Ενώ στις δεκαετίες του '70 και του '80, για να μην πω και για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του '90, κανείς ή τέλος πάντων ελάχιστοι ασχολούνταν με τη συναυλία των Rolling Stones (17/4/1967) στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στα χρόνια του διαδικτύου παρατηρούμε ένα «γενικό χαμό». Όλοι/πολλοί επιχειρούν να πουν τι ακριβώς συνέβη τότε, πώς είχαν τα πράγματα, να καταγράψουν λεπτομέρειες από το συμβάν, να προχωρήσουν σε παρατηρήσεις και συμπεράσματα. Η πρώτη συναυλία των Stones στην Αθήνα είναι οπωσδήποτε ένα «θέμα», που, επειδή προσεγγίζεται ανέξοδα, σχεδόν πάντα ταυτίζεται με τη σύγχυση.
Στην έντυπη LiFO (#333, 28/3/2013) o Γιάννης Πετρίδης ξαναθυμάται τους Rolling Stones της Λεωφόρου με αφορμή το αφιέρωμα «Αθήνα, Ιστορία μιας πόλης»:
«Το στάδιο το βράδυ ήταν σχεδόν γεμάτο. Πρώτα βγήκαν κάποια ελληνικά συγκροτήματα (Loubogg, MGC, Idols, Τάσος Παπασταμάτης, Δάκης και We Five). Θυμάμαι ότι έτρεχα από 'δω και από 'κει, προσπαθώντας να βρω άκρη για να μπω στα παρασκήνια. Κάποια στιγμή βγήκαν οι Stones. Πρέπει να έπαιξαν περίπου μισή ώρα. Απ' όσα έχει συγκρατήσει η μνήμη μου, ο Τζάγκερ πλησίασε προς την κερκίδα που κάθονταν συνήθως οι φανατικοί φίλοι του Παναθηναϊκού (Θύρα 13). Εκεί δημιουργήθηκε μια αναστάτωση, στο πλαίσιο πάντα μιας συναυλίας. Δηλαδή σήμερα δεν θα μας έκανε εντύπωση. Πριν παίξουν το 'Satisfaction', ο μάνατζερ της μπάντας άρχισε να πετάει στο κοινό κόκκινα τριαντάφυλλα. Αυτό εκνεύρισε κάποιους αστυνομικούς, που έσπασαν στο ξύλο τον μάνατζερ και απώθησαν τον Τζάγκερ. Η μπάντα αποχώρησε και δεν ξαναβγήκε ποτέ. Υπήρξε κάποια αναστάτωση, ακούστηκαν γιουχαΐσματα και για να ηρεμήσουν τα πλήθη η διεύθυνση του σταδίου έκλεισε τον γενικό. Μέσα στο σκοτάδι φυγαδεύτηκε η μπάντα».
Επαναστατική πράξη στην Ελλάδα, τις παραμονές του πραξικοπήματος (και φυσικά μετά απ' αυτό), ήταν να τραγουδάς Θεοδωράκη και όχι Rolling Stones.
Κι άλλες αναμνήσεις στη συνέχεια:
Δημήτρης Πουλικάκος, Συνέντευξη στον Γιώργο Βιδάλη στην Ελευθεροτυπία (8/8/1998):
«Είχα δει τους Ρόλλινγκ Στόουνς στην Αθήνα πριν 31 χρόνια, στις 17 Απριλίου του '67, τέσσερις μέρες πριν το πραξικόπημα. Έγινε στο γήπεδο κι ένα επεισόδιο. Ξεκίνησε ένας πιτσιρικάς να πάει μερικά λουλουδάκια στον Τζάγκερ και πέσαν 50 πάνω του. Έριξε ένα χαστούκι ο Τζάγκερ σ' έναν αστυνομικό, έγινε ένα τζέρτζελο, πάντως η συναυλία έγινε στο μεγαλύτερο μέρος της».
Στέλιος Ελληνιάδης, «Τα πολλά πρόσωπα των Ρόλινγκ Στόουνς», Ελευθεροτυπία 23/4/2006:
«Απρίλιος 1967. Ήμουν 16 στα 17.(...) Η έλευση ενός ροκ συγκροτήματος του βεληνεκούς των Στόουνς ήταν κάτι το ασύλληπτο σε μια εποχή που ακόμα κι ένας δίσκος εισαγωγής αποτελούσε σπάνιο είδος. Η ίδια η συναυλία ήταν για μας πράξη επαναστατική. Κι αυτό επιβεβαιώθηκε, όταν οι αστυνομικοί έπεσαν πάνω στον Μικ Τζάγκερ την ώρα που προσπάθησε να πετάξει στις κερκίδες μερικά λουλούδια. Γιουχαΐζαμε όλοι μαζί την αστυνομία, όρθιοι, αδιαφορώντας πια για τις συνέπειες. Έτσι, και το βίαιο τέλος της συναυλίας ήταν ηρωικό».
Ο «αυτόπτης μάρτυς» Τάκης Κάκος (περιοδικό ZOO #3, Μάιος-Ιούνιος 1997):
«Ο χαμός έγινε στο 'Satisfaction'. Πάει ένας του Δήμου και δίνει δύο πανέρια με γαρύφαλλα στον Jagger. Υποτίθεται ότι τα έσοδα της συναυλίας θα πήγαιναν στις κατασκηνώσεις του Δήμου Αθηναίων. Το ένα μπουκέτο είχε κόκκινα και το άλλο λευκά λουλούδια. Ο Jagger παίρνει τα κόκκινα, τα φιλάει και τα δίνει σ' έναν Εγγλέζο να τα πετάξει στον κόσμο (σ.σ. τον road manager του γκρουπ Tom Keylock;). Πέφτουν οι αστυνομικοί πάνω του και τον κάνουν τόπι. Το περιστατικό το είδε πρώτος ο Wyman. Οι Stones ήταν τσαμπουκάδες, δεν κώλωσαν και κατέβηκαν αμέσως κάτω για να παίξουν ξύλο. Πανικός! Ανέβηκε ο Μαστοράκης στη σκηνή και άρχισε να φωνάζει: "Κύριοι είναι ντροπή". Οι Stones, μετά το ξύλο, τέλειωσαν το 'Satisfaction' και έφυγαν. Ο κόσμος όμως όχι. Τότε έσβησαν τα φώτα».
Ο Νίκος Μαστοράκης τώρα (Ήχος & Hi-Fi, #243, 6/1993):
«Η συναυλία έγινε στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, που είχε γεμίσει κατά τα τρία τέταρτα.(...) Πήρε κάποια στιγμή ο Μικ Τζάγκερ κάτι κόκκινα γαρύφαλλα που του είχαν στείλει να τα δώσει στον κόσμο, χωρίς να ξέρει ότι το κόκκινο ήταν απαγορευμένο χρώμα εκείνη την εποχή... Πήγαν οι αστυφύλακες να τον πιάσουν να τον κατεβάσουν από τη σκηνή και γω από πάνω με κουστουμάκι, να φωνάζω 'να φύγουν οι μπάτσοι' κ.λπ. Και αυτοί μου φωνάζανε, 'σκάσε θα σε εξαφανίσουμε!'.(...) Ο κόσμος ήταν εκστατικός, τους κοίταζε λες και δεν πίστευε στα μάτια του. Και παρά το γεγονός ότι η αστυνομία δεν άφηνε τους πιτσιρικάδες να χορέψουν (τον καθένα που σηκωνόταν, τον πλάκωνε και τον χτυπούσε) έγινε το σώσε από πλευράς κερκίδας».
Πάμε και στους πρωταγωνιστές. Ο Mick Jagger στον Φώτη Απέργη (στο περιοδικό Έψιλον τον Ιανουάριο του '93, αναδημοσίευση στην Κυριακάτικη τής 6/9/1998):
«Τη θυμάμαι πολύ καλά τη συναυλία. Η σκηνή ήταν στη μέση ενός γηπέδου και ήμαστε πολύ μακριά απ' το κοινό. Έτσι, όταν προσπάθησα να δώσω στον κόσμο μια ανθοδέσμη και κάποιοι έτρεξαν να την παραλάβουν, οι αστυνομικοί το παρεξήγησαν και άρχισαν να τους χτυπάνε. Ήταν βλέπετε λίγες μέρες πριν από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Ήταν λοιπόν μια παράξενη συναυλία – αλλά δεν ήταν η μόνη παράξενη συναυλία που δώσαμε την εποχή εκείνη».
Ο Δάκης, που είχε παίξει support, επίσης από την Κυριακάτικη τής 6/9/1998:
«Χριστός κι Απόστολος. Να ξέρατε πόσα χρόνια πίσω με γυρνάτε. Αλήθεια, πότε είχε γίνει εκείνη η συναυλία; Θυμάμαι ότι τραγουδούσα εγώ και ο Ρόμπερτ Ουίλιαμς. Όταν ολοκλήρωσα την εμφάνισή μου έφυγα. Να φανταστείτε ότι δεν έκατσα καν να τους ακούσω τους Ρόλινγκ Στόουνς. Δεν με ενδιέφεραν καν. Μου ήταν αδιάφοροι και οι ίδιοι και η μουσική τους». [Φοβερή δήλωση!!]
Και μερικά δημοσιεύματα της εποχής. Η αείμνηστη Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου μάλλον από το Έθνος της επομένης (αναδημοσίευση από την Κυριακάτικη της 6/9/1998):
«Η Αστυνομία φρόντισε να σβήσει κάθε σπίθα ενθουσιασμού των Ελλήνων γιε γιε. Ακούσαμε αξιωματικό να συμβουλεύει αξιωματικούς να 'σπάσουν στο ξύλο' όποιον θα χορέψει ή θα χειροκροτήσει με περισσότερον ενθουσιασμό. Και... εγένετο. Το γήπεδον του Παναθηναϊκού ήταν γεμάτο από αστυνομικούς, σαν οι νέοι που παρακολούθησαν το ρεσιτάλ να ήσαν κρατούμενοι. Δεν επέτρεψαν ούτε την ευγενική χειρονομία του Μικ Τζάγκερ να χαρίση την ανθοδέσμη που του προσεφέρθη στους θαυμαστές του. Ο άνθρωπος που τη μετέφερε 'έφαγε ξύλο'. Εκδηλώσαμε την αποδοκιμασία μας και αστυνομικό όργανο που ευρίσκετο δίπλα μας έσπευσε να απειλήσει. 'Θα σου σπάσουμε τα μούτρα... Λαμπράκισσα'».
Η εφημερίδα Μακεδονία της 18/4/1967:
«Άνευ επεισοδίων εδόθη εις τας Αθήνας η συναυλία των Ρόλλινγκ Στόουνς. Εις το γήπεδον του Παναθηναϊκού εδόθη την εσπέραν η συναυλία των αφιχθέντων το απόγευμα Άγγλων Ρόλλινγκ Στόουνς εκτελούντων περιοδείαν ανά την Ευρώπην. Επειδή εις τα λοιπά ευρωπαϊκά κέντρα, όπου το συγκρότημα είχε δώσει συναυλίας, προεκλήθησαν συμπλοκαί και επεισόδια μεταξύ των εξάλλων νεαρών θαυμαστών των, η αστυνομία έλαβε δρακόντεια μέτρα προς πρόληψιν της διαταράξεως της τάξεως. Εις το γήπεδον του Παναθηναϊκού, εις το οποίον είχον προσέλθει 6000 και πλέον νεαροί, ευρίσκοντο και χίλιοι περίπου αστυφύλακες. Το πρόγραμμα διήρκησε περισσότερον των τριών ωρών μετά το οποίον ευάριθμοι νεαροί επιχείρησαν να εισβάλουν εις το γήπεδον για να αρπάσουν εις χείρας τα ινδάλματά των, η αστυνομία όμως επενέβη και τους διέλυσεν».
Τέλος, οι Μοντέρνοι Ρυθμοί, που τα είχαν δώσει όλα για το γεγονός, αφού είχαν τυπώσει ακόμη και έκτακτο τεύχος (εκτός σειράς δηλαδή), δύο μέρες πριν τη συναυλία, την 15η Απριλίου 1967, κάνουν γαργάρα τα των Rolling Stones στο πρώτο, μετά το live και μετά το πραξικόπημα τεύχος τους (το #80 τής 10ης Μαΐου 1967). Αιτία ήταν φυσικά τα επεισόδια και όχι το ροκ γενικότερα, αφού στο ίδιο εκείνο τεύχος (το #80), ανάμεσα σε άλλη σχετική ύλη, βλέπουμε το "Ruby Tuesday" των Rolling Stones να φιγουράρει στη θέση 2 του ελληνικού Top-50!
Το περιοδικό, με το καλημέρα τής αμερικανόδουλης «εθνικής κυβερνήσεως», δεν ήθελε να δείξει πως ένα κομμάτι της νεολαίας, υπό τους ήχους ενός δυτικού νεανικού συγκροτήματος, αυθαδίαζε κι έτσι όλο το ρεπορτάζ των Μοντέρνων Ρυθμών, που θ' αφορούσε τους Stones από το live της Λεωφόρου, παραλήφθηκε – με τη σύμφωνη γνώμη προφανώς τού εγνωσμένης αντικομμουνιστικής ιδεολογίας και δράσης (ήδη από τα χρόνια του '40) εκδότη τους Θανάση Τσόγκα.
