Γιατί η άηχη «Κραυγή» του Έντβαρτ Μουνκ συγκλονίζει ακόμη

Γιατί η άηχη «Κραυγή» του Έντβαρτ Μουνκ συγκλονίζει ακόμη Facebook Twitter
Με την «Κραυγή» οι άνθρωποι ξαφνιάζονται. Νομίζουν ότι την ξέρουν επειδή έχουν δει τις αναπαραγωγές, τις παρωδίες της. Το αυθεντικό όμως είναι κάτι άλλο.
4

Σαν σήμερα, στις 12 Δεκεμβρίου του 1863, γεννιέται στο Όσλο της Νορβηγίας ο Έντβαρτ Μουνκ, ο ζωγράφος τη φήμη του οποίου ξεπέρασε ένα από τα έργα του: η περίφημη «Κραυγή».

Σε πολύ τρυφερή ηλικία έρχεται αντιμέτωπος με τον θάνατο και την ασθένεια, καθώς η μητέρα και στη συνέχεια η αδελφή του πεθαίνουν από φυματίωση. Την επιμέλεια των παιδιών αναλαμβάνει ο πατέρας του, ένας φανατικός χριστιανός που τους ενσταλάζει τον φόβο της αμαρτίας, ενώ μία από τις μικρότερες αδελφές του ζωγράφου θα διαγνωστεί με σχιζοφρένεια.

Η συναισθηματική και νοητική του ανάπτυξη θα επηρεαστεί βαθύτατα από τα προβλήματα του οικογενειακού του περιβάλλοντος και ο ίδιος θα γράψει αργότερα: «Η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στο λίκνο μου». Η μανιοκαταθλιπτική ιδιοσυγκρασία του θα επηρεάσει ιδιαίτερα το έργο του, κυρίως τα πρώτα τριάντα χρόνια, γεγονός που είχε ομολογήσει και ο ίδιος σε ένα κείμενό του: «Δεν θα μπορούσα να αποβάλω την αρρώστια μου, γιατί ένα μεγάλο μέρος της τέχνης μου το οφείλω σε αυτήν».


Το 1880 εγκαταλείπει τις σπουδές του στην Εφαρμοσμένη Μηχανική και το 1881 γράφεται στη Βασιλική Σχολή Σχεδίου του Όσλο. Ο Μουνκ, όντας ιδιαίτερα ευαίσθητος απέναντι στον ταραγμένο συναισθηματικό κόσμο, τόσο τον δικό του όσο και της οικογένειάς του, δίνει προβάδισμα στα προσωπικά του συναισθήματα και όχι στην ακριβή περιγραφή του περιβάλλοντός του.

Αναμφισβήτητα, το πιο γνωστό έργο του Μουνκ είναι η «Κραυγή», που, σύμφωνα με τον Φίλιπ Χουκ, ανώτερο στέλεχος στο τμήμα Ιμπρεσιονισμού και Μοντέρνας Τέχνης του Sotheby's, είναι το πιο αναγνωρίσιμο έργο τέχνης μετά τη «Μόνα Λίζα».

Επηρεάζεται ιδιαίτερα από τον μηδενιστή συγγραφέα Χανς Γιέγκερ, ο οποίος πρέσβευε τον υλιστικό αθεϊσμό, όμνυε στον ελεύθερο έρωτα και θεωρούσε την αυτοκτονία τον ύστατο δρόμο για την ελευθερία. Ο ζωγράφος σημειώνει σχετικά με αυτή την επιρροή: «Οι ιδέες μου αναπτύχθηκαν κάτω από την επίδραση του Χανς Γιέγκερ και των μποέμ και όχι του Στρίντμπεργκ και των Γερμανών».

Τα πρώτα του έργα είναι κοντά στον ρεαλισμό, ο ίδιος όμως έχει πάντα στόχο να εκφράσει τα συναισθήματά του τη στιγμή της δημιουργίας. Βιώνοντας και πάλι τον μεγάλο πόνο που του προκάλεσε ο θάνατος της αδελφής του, ζωγραφίζει το 1886 το «Άρρωστο Παιδί», εμπνευσμένο από την ασθένειά της.

Το έργο, που παρουσιάστηκε στο Σαλόνι του Φθινοπώρου του Όσλο, προκάλεσε σκάνδαλο λόγω της νοσηρότητας της κατάστασης, την οποία ο καλλιτέχνης περιέγραφε με τον πιο έντονο τρόπο. Προσπαθώντας να τον υπερασπιστεί, ο ζωγράφος και συγγραφέας Κρ. Κρογκ θα γράψει: «Ζωγραφίζει, ή καλύτερα βλέπει τα πράγματα, με έναν τρόπο που διαφέρει από εκείνον άλλων καλλιτεχνών. Βλέπει μόνο το ουσιαστικό και αυτό αποκλειστικά ζωγραφίζει, γι' αυτό και τα έργα του μοιάζουν ανολοκλήρωτα».


