Σπαράγματα μιας δεκαετίας

Σπαράγματα μιας δεκαετίας Facebook Twitter
Να, όμως, που προς το τέλος και, μιλώντας για το τέλος μας, για τη συλλογική πτώση των τεχνολογικών κοινωνιών και την αποτροπή της, η δεκαετία του 2010 στρέφεται πιο σοβαρά προς το πρόβλημα του περιβάλλοντος.
2

Στη γενιά μου μετρούν ακόμα με τις δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Το '60, το '70, τα eighties, τα nineties. Η αρίθμηση επιβάλλεται από τον όγκο των αναμνήσεων και κυρίως από το γεγονός πως παιδικά νεανικά χρόνια εκτυλίχθηκαν τυπικά στον εικοστό αιώνα. Οι αριθμοί και οι χρονολογίες είναι υπαρξιακά μεγέθη, εμπλέκονται αναπόδραστα στο πεπρωμένο της θνητής μας ζωής. Στα θέματα του χρόνου, η φυσική υποχωρεί στη μεταφυσική, διότι βαδίζουμε μέσα σε έναν πυκνό ιστό προσωπικών και συλλογικών γεγονότων όπου διαρκώς ρωτάμε «γιατί», «πώς συνέβη αυτό», «πώς την πάθαμε έτσι»;

Δεν είμαστε όμως συνεχώς «προβληματισμένοι» διασχίζοντας αυτά τα συμβατικά κομμάτια χρόνου που τα ζυγίζουμε σε πενταετίες, δεκαετίες ή αιώνες. Υπάρχουν περίοδοι αμεριμνησίας, φάσεις μαζικής υπνοβασίας, προσωπικές κρίσεις που απαγορεύουν κάθε προβληματισμό πέρα από τον στενά ατομικό. Εκατομμύρια άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, νέοι και μεγαλύτεροι, ζουν τη ζωή τους δίχως να την προβάλλουν σε κάποιον μεγάλο ορίζοντα. Το να τους πεις πως είναι άνθρωποι της ύστερης νεωτερικότητας ή άτομα που ζουν στη φάση μιας κρίσης του καπιταλισμού δεν τους λέει και πολλά πράγματα: συνομιλούν με το συγκεκριμένο και το δεδομένο, την αρρώστια, την ερωτική κάψα, το χρήμα που χάθηκε ή ήρθε, τον τάδε πολιτικό που είναι «καλός» και τον άλλο που «τα έκανε σκατά».

Η δεκαετία του 2010 φιλοξένησε ξανά τη δραματικότητα της πολιτικής μάχης, την έντασή της ως την περιοχή του μίσους. Δεν άγγιξε ποτέ την πραγματικότητα ενός «εμφυλίου» αλλά υπήρξαν στιγμές, ιδίως τα πρώτα της χρόνια, όπου κάθε διάλογος μεταξύ διαφορετικών έγινε αδιανόητος.

Η δεκαετία του 2010 φιλοξένησε ξανά τη δραματικότητα της πολιτικής μάχης, την έντασή της ως την περιοχή του μίσους. Δεν άγγιξε ποτέ την πραγματικότητα ενός «εμφυλίου» αλλά υπήρξαν στιγμές, ιδίως τα πρώτα της χρόνια, όπου κάθε διάλογος μεταξύ διαφορετικών έγινε αδιανόητος. Γι' αυτό και σε αυτήν τη δεκαετία η αίσθηση όλων πως τα γεγονότα ήταν αφόρητα πυκνά κρύβει μια άλλη αλήθεια: το ότι η ίδια η κοινωνία έγινε αντικείμενο και συγχρόνως φορέας μιας επιθετικότητας ξένης προς το δημοκρατικό πνεύμα. Η εξαγρίωση και η απειλητική υπόσχεση έγιναν τρόποι συνηθισμένοι, από την αρένα της πολιτικής μέχρι τις σχέσεις σε στενούς διαπροσωπικούς κύκλους.

Δεν υπάρχουν δεκαετίες γκρίζες και ουδέτερες – είναι ασυγχώρητος εγωισμός να σβήνουμε από τον χάρτη αυτά που μας προσπερνούν. Και όσο περνούν τα χρόνια μας προσπερνούν έργα, στιλ, γλώσσες, κώδικες. Η δεκαετία που κλείνει ξεκίνησε με πάταγο και θάνατο (Μαρφίν) για να σβήσει σε μια μίμηση της δεκαετίας του '90 που μερικοί αποκαλούν κανονικότητα. Είναι, πάντως, μια πρόοδος, μια εξέλιξη μέσα από επώδυνους κόμβους –όπως ο Ιούλιος του 2015 με το ψευδοδημοψήφισμά του–, μια πορεία μέσα από την υλική και ψυχική ταλαιπωρία εκατομμυρίων πολιτών.

Ποιες μορφές πολιτισμού φάνηκαν στη δεκαετία αυτή; Έχει κανείς την εντύπωση, δίχως να αδικεί το πνεύμα των καιρών, πως η δεκαετία που κλείνει τώρα έφαγε από τα έτοιμα των προηγούμενων χρόνων. Αν εξαιρέσουμε την επέκταση του μη μυθοπλαστικού αφηγήματος (της αυτο-μυθοπλασίας, της λοξής οικογενειακής ιστορίας) και, σε ένα άλλο πεδίο, τη σαρωτική παρουσία του χιπ-χοπ και του τραπ στην μετεφηβική νεολαία, τίποτα δεν εμφανίστηκε ως χαρακτηριστικό της δεκαετίας του 2010. Ο αναβιωτισμός της δεκαετίας του '80, από κάποια ρούχα ως μια γενικότερη πολιτισμική σύσταση, είναι απλώς άλλη μια ένδειξη της μετατροπής όλου του εικοστού αιώνα σε μουσείου αρχαιοτήτων.

Να, όμως, που προς το τέλος και, μιλώντας για το τέλος μας, για τη συλλογική πτώση των τεχνολογικών κοινωνιών και την αποτροπή της, η δεκαετία του 2010 στρέφεται πιο σοβαρά προς το πρόβλημα του περιβάλλοντος. Ένα τμήμα των πλανητικών ελίτ, ένα κομμάτι της κοινής γνώμης και των εικοσάