H έλλειψη αλληλεγγύης κάνει την Ευρωπαϊκή Ένωση να διατρέχει θανάσιμο κίνδυνο, προειδοποιούσε πρόσφατα ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζακ Ντελόρ, μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες της ιστορίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Μπροστά σε μια Ευρώπη διχασμένη, ο σοφός 94χρονος Ζακ Ντελόρ, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1985 ως το 1995, αισθάνθηκε την ανάγκη να μιλήσει για το μικρόβιο που επέστρεψε, παραπέμποντας κυριολεκτικά στη σημερινή πανδημία, όμως μεταφορικά ήθελε να περιγράψει το κλίμα διχόνοιας που δηλητηριάζει για άλλη μια φορά την Ευρώπη. Αυτό εννοούσε όταν τόνιζε ότι «το κλίμα που επικρατεί σήμερα μεταξύ των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων και η έλλειψη αλληλεγγύης συνιστούν θανάσιμο κίνδυνο για την Ε.Ε.».
Πράγματι, η έλλειψη αλληλεγγύης και συντονισμού που έδειξε η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπροστά στην πανδημία του Covid-19 ήταν μεγάλη.
Ειδικότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φάνηκε εντελώς απροετοίμαστη, τα δε μέτρα που πήρε στην πρώτη φάση της κρίσης της πανδημίας, όπως η μη εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, και οι κρατικές ενισχύσεις προβλέπονται και για περιπτώσεις εθνικών κρίσεων. Κάπως έτσι εμφανίστηκε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να είναι ο μόνος διαχειριστής της κρίσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα η Ευρωζώνη έχουν αντιμετωπίσει ήδη την κρίση του ευρώ και τη χρηματοπιστωτική του 2012 και λάθη εκείνης της περιόδου δεν πρέπει να επαναληφθούν σήμερα, καθώς οι αδυναμίες της Ευρωζώνης είναι πλέον γνωστές.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα η Ευρωζώνη έχουν αντιμετωπίσει ήδη την κρίση του ευρώ και τη χρηματοπιστωτική του 2012 και λάθη εκείνης της περιόδου δεν πρέπει να επαναληφθούν σήμερα, καθώς οι αδυναμίες της Ευρωζώνης είναι πλέον γνωστές. Δεν πρέπει να επαναληφθούν ζημιές διαρκείας στην οικονομία της Ευρωζώνης. Όμως προηγουμένως πρέπει να ελέγξουμε την εξάπλωση της πανδημίας.
Αυτό που συγκρατούμε από την πρώτη φάση της διαχείρισης της κρίσης της πανδημίας του Covid-19 είναι το γεγονός πως η Ε.Ε. σε άλλη μια κρίση έδειξε πως το κλειδί για να ανταποκριθεί στις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις είναι να εξοπλιστεί με την απαραίτητη κυριαρχία και αλληλεγγύη. Για να καθορίζει η ίδια το μέλλον της χρειάζεται περισσότερη κυριαρχία.
Μετά την επιτυχία των ευρωπαϊκών θεσμών στη διαχείριση της ασύμμετρης απειλής και του εκβιασμού που προκάλεσε ο Ερντογάν με την εργαλειοποίηση των προσφύγων και μεταναστών στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο, περιμέναμε από την Ε.Ε. να συνεχίσει προς την ίδια κατεύθυνση και όχι να επιστρέψει στη λογική των εθνικών εγωισμών και της δημοσιονομικής ορθοδοξίας, όπως έγινε με τη συζήτηση για την πρόταση των εννέα κρατών-μελών της Ευρωζώνης περί ευρωομολόγου, που οδήγησε σε ένα χάος τη διακυβερνητική Ευρώπη.
Εδώ αξίζει να υπενθυμίσουμε πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καταφέρει να ξεφύγει από τη βαθιά πολιτική κρίση στην οποία βυθίστηκε μετά από ένα δημοψήφισμα, το γαλλικό δημοψήφισμα του 2005, και την οριακή επικράτηση του «όχι» για το Ευρωσύνταγμα. Ακολούθησε η οικονομική και κοινωνική κρίση του 2008 που ήλθε από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην οποία προστέθηκε την περίοδο 2015-16 και η μεγάλη κρίση του προσφυγικού.
Ας λειτουργήσουμε, λοιπόν, συντονισμένα, με αλληλεγγύη και με σεβασμό στον ρόλο της επιστήμης για να ξεπεραστεί η πανδημία και μετά θα ξαναδούμε τη νέα συζήτηση για το μέλλον της Ε.Ε. και την αναζήτηση νέων εργαλείων και νέων δυνατοτήτων.
Είναι προφανής η ανάγκη για ένα πιο λειτουργικό σύστημα για την Ευρωζώνη, η οποία ούτως ή άλλως αποτελεί μέρος του προβλήματος γιατί είναι μια ατελής οικονομική και νομισματική ένωση χωρών-μελών με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η εμβάθυνση και ολοκλήρωση της Ευρωζώνης πρέπει να είναι ο βασικός άξονας των θεσμικών πρωτοβουλιών, τις οποίες θα συμπληρώνει το σχέδιο ανάπτυξης της ευρωπαϊκής κοινής άμυνας, προκειμένου η Ε.Ε. να είναι σε θέση να εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία, να μπορεί να διαχειρίζεται τις διεθνείς κρίσεις μόνη της και να εγγυάται τα εξωτερικά της σύνορά.
Η συζήτηση για το μέλλον της Ε.Ε. οδηγεί εκ των πραγμάτων σε μια νέα αλληλεγγύη συμφερόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα συμπληρώνει και δεν θα ακυρώνει το εθνικό συμφέρον.
Ασύμμετρες απειλές, όπως αυτή που αντιμετώπισε η Ελλάδα στα σύνορα με την Τουρκία, και η τεράστια κρίση-απειλή του κορωνοϊού που αντιμετωπίζει αυτή την περίοδο η Ευρώπη δείχνουν την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουμε. Να δούμε την Ε.Ε. ως συνολική, αναπτυξιακή, κοινωνική, θεσμική και πολιτική οντότητα. Ως πολιτικό εργαλείο δημιουργίας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
________________
*Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων - Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η "Δύσκολη" Ευρώπη. Σε Aναζήτηση της Nέας Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης».
σχόλια