Το 1889 ο Μουνκ πηγαίνει για σπουδές στο Παρίσι, όπου και τον επηρεάζουν οι Γάλλοι μετα-ιμπρεσιονιστές, οι οποίοι διατηρούσαν τις τεχνικές του ιμπρεσιονισμού, προσπαθώντας να πρoσδώσουν μεγαλύτερο συναισθηματισμό στα έργα τους. Την ίδια χρονιά πεθαίνει ο πατέρας του και η απώλεια αυτή τον επηρεάζει έντονα: αποκηρύσσει τον Χανς Γιέγκερ και το 1890 αφιερώνει στη μνήμη του πατέρα του τον πίνακα «Νύχτα στο Άγιο Σύννεφο», έργο δηλωτικό της ταραγμένης συναισθηματικής του κατάστασης.

Γιατί η άηχη «Κραυγή» του Έντβαρτ Μουνκ συγκλονίζει ακόμη Facebook Twitter
Έντβαρτ Μουνκ: «Δεν θα μπορούσα να αποβάλω την αρρώστια μου, γιατί ένα μεγάλο μέρος της τέχνης μου το οφείλω σε αυτήν».

Ο ίδιος θεωρεί ότι τα έργα του υπάγονται στον συμβολισμό, πρόκειται για τη «φύση ιδωμένη μέσα από μια ιδιοσυγκρασία». «Δεν ζωγραφίζω αυτό που βλέπω αλλά αυτό που έβλεπα» θα πει χαρακτηριστικά. Το 1892 παρουσιάζει τους πίνακές του στο Βερολίνο, προσκεκλημένος της Ένωσης Καλλιτεχνών της πόλης, και ξεσπά σκάνδαλο, λόγω της τολμηρής, χρωματικά και σχεδιαστικά, ζωγραφικής του. Η έκθεση κλείνει, η φήμη του Μουνκ ωστόσο μεγαλώνει και ο ζωγράφος καταφέρνει να πουλήσει αρκετούς πίνακες.

Παίρνει την απόφαση να μείνει για τέσσερα χρόνια στο Βερολίνο, όπου και ζωγραφίζει πρώτα την «Κραυγή» (1893) και αμέσως μετά τη «Μαντόνα», έργα που θα επαναλάβει σε παραλλαγές τα επόμενα δύο χρόνια. Η «Μαντόνα» θα προκαλέσει άλλο ένα σκάνδαλο, καθώς το έργο απεικονίζει μια αισθησιακή γυμνή γυναίκα σε έκσταση. Και τις δύο ελαιογραφίες ο καλλιτέχνης θα τις κάνει και χαρακτικά, ενώ από το 1896 δημιουργεί τις πρώτες του έγχρωμες λιθογραφίες και αρχίζει να ασχολείται με την ξυλογραφία.

Το 1908 ο Μουνκ παθαίνει νευρικό κλονισμό και εισάγεται σε νοσοκομείο της Κοπεγχάγης, ενώ έχει προηγηθεί η νοσηλεία του το 1899 σε σανατόριο για αλκοολισμό. Έναν χρόνο αργότερα θα επιστρέψει στη Νορβηγία, όπου και ξεκινά μια καινούργια καλλιτεχνική περίοδος με περισσότερο χρώμα, θέματα παρμένα από τη φύση και πιο αισιόδοξη διάθεση, η οποία κορυφώθηκε το 1920 και εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από κοινό και κριτικούς.

Από το 1930 αρχίζει να χάνει σταδιακά την όρασή του και φιλοτεχνεί πολλές αυτοπροσωπογραφίες, ενώ κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου επιστρέφει στα αγαπημένα του θέματα από το παρελθόν, την αγάπη και τον θάνατο. Το 1937 οι ναζί είχαν ήδη αφαιρέσει τα έργα του από τα μουσεία ως «εκφυλισμένη τέχνη», γεγονός που τον πλήγωσε ιδιαίτερα, μια και θεωρούσε τη Γερμανία δεύτερη πατρίδα του. Πεθαίνει το 1944, αφού οι Νορβηγοί τον είχαν τιμήσει με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των ογδόντα χρόνων του.

