικά εργαστήρια για διάφορα θέματα, μεταξύ των οποίων και η (μη) μητρότητα. Μεταφραστής και συγγραφέας, αλλά κυρίως ένας αφοσιωμένος ερευνητής με πλούσιο υλικό μας εξήγησε χωρίς ωραιοποιήσεις, γιατί οι γυναίκες θεωρούνται αόρατες ή ακόμα και επικίνδυνες, όταν αποφασίζουν να μη γίνουν μητέρες.

“Όταν μια γυναίκα δεν πληροί αυτόν τον υποτιθέμενο φυσικό ρόλο, δαιμονοποιείται, θεωρείται ανώμαλη, ένα πρόβλημα, ότι έχει κάποιο σοβαρό ψυχολογικό ζήτημα. Και άρα, ως προβληματική και ανώμαλη, θα περιθωριοποιηθεί και θα θεωρηθεί επικίνδυνη για τον ιστό της κοινωνίας. Όμως, η μητρότητα δεν είναι κάτι φυσικό, είναι μια κοινωνική κατασκευή, με την έννοια ότι σε όλους τους πολιτισμούς και όλες τις εποχές υπήρχαν γυναίκες που γίνονταν μητέρες και γυναίκες που δεν γίνονταν μητέρες. Είναι μία δυνατότητα που έχουν οι γυναίκες, όχι μία υποχρέωση”.

Πώς καταφέραμε όμως να συζητάμε ανοιχτά αυτές τις δεύτερες σκέψεις μας για τη μητρότητα, αλλά και να ομολογούμε πλέον ότι, ναι, αγαπάμε τα παιδιά μας, αλλά πολύ συχνά αισθανόμαστε κάτι που μοιάζει με μετάνιωμα..;

“Θα ξεκινήσω με το πρώτο ερώτημα, ότι δηλαδή είναι πάρα πολύ πρόσφατο στην ιστορία της ανθρωπότητας ότι οι γυναίκες πλέον έχουν μία πραγματική επιλογή να μη γίνουν μητέρες. Μέχρι την έλευση του αντισυλληπτικού χαπιού, δηλαδή της πρώτης ασφαλούς και αξιόπιστης μεθόδου αντισύλληψης, δεν ήταν εφικτό για τις γυναίκες να παραμείνουν χωρίς παιδιά. Ήταν εξαιρετικά δύσκολο, εκτός εάν μόναζαν. Είναι πολύ πρόσφατο στην ιστορία της ανθρωπότητας, ειδικά για τις γυναίκες, αλλά και για τους άνδρες να μπορούν να μπορούν να παραμείνουν άτεκνοι εφ’ όρου ζωής, χωρίς να κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν στον ίδιο βαθμό, όπως στο παρελθόν. Χάρη στον μεγαλύτερο εξαστισμό, χάρη στη σεξουαλική επανάσταση και φυσικά χάρη στο γυναικείο κίνημα απελευθέρωσης που έδωσε στις γυναίκες τη δυνατότητα να μπορούν να πραγματώνονται και μέσα από άλλες αρένες και όχι μόνο μέσα από τη μητρότητα. Οπότε όλο και περισσότερες γυναίκες, καθώς ανεβαίνει το οικονομικό και το μορφωτικό τους επίπεδο και όσο εισέρχονται στην αγορά εργασίας όλο και πιο ισότιμα, πιο εύκολα πάντως απ’ ό,τι στο παρελθόν, ανακαλύπτουν σιγά – σιγά ότι, ‘εγώ μπορώ να αυτοπραγματωθώ και να ζήσω μία καλή ζωή και χωρίς να έχω κάνει παιδιά. Δεν υπάρχει μόνο αυτός ο ορίζοντας στη ζωή μου’. Στο παρελθόν ήταν ελάχιστες οι γυναίκες που μπορούσαν να το πραγματοποιήσουν αυτό και κινδύνευαν ακόμη και με ποινή θανάτου, αν επέλεγαν να μην παντρευτούν ή να μην κάνουν παιδιά.