Ο Τσόγκας, στο ίδιο εκείνο τεύχος (10 Μαΐου 1967), δεν σπεύδει απλώς να ράνει με μύρα την «επανάστασι», αλλά και να πλέξει, ως γνήσιος αμερικανόφιλος ο ίδιος, το εγκώμιο του αμερικάνικου και γενικότερα δυτικού τραγουδιού (και του ροκ προφανώς), που ταιριάζει με τη νεανική ηλικία, με τη χαρά της ζωής (όπως γράφει) και όχι με τον «θρήνο» των τραγουδιών του απαγορευμένου Θεοδωράκη (αναφέρεται χαρακτηριστικά το «Κλαίει η μάνα μου στο μνήμα»).
Ακολουθεί κατά πόδας ο Νίκος Μαστοράκης σημειώνοντας:
«Ανάμεσα σ' αυτούς που τρόμαξαν τις πρώτες στιγμές (σ.σ. της "εθνικής κυβερνήσεως") ήταν κι οι νεαροί φίλοι της ξένης μουσικής, που νόμισαν ότι το ραδιόφωνο δεν θα φιλοξενούσε ποτέ ξανά τ' αγαπημένα τους τραγούδια. Όμως απ' το βράδυ κιόλας της 21ης Απριλίου αποκατεστάθη η μουσική ομαλότητα των ερτζιανών, κι ανάμεσα στις ειδήσεις που τις άκουγε με κομμένη αναπνοή η Ελλάδα, υπήρχαν και Monkees και Beatles και Aznavour και τα πάντα. Η Εθνική κυβέρνησι υποσχέθηκε ότι θα φροντίση τη νεολαία πριν απ' όλα...».
Δεν χρειάζεται να το πούμε, επειδή είναι προφανές, αλλά θα το πούμε (επειδή ακούγονται διάφορα, συνεχώς, περί της δήθεν πρόδηλης «επαναστατικότητας» του ροκ). Το ροκ εκείνη την εποχή, στην Ελλάδα, ήταν κομμάτι της αντίδρασης (και μάλιστα της πιο μαύρης). Και δεν ευθυνόταν το ροκ γι' αυτό, σώνει και καλά, αλλά εκείνοι που το διαχειρίζονταν και το χρησιμοποιούσαν για τους δικούς τους προπαγανδιστικούς σκοπούς.
Ας επανέλθουμε όμως στα της συναυλίας των Rolling Stones. Τι συμπεραίνουμε απ' όλα τα προηγούμενα; Τελικά, πως ο καθένας λέει ό,τι θέλει.
Προσπαθήστε να θυμηθείτε επεισόδια σε συναυλίες ή σε γήπεδα, που να τα έχετε ζήσει, δέκα και είκοσι χρόνια πίσω, για να μην πω τριάντα και σαράντα και θα διαπιστώσετε πως θυμόσαστε ελάχιστα πράγματα.
Πώς είναι δυνατόν ο Πετρίδης να θυμάται τον Jagger να πλησιάζει προς την κερκίδα, όταν ο Jagger λέει πως η σκηνή ήταν στη μέση του γηπέδου; Υπήρχε ποτέ περίπτωση ο Jagger να διένυσε το μισό γήπεδο για να πλησιάσει προς την κερκίδα;
Πώς είναι δυνατόν ο Πουλικάκος να θυμάται «λουλουδάκια», ο Μαστοράκης «κόκκινα γαρύφαλλα», ο Πετρίδης «κόκκινα τριαντάφυλλα», ο Jagger και η Λυκιαρδοπούλου «ανθοδέσμη» και όλοι να έχουν δίκιο; Προσωπικά, αυτό με το «κόκκινο» (κι έτσι όπως επεξηγείται) δεν μου φαίνεται σόι, αλλά ok.
Περαιτέρω, ποιος έριξε ξύλο και σε ποιους; Ο Jagger έριξε χαστούκι στον αστυνομικό, όπως ισχυρίζεται ο Πουλικάκος (αδελφέ μου, αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, δεν θα έβγαινε σώος από τη Λεωφόρο), οι αστυνομικοί «έπεσαν πάνω στον Τζάγγερ», όπως λέει ο Ελληνιάδης ή τις άρπαξε τελικά ο μάντατζερ, όπως λέει ο Πετρίδης και υπονοεί η Λυκιαρδοπούλου; Μήπως, εν τέλει, έπαιξαν και όλοι οι υπόλοιποι Stones ξύλο, όπως υπονοεί ο Κάκος;
Αν οι αστυφύλακες πλακώνανε και χτυπούσαν όποιον πήγαινε να χορέψει, όπως σημειώνει ο Μαστοράκης, τότε πώς εξηγείται το «άνετο» στιγμιότυπο της φωτογραφίας με τα παιδιά να χορεύουν; Αν προσέξετε τους αστυφύλακες πίσω από τα κάγκελα, θα δείτε πως μόνον ένας κοιτάζει προς την πλευρά του κοριτσιού που χορεύει, αλλά μάλλον για άλλο λόγο... Και αν αυτοί με τις γραβάτες, πίσω, είναι αστυφύλακες με πολιτικά, γιατί δεν τρέχουν να πλακώσουν το κοριτσάκι και τον νεαρό; Εκτός κι αν είναι γονείς και καμαρώνουν...