Αναμφισβήτητα, το πιο γνωστό έργο του Μουνκ είναι η «Κραυγή», που, σύμφωνα με τον Φίλιπ Χουκ, ανώτερο στέλεχος στο τμήμα Ιμπρεσιονισμού και Μοντέρνας Τέχνης του Sotheby's, είναι το πιο αναγνωρίσιμο έργο τέχνης μετά τη «Μόνα Λίζα». «Η "Κραυγή" είναι η εικόνα που προκάλεσε χιλιάδες ερμηνείες. Είναι η απόλυτη ενσάρκωση του φόβου, της αγωνίας και της αποξένωσης. Έχει καταλήξει να συμβολίζει την αρνητική συναισθηματική αντίδραση σχεδόν στα πάντα» υποστηρίζει.

Ο συνάδελφός του, Σίμον Σο, τονίζει: «Είναι αξέχαστη, ισχυρή, πυκνή εικόνα. Η "Μόνα Λίζα" δείχνει ακριβώς αυτό που περιμένεις. Με την "Κραυγή" όμως οι άνθρωποι ξαφνιάζονται. Νομίζουν ότι την ξέρουν επειδή έχουν δει τις αναπαραγωγές, τις παρωδίες της. Το αυθεντικό όμως είναι κάτι άλλο. Η δύναμή του να σε σοκάρει παραμένει αμείωτη». Η σύνθεση του πίνακα περιγράφεται γλαφυρά σε ένα ποίημα, γραμμένο από τον ίδιο το ζωγράφο:

Περπατούσα κατά μήκος του δρόμου με δυο φίλους
Ο Ήλιος έδυε
Ο Ουρανός γύρισε σ' ένα αιματηρό κόκκινο
Και ένιωσα μια πνοή Μελαγχολίας
Κάθισα Ακόμα θανατηφόρα κουρασμένος από το μπλε-μαύρο
Τα φιόρδ και η πόλη κρέμαγαν
Αίμα και Γλώσσες Φωτιάς
Οι φίλοι μου συνέχισαν
έμεινα πίσω
έτρεμα με Ανησυχία
Ένιωσα τη μεγάλη Κραυγή στη Φύση.
Γιατί η άηχη «Κραυγή» του Έντβαρτ Μουνκ συγκλονίζει ακόμη Facebook Twitter
Έντβαρτ Μουνκ, Μελαγχολία

«Για πάνω από έναν αιώνα η φήμη του Μουνκ έκανε κύκλους γύρω από τις αρχές της μοντέρνας τέχνης σαν ένα μεγάλο αεροπλάνο που ψάχνει αεροδιάδρομο» γράφει ο κριτικός τέχνης Peter Schjeldahl. «Ο Μουνκ είναι σίγουρα διάσημος για την τρομακτική κυματοειδή εικόνα του υπαρξιακού πανικού στην "Kραυγή" και για μερικές ακόμα εικόνες που αγγίζουν την αγάπη και τον θάνατο, απ' την πρώτη δεκαετία της καριέρας του. Το δημιουργικό μεγαλείο του Νορβηγού ζωγράφου, ωστόσο, δεν αναγνωρίστηκε αρκετά. Ο Μουνκ δεν είναι μια περιθωριακή περίπτωση στην Ιστορία της Τέχνης αλλά σίγουρα είναι μοναδική» συμπληρώνει.

«Χωρίς τον Έντβαρτ Μουνκ ο γερμανικός εξπρεσιονισμός δεν θα υπήρχε» διαβεβαιώνει ο ιστορικός τέχνης Reinhold Heller. Από τις αρχές του εικοστού αιώνα, νεαροί Γερμανοί καλλιτέχνες, ανάμεσά τους ο Ernst Ludwig Kirchner, ο Emil Nolde, ο Erich Heckel και ο Karl Schmidt-Rottluff –με λιγότερο άμεσο τρόπο και οι Αυστριακοί Egon Schiele και Oskar Kokoschka–, εμπνεύστηκαν από τη ζωγραφική ευγλωττία και τη συναισθηματική ειλικρίνεια του Μουνκ, αλλά και από την καινοτόμα χρήση των ξυλογραφιών και των άλλων χαρακτικών μεθόδων.

Αυτοί και οι υποστηρικτές τους τον λάτρεψαν, εκείνος όμως αγνόησε τις κολακείες τους. Πρόσωπο βαθιά τραγικό, μπόρεσε να μετουσιώσει τα προσωπικά του τραύματα σε σπουδαία έργα τέχνης, χωρίς ποτέ να ενταχθεί σε ένα συγκεκριμένο καλλιτεχνικό ρεύμα. Σήμερα, στην αυγή του 21ου αιώνα, τα έργα του εξακολουθούν να εκφράζουν με την ίδια πάντα δύναμη την ανθρώπινη ψυχή.