Στην έκδοση του βιβλίου προχώρησα με στόχο να σταματήσει όλη αυτή η θεσμοθετημένη βία εναντίον των γυναικών, μια βία νον στοπ που τους ασκείται σε κάθε φάση της αναπαραγωγικής τους ζωής. Αυτό είναι κάτι που με θυμώνει πολύ και μέσω του βιβλίου ήθελα να υπάρξει τουλάχιστον ένας αντίλογος και να εδραιωθεί η πεποίθηση ότι η γονεϊκότητα είναι μία δυνατότητα που έχουμε και ότι η βιολογία μας δεν είναι το πεπρωμένο μας, όπως πολύ σωστά πρεσβεύει ο φεμινισμός εδώ και πάρα πολλά χρόνια

Ή κινδύνευαν να εξοστρακιστούν τελείως από τον κοινωνικό ιστό. Οπότε, μιλάμε για μία πολύ πρόσφατη εξέλιξη και βλέπουμε παγκοσμίως ότι σε όλες τις χώρες, όλα τα κράτη ότι αυξάνεται το μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο των γυναικών, μειώνονται οι γεννήσεις. Επίσης, παρατηρούμε πλέον ότι οι γυναίκες επιλέγουν να κάνουν λιγότερα παιδιά και σε μεγαλύτερη ηλικία. Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα, για το κατά πόσο υπάρχουν μητέρες, οι οποίες μετανιώνουν επειδή έγιναν μητέρες, εκεί θεωρώ ότι είναι σημαντικό να κάνουμε μία διάκριση μεταξύ της αμφιθυμίας που έχουν πάρα πολλές γυναίκες αναφορικά με τη μητρότητα και αυτό αφορά πτυχές της μητρότητας, πτυχές της γονεϊκότητας. Μπορεί, ας πούμε, να αφορά τον χρονισμό -“άργησα πολύ να κάνω παιδί” ή “έγινα μητέρα πολύ μικρή”. Μπορεί να αφορά τον αριθμό των παιδιών – “δεν έπρεπε να έχω κάνει τρία παιδιά, έπρεπε να έχω μείνει στο ένα ή στα δύο”. Μπορεί να αφορά την επιλογή του συντρόφου “δεν ήταν καλός αυτός ο σύντροφος”. Ή άλλες πτυχές της μητρότητας, όπως το ότι έχω αναγκαστεί να απεμπολήσω ένα μεγάλο κομμάτι των δικών μου ενδιαφερόντων για χάρη της μητρότητας. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποια μετανιώνει συνολικά για τη μητρότητα, αλλά για κάποιες πτυχές της και κατά τα λοιπά θεωρούν ότι είναι μια επιλογή που θα την έκαναν ξανά και ξανά. Η μητρική αμφιθυμία η οποία έχει μελετηθεί μέσα από διάφορες έρευνες είναι κάτι απόλυτα φυσιολογικό και σιγά – σιγά επιτρέπεται όλο και πιο πολύ -είτε μέσα από φόρουμ και την ασφάλεια της ανωνυμίας είτε επώνυμα τώρα- να εκφράζεται αυτή η αμφιθυμία, Τύπου “αγαπάω το παιδί μου, αλλά δεν τρελαίνομαι να είμαι συνέχεια με το παιδί μου” και είναι ΟΚ αυτό. Νομίζω μία πρώτη τέτοια αναφορά στη μητρική αμφιθυμία είχε γίνει στην ταινία ο “Οργασμός της Αγελάδας”. Ήταν η πρώτη φορά που αναφέρθηκε σε μία mainstream ταινία ότι οι μητέρες λίγο μπορεί και να θέλουν να σφάξουν το παιδί τους. Και να πούμε και το εξής: τα τελευταία 100 χρόνια τα παιδιά είναι κάτι που έχει τόση αξία, κάτι τόσο εύθραυστο και σημαντικό, που χρήζει της προστασίας μας συνέχεια. Καταλαβαίνεις λοιπόν ότι έχει αναβαθμιστεί και ο ρόλος του παιδιού και εκείνος της μητέρας. Αφήνοντας στην άκρη τη μητρική αμφιθυμία που είναι κάτι φυσιολογικό ας δούμε αυτές τις λίγες περιπτώσεις μητέρων -μιλάμε για ένα 2% του πληθυσμού- που μετανιώνουν συνολικά για τη μητρότητα. Μπορεί να αγαπούν τα παιδιά τους, ωστόσο, μετανιώνουν πικρά για την απόκτησή τους, γιατί νιώθουν ότι είναι ένας πολύ λάθος ρόλος, νιώθουν ότι έχουν προδώσει τον εαυτό τους, κάποιες θεωρούν ότι έχουν βιαστεί μέσα από αυτή τη διαδικασία, δεν τους αρέσει καμία πτυχή της μητρότητας και μετανιώνουν συνολικά για το βίωμά τους. Χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν θέλουν να υπάρχουν τα παιδιά τους ή ότι θα ήθελαν να εξαφανιστούν. Εκείνο που θα ήθελαν, θα ήταν να μην είχε συμβεί αυτό εξ αρχής”.