Και περαιτέρω. Το τζέρτζελο έγινε πριν παίξουν το "Satisfaction" όπως λέει ο Πετρίδης, μήπως κατά τη διάρκειά του ή μήπως μετά το τέλος του. Ή όπως λέει ο Κάκος... «οι Stones, μετά το ξύλο, τέλειωσαν το 'Satisfaction' και έφυγαν».
Ο Μαστοράκης φώναξε από τη σκηνή «να φύγουν οι μπάτσοι», όπως λέει ο ίδιος (σ.σ. σιγά!) ή «κύριοι είναι ντροπή» όπως λέει ο Κάκος (θεατής της συναυλίας υπενθυμίζω);
Η συναυλία διακόπηκε μετά από 5-6 τραγούδια (άντε 20 λεπτά δηλαδή) όπως ισχυρίζονται κάποιοι που δίνουν και το track list, διήρκησε μισή ώρα όπως θυμάται ο Πετρίδης, «έγινε στο μεγαλύτερο μέρος της», όπως λέει ο Πουλικάκος ή «το πρόγραμμα διήρκησε περισσότερον των τριών[sic] ωρών» όπως έγραψε η Μακεδονία;
Πώς είναι δυνατόν ο Δάκης να θυμάται τον Ρόμπερτ Ουίλιαμς το '67 (τον Ουίλιαμς δεν τον ήξερε ούτε η μάνα του το '67) και ο Πετρίδης να θυμάται ένα κάρο support με τη σειρά εμφανίσεώς τους(!) και να ξεχνάει το καλύτερο (κατά τους Μοντέρνους Ρυθμούς), δηλαδή τον Ιταλό Guidone;
Είναι ποτέ δυνατόν, το 1993, ο Jagger να μιλάει σαν... Έλληνας, ενθυμούμενος πως η συναυλία έγινε «λίγες μέρες πριν από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών»; Ενδιαφέρθηκε δηλαδή ο Jagger να μάθει αν το πραξικόπημα στην Ελλάδα έγινε από συνταγματάρχες, στρατηγούς ή λοχαγούς; Κι αν ενδιαφέρθηκε τότε, θα μπορούσε να το θυμάται και το '93; Μα, αν είναι έτσι, τότε μπορεί να θυμάται ακόμη και το επώνυμο του Αττικάρχη (σ.σ. Τασιγιώργος) ή και της καμαριέρας του στο Hilton...
Για δε εκείνο το περί «επαναστατικής πράξης» που λέει ο 16χρονος το 1967 Ελληνιάδης, προσωπικά το ακούω βερεσέ. Σε λίγο θα μας πουν πως οι Μοντέρνοι Ρυθμοί, που έγραφαν και ξαναέγραφαν για τους Rolling Stones (με αφορμή τη συναυλία, αλλά και πριν απ' αυτήν), ήταν... δάκτυλος της ΕΔΑ ή του παράνομου ΚΚΕ στα σχολεία!
Επαναστατική πράξη στην Ελλάδα, τις παραμονές του πραξικοπήματος (και φυσικά μετά απ' αυτό), ήταν να τραγουδάς Θεοδωράκη και όχι Rolling Stones.
Για να καταλήξω, λοιπόν, λέω ότι αυτό το κεφάλαιο, των Rolling Stones στην Αθήνα του '67, θα πρέπει να το κλείσουμε οριστικώς και αμετακλήτως, επειδή έχει καταντήσει αηδία. Αν είναι να συμβουλευόμαστε περιοδικά, σάιτ και ό,τι άλλο πριν μιλήσουμε, αναπαράγοντας τα ίδια και τα ίδια (που μπάζουν πανταχόθεν) δεν έχει νόημα. Είπαμε, να στοιχειοθετούνται κάποια πράγματα όταν μιλάμε για 50 χρόνια πριν, αλλά αν είναι να μη λέμε τίποτα καινούριο, τότε εγώ προτιμώ –μα τω Θεώ δηλαδή– την πιο ανθρώπινη αντίδραση τού Δάκη («Χριστός κι Απόστολος»), που, ενώ ήταν στη Λεωφόρο, σηκώθηκε κι έφυγε πριν βγουν οι Stones και δεν θυμάται τίποτα.