Άρης Δημοκίδης
Δεν ξέρω πώς να περιγράψω τα Πουλιά, που βγήκαν πρόσφατα απ’ τις εκδόσεις Καστανιώτη. Είναι ένα βιβλίο “crossover”, και μπορώ να πω σίγουρα τι δεν είναι: Δεν είναι ακριβώς για παιδιά, δεν είναι μόνο για μεγάλους, δεν είναι τελείως graphic novel, δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Τι είναι; Ασυνήθιστο, σπάνιο και απολαυστικά αξιοπρόσεκτο.
Θα δανειστώ μερικές φράσεις απ’ την κριτική της Ελένης Γεωργοστάθη στον Αναγνώστη: «Αν θα ’θελε κανείς να περιγράψει τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένη η ιστορία της Σταματοπούλου, θα αρκούσε να ανατρέξει στο γιορτινό φαγητό της μαμάς του ήρωα – “Αγριόχορτα της λίμνης, βραστές πατάτες, χαμομήλι και ένα κοράκι για τον καθένα”. Παράταιρα υλικά, αλλά ικανά να δέσουν σε ένα απρόσμενο όσο κι αξέχαστο γευστικό αποτέλεσμα, όπου η αγριάδα και το σκοτάδι συγκατοικούν με την επίγευση του ματαιωμένου ονείρου και τη συνθλιμμένη παιδικότητα. Οι επιρροές από την ουκρανική λαϊκή παράδοση, εμφανείς ήδη από τον τίτλο, οι αναφορές στη ρωσική τοπογραφία, η ατμόσφαιρα σκοτεινού παραμυθιού που κυριαρχεί στο κείμενο δεν καταπλακώνουν ασφυκτικά την ιστορία, περιχαρακώνοντάς τη σε παγιωμένα μοτίβα. Ίσα ίσα, διαμορφώνουν το ιδανικό μικροκλίμα για να εκτυλιχθεί αβίαστα, σε μια γλώσσα απλή, μια αφήγηση γεμάτη εντάσεις και ανατροπές – τα όνειρα του γιου, η άτεγκτη στάση του πατέρα, η εκβιαστική του πρόταση, η αποδοχή της από το παιδί, η βίαιη ενηλικίωσή του.»
Μίλησα πρώτα με την (πρωτοεμφανιζόμενη) συγγραφέα Αναστασία Σταματοπούλου
- Πώς γεννήθηκε σαν ιδέα μέσα σας το βιβλίο;
Η αλήθεια είναι πως αν και ξεκίνησε ως μια απλή άσκηση παρατήρησης και περιγραφής σε μια περίοδο αδράνειας, μέσα μου δημιουργήθηκε σε ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ασυνείδητα και απλά μια μέρα αποφάσισα πως ήρθε η στιγμή να το γράψω. Πέρασε αρκετός χρόνος όπου παρατηρούσα και άκουγα ιστορίες, παραμύθια και εμπειρίες- χωρίς σκοπό να τις αποτυπώσω- μέχρι που αποφάσισα πως όλες είχαν έναν κοινό παρονομαστή και έπρεπε να τον φέρω στην επιφάνεια.
- Είναι ασυνήθιστο να ανακαλύπτεται ένα ταλέντο σε τόσο μικρή ηλικία και μάλιστα να εκδίδεται κατευθείαν το βιβλίο του. Πώς έγινε όλο αυτό;
Από πολύ μικρή είχα μια έφεση στην συγγραφή, και ήμουν πραγματικά ενθουσιασμένη με κάθε δραστηριότητα που με έφερνε πιο κοντά στον κόσμο της λογοτεχνίας. Έτσι και πάντα δεν έχανα την ευκαιρία να συμμετέχω σε διαγωνισμούς δημιουργικής γραφής. Αν και δεν πιστεύω στον παράγοντα «τύχη» συχνά, πρέπει να παραδεχτώ πως η πρόταση για την έκδοση του βιβλίου μου φάνηκε πραγματικά σαν θαύμα. Οι εκδόσεις Καστανιώτη είναι σπίτι πολλών νέων συγγραφέων και δεν αισθάνθηκα ποτέ μειονεκτικά. Θεωρώ πως αν κάποιος έφηβος πιστεύει στη συγγραφική του ικανότητα, μπορεί να ξεκινήσει μέσω αυτής της οδού.
- Ποια είναι η σχέση σας με το γράψιμο, από παιδί;
Όταν ήμουν στο σχολείο, πάντα προσπαθούσα να γράψω κάτι το διαφορετικό, μια προσέγγιση που θα σκεφτόμουν μόνο εγώ και κανένας άλλος. Αυτό προφανώς δεν δούλευε σε ένα σύστημα που προωθεί την αναπαραγωγή σκέψεων αντί της δημιουργικότητας, αλλά εγώ επέμενα να κάνω αυτό που πιστεύω καλύτερα. Έτσι όταν τελείωσα το δημοτικό, αποφάσισα να αρχίσω να γράφω κάτι παραπάνω από εκθέσεις και να δω μέχρι που μπορεί να πάει αυτό. Κάποιοι καθηγητές ήταν δεκτικοί, κάποιοι άλλοι σκεπτικοί- αλλά εγώ το γράψιμο δεν το σταματούσα.
- Όταν ήσασταν παιδί τι θέλατε να γίνετε μεγαλώνοντας; Τώρα τι θέλετε να γίνετε;
Μικρή ήθελα να γίνω συγγραφέας- και τώρα μπορώ να πω πως μοιάζω με μια. Τώρα προσπαθώ να γίνω συγγραφέας ακόμα, αν και έχω βάλει στο μάτι την αρχαιολογία και την μουσειολογία σαν επιστήμες που θα ήθελα να ασχοληθώ.
- Μιλήστε μας για το σύμπαν των Πουλιών.
Το σύμπαν που εξελίσσεται το βιβλίο δεν διαφέρει πολύ από το δικό μας. Οι άνθρωποι της υπαίθρου, πόσο μάλλον αυτών που ζουν υπό σκληρές συνθήκες, οικονομικές αλλά και καιρικές, δεν ζουν σε παράλληλο σύμπαν. Ούτε πιστεύω πως τα πουλιά δεν έχουν την δικιά τους λαλιά στον κόσμο μας- απλά με τον δικό τους τρόπο. Στην απόλυτη ερημιά, στην απομόνωση του ανθρώπου από τον συνάνθρωπό του, το δίκαιο και το άδικο δεν έχει σημασία, και τα θέλω συγκρούονται με τις ανάγκες μας. Στο σύμπαν των Πουλιών, που ανήκει και ο πρωταγωνιστής η μόνη διέξοδος είναι να πετάξεις- και στο σύμπαν το δικό μας, των γονιών, του πατέρα, είναι το κλουβί.
- Ποιος είναι ο τρόπος με τον οποίο γράφετε; Από τι εμπνέεστε συνήθως;
Το γράψιμο για εμένα έχει μια απίστευτη ροή. Όταν αρχίζω να γράφω, κλασικά με μολύβι και χαρτί, δεν μπορώ να σταματήσω- βάζω παύση μόνο όταν το επιμελούμαι στον υπολογιστή. Το βρίσκω πολύ άψυχο να παίρνει τόσο λίγο κόπο το γράψιμο. Έμπνευση έρχεται από παντού- εμένα έρχεται από την βαρεμάρα, την μουσική, τον κινηματογράφο, την φύση. Ξέρετε: αυτά που μας κάνουν να ζούμε πραγματικά.
- Μετά τα Πουλιά, τι;
Και εγώ το ίδιο σκέφτομαι. Δεν πιστεύω πως έχω πετάξει ακόμα- έχετε πολλά να δείτε από εμένα. Δεν είμαι ποτέ ικανοποιημένη.
Ο Βασίλης Κουτσογιάννης, είναι επίσης εξαιρετικά ταλαντούχος – και νέος. (Η δουλειά του είναι στο Instagram και στο Facebook.)
- Πώς αποφασίζετε το ύφος της εικονογράφησης σε κάθε βιβλίο; Και πώς έγινε με το συγκεκριμένο;
Το κείμενο με οδηγεί. Ο τρόπος και το ύφος της γραφής, η ιστορία, οι προεκτάσεις της, τα δεύτερα και τρίτα επίπεδα ερμηνείας που μπορεί να υπάρχουν, αλλά και η εποχή που γράφτηκε. Όλα αυτά μου δίνουν πολλά στοιχεία. Έπειτα πρέπει κάπως το κείμενο να το κάνω δικό μου, παρότι δεν το έχω γράψει εγώ. Οπότε μέσα από τις αναφορές μου, τις μουσικές, τις ταινίες, τα βιώματά μου, ψάχνω τον τρόπο να βρω χώρο για το κείμενο, μέσα μου. Μόλις βρω έστω και λίγο, αρχίζω να το χτίζω. Έτσι έγινε και με τα Πουλιά, που βέβαια δεν χρειάστηκε καθόλου προσπάθεια να το νιώσω δικό μου, μιας και «με βρήκα» πολύ γρήγορα μέσα στην ιστορία. Με επιρροές τον Tarkovsky, τις Cocorosie, κ.ά., κατάφερα να δημιουργήσω το σύμπαν που βλέπετε στις σελίδες του.
- Τι συναισθήματα σας γέννησε το κείμενο, και πώς τα ενσωματώσατε στις εικόνες;
Ένιωσα ενθουσιασμό και συγκίνηση στην αρχή. Γιατί γράφτηκε ένα τέτοιο κείμενο και γιατί θα το εικονογραφούσα εγώ. Τα συναισθήματα, που με ενδιέφερε να βγάλω στις εικόνες, ήταν αυτή η αίσθηση ασφυξίας, αυτή η καταπίεση, που νιώσαμε σε κάποια φάση όλ@ μας, μεγαλώνοντας. Το δέος απέναντι στην φύση, απέναντι στο ένστικτο. Τον φόβο, αλλά και την άγνοια κινδύνου, που νιώθουμε όταν περνάμε στην απέναντι όχθη των πραγμάτων. Όταν συνειδητοποιούμε τη ματαιότητα την ανθρώπινης φύσης, όταν αναγκαζόμαστε να σκληρύνουμε, να μεγαλώσουμε. Χρησιμοποίησα δραματικές προοπτικές, πλάνα από το ύψος των πουλιών, παραμορφώσεις της πραγματικότητας, δέντρα που υψώνονται επιβλητικά, αλλά τελικά δεν είναι αυτά ο κίνδυνος, την σκοτεινή πατρική φιγούρα που φοντάρει και υπενθυμίζει.
- Υπάρχει συνεργασία με τους συγγραφείς συνήθως σε όλα τα βήματα της εικονογράφησης ή μόνο στην αρχή;
Θα έλεγα ανάλογα το βιβλίο και ανάλογα τ@ συγγραφέα. Συνήθως υπάρχουν κάποια στάδια που αξίζουν να συζητηθούνε, ώστε να συνεχίσεις να δουλεύεις με σιγουριά ή να ξεδιαλύνεις κάτι στο μυαλό σου. Ανάλογα τη συνεργασία αυτά τα στάδια μπορεί να είναι από ένα έως πάρα πολλά. Προφανώς και στο τέλος βλέπουμε ξανά μαζί το συνολικό βιβλίο πριν κλείσουν τα σχέδια. Θεωρώ πως αυτές οι συνεργασίες θέλουν σωστά πλησιάσματα και σωστές αποστάσεις. Είναι μια μορφή τέχνης και αυτό. Η Αναστασία, αλλά και ο υπεύθυνος της έκδοσης Βασίλης Παπαθεοδώρου, αφού με επέλεξαν, μου έδειξαν τυφλή εμπιστοσύνη και τους ευχαριστώ γι’ αυτό.
- Ποια είναι η σχέση σας με το σχέδιο, από παιδί; Ήταν φυσικό το ταλέντο σας ή το καλλιεργήσατε;
Το ερωτεύτηκα από μικρός το σχέδιο, όταν έπαψα να το φοβάμαι τόσο. Το έβαλα μέσα στην ζωή μου και είναι μια γλώσσα, η οποία με βοηθάει να μιλήσω πιο εύκολα για αυτά που νιώθω. Έγινε σιγά-σιγά ρυθμιστής της ψυχικής μου υγείας. Όσο για το ταλέντο (το οποίο εγώ προτιμώ να το ονομάζω αντίληψη) ξεκινάει, νομίζω σε όλους, φυσικά και βεβαίως μετά θέλει καλλιέργεια και πολύ σκληρή δουλειά, εμπλουτισμό με τεχνικές και πολλά άλλα, που είναι τελείως εκτός της τέχνης, αλλά είναι απαραίτητα για να δουλεύεις πάνω στις εφαρμοσμένες μορφές της.
- Τι είδους ιστορίες σας εμπνέουν περισσότερο για εικονογράφηση;
Αυτές που γράφτηκαν γιατί έπρεπε να γραφτούν οπωσδήποτε. Που σέβονται όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο τις προνομιούχες ομάδες. Που παίρνουν στα σοβαρά τα παιδιά και τους μιλάνε σαν να είναι άνθρωποι και όχι οντότητες που χρειάζονται ειδική μεταχείριση. Που δεν προσπαθούν να μας διδάξουν με κάθε τρόπο το σωστό. Είναι απλό να διακρίνεις μια τέτοια ιστορία, νομίζω όλ@ μπορούν να το αντιληφθούν. Τα πουλιά είναι, για εμένα, μια τέτοια ιστορία. Η Αναστασία έπρεπε να την γράψει, την έγραψε για όλ@ μας και αυτό είναι μαγικό.
- Ποιες άλλες δουλειές σας, πέρα απ’ τα Πουλιά αγαπάτε περισσότερο;
Δύσκολο να διαλέξω, όλες τις αγαπώ (με άλλον τρόπο την κάθεμία), γιατί έχουν όλες ένα κομμάτι μου αφημένο μέσα τους.
- Με τι ασχολείστε αυτήν την περίοδο;
Αυτήν την περίοδο ολοκληρώνω την εικονογράφηση της νέας έκδοσης του βιβλίου «Το δέντρο που είχε φτερά», της Αγγελικής Δαρλάση, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και ξεκινάω να δουλεύω το κλασικό βιβλίο «Οι Άθλιοι» του Β. Ουγκώ, διασκευασμένο για παιδιά, από τον Μιχάλη Μακρόπουλο, για τις εκδόσεις Διόπτρα. Ψάχνω λίγο χρόνο να κάνω και τα δικά μου, προσωπικά projects, που όλο αναβάλλω. Πού θα μου πάει θα τον βρω.
*Τα Πουλιά κυκλοφορούν απ’ τις εκδόσεις Καστανιώτη