Το «Μητέρα Μηδέν Παιδιών», το βιβλίο του Καλοβυρνά όπου εξετάζει με τόλμη το αν η μητρότητα είναι επιλογή ή επιβολή έχει ενδιαφέρον και ο όγκος των μαρτυριών. Όπως και το πώς γεννήθηκε η ιδέα καταγραφής αυτής της κουβέντας – ταμπού για την ελληνική κοινωνία.

“Έχω αρχίσει να ασχολούμαι με το θέμα της μη μητρότητας ήδη από το 2012. Το κίνητρό μου γι’ αυτό ήταν από τη μία πλευρά οι μαρτυρίες των φίλων μου που ένιωθαν πολύ μεγάλη πίεση από τον κύκλο τους να γίνουν μητέρες. Όλη αυτή η πίεση, οι συναισθηματικοί εκβιασμοί, η ακύρωση που μου αποκάλυπταν και δικές μου θεραπευόμενες, όλο αυτό ήταν πολύ προσωπικό και οικείο για εμένα τον ίδιο, γιατί μου θύμιζε τις πιέσεις που είχα δεχθεί και εγώ μεγαλώνοντας ως γκέι αγόρι, τύπου να διαλέξω τον σωστό δρόμο, ότι αν ακολουθούσα τον δρόμο της ομοφυλοφιλίας -λες και ήταν επιλογή μου αυτό- θα καταστρεφόμουν ότι θα ζούσα μια ζωή μοναξιάς, ότι θα κατέστρεφα τη ζωή μου, όλα αυτά δηλαδή που ακούν οι γυναίκες, μετά από κάποια ηλικία. Ότι θα το μετανιώσουν, ότι κάνουν λάθος, ότι οι άλλοι ξέρουν καλύτερα από εκείνες, η ίδια ακύρωση, το ίδιο gaslighting. Μου ήταν, λοιπόν, κάτι πάρα πολύ οικείο. Στο κάτω – κάτω, η ομοφοβία που υπέστην από πάρα πολύ μικρή ηλικία ως γκέι αγόρι στην ουσία της είναι σεξισμός, ένα παρακλάδι του μισογυνισμού, οπότε όλο αυτό ήταν σχεδόν προσωπικό, γιατί πρώτα είμαι φεμινιστής παρά οτιδήποτε άλλο, αυτή ήταν η κατάρτισή μου από τα 18 μου και μετά, πολύ αργότερα, μετά τα 30 άρχισα να ερευνώ τα ζητήματα ομοφοβίας και γι’ αυτό από το 2012 άρχισα να κάνω εργαστήρια και σεμινάρια για γυναίκες πάνω στη μητρότητα και τη μη μητρότητα, “είναι κάτι που θέλω;”, “είναι κάτι που πρέπει;”, μιλάμε για επιλογή ή για επιβολή; Στην έκδοση του βιβλίου προχώρησα με στόχο να σταματήσει όλη αυτή η θεσμοθετημένη βία εναντίον των γυναικών, μια βία νον στοπ που τους ασκείται σε κάθε φάση της αναπαραγωγικής τους ζωής. Αυτό είναι κάτι που με θυμώνει πολύ και μέσω του βιβλίου ήθελα να υπάρξει τουλάχιστον ένας αντίλογος και να εδραιωθεί η πεποίθηση ότι η γονεϊκότητα είναι μία δυνατότητα που έχουμε και ότι η βιολογία μας δεν είναι το πεπρωμένο μας, όπως πολύ σωστά πρεσβεύει ο φεμινισμός εδώ και πάρα πολλά χρόνια”.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ 

Ακούστε ολόκληρο το 2ο podcast της σειράς “Για μια Γεωγραφία του Γυναικείου Σώματος” σε συνεργασία με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, εδώ 

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News