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 12.12.2017

Εικαστικά
4

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Μαρία Λιναρδάκη πλάθει στον πηλό αναμνήσεις και φωτεινά όνειρα

Εικαστικά / Η Μαρία Λιναρδάκη πλάθει με πηλό αναμνήσεις και φωτεινά όνειρα

Η συμβολαιογράφος, η οποία πριν από δεκαπέντε χρόνια αποφάσισε να ακολουθήσει το δικό της δημιουργικό ταξίδι, αποκωδικοποιεί την αγάπη της για τη φύση ως έμπνευση για τη διακόσμηση των κεραμικών της και μας μεταφέρει σε έναν φανταστικό κήπο χρωμάτων και αναμνήσεων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η επανεκκίνηση του 3ου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού

Εικαστικά / Η επανεκκίνηση του 3ου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού

Οι χώροι όπου εκτίθενται οι συλλογές που αφορούν την Ελληνική επανάσταση αλλάζουν και εμπλουτίζονται. Ο επιστημονικός διευθυντής του μουσείου Γιώργης Μαγγίνης μάς ξεναγεί στη νέα μόνιμη έκθεση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για το έργο της Σαντάλ Άκερμαν

Εικαστικά / Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για το έργο της Σαντάλ Άκερμαν

Οι Βρυξέλλες τιμούν μια ακούραστη δημιουργό που χάρη στη νεωτερικότητα, την οραματική αντιμετώπιση των εικόνων, του χρόνου και του χώρου και στους προβληματισμούς που διατρέχουν το έργο της εξακολουθεί να επηρεάζει γενιές καλλιτεχνών.
NEWSROOM
Τρεις εκθέσεις για την Κέτε Κόλβιτς που κατέγραψε τις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης εμπειρίας

Εικαστικά / Μέσα στο '24 θα τρέξουν όχι μία, όχι δύο, αλλά τρεις εκθέσεις για την Κέτε Κόλβιτς

Τρεις μεγάλες εκθέσεις αποκαλύπτουν τις πολλές μορφές του έργου μιας καλλιτέχνιδας που κατέγραψε τις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης εμπειρίας και αψήφησε την κατηγοριοποίηση.
NEWSROOM
ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2024

Εικαστικά / 28 εκθέσεις για έναν Μάρτιο γεμάτο τέχνη

Η συλλογή του Νίκου Αλεξίου στο Μουσείο Μπενάκη, ακόμα περισσότερες γυναίκες καλλιτέχνιδες στο ΕΜΣΤ, Marcel Duchamp στην Eleftheria Tseliou Gallery, Martin Margiela στην Bernier/Eliades, τρεις νέες προτάσεις στην Breeder και πολλές ακόμα επιλογές στο κορύφωμα της φετινής εικαστικής σεζόν.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Οι πολύχρωμοι κήποι της Hadassah Emmerich

Εικαστικά / Οι πολύχρωμοι κήποι της Hadassah Emmerich ανθίζουν στο ΕΜΣΤ

Η διεθνής καλλιτέχνιδα και δημιουργός της πολύχρωμης τοιχογραφίας «Επικούρειος Εδέμ» περιγράφει όσα κρύβονται στην εξωτική βλάστηση και στα λαμπερά χρώματα των έργων της, μιλά για την ερωτική τους διάσταση και απαντά στο αν την ενοχλεί που κάποιοι χαρακτηρίζουν τη δουλειά της περισσότερο ως διακοσμητική.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Στην πρώτη έκθεση με έργα του Μarcel Duchamp στην Ελλάδα

Εικαστικά / Στην πρώτη έκθεση με έργα του Μarcel Duchamp στην Ελλάδα

Η έκθεση «Re(a)Duchamp» μας προσκαλεί σε μια διανοητική συζήτηση με τα έργα του Duchamp, που περισσότερο από κάθε άλλου καλλιτέχνη του 20ού αιώνα επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν τους σύγχρονους δημιουργούς σε ένα ευρύ και σύνθετο πνευματικό πεδίο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ

Εικαστικά / O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ

Ένας αιώνας συμπληρώνεται φέτος από το «Σουρεαλιστικό Μανιφέστο» του Μπρετόν και μια σειρά από εκθέσεις και εκδηλώσεις ανά την υδρόγειο γιορτάζουν την επέτειο αναζητώντας τα ίχνη του κινήματος στις παράξενες μέρες μας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Η συναρπαστική ζωή της Λίζα Πόντι και τα σχέδιά της που θα δούμε στην Αθήνα

Εικαστικά / Η συναρπαστική ζωή της Λίζα Πόντι και τα σχέδιά της που θα δούμε στην Αθήνα

Ακολουθώντας το μότο της ζωής της «δεν χρειάζεται να κάνεις πολλά», η κόρη του διάσημου Ιταλού αρχιτέκτονα και εκδότη Τζίο Πόντι έκανε σχέδια που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στην γκαλερί The Breeder.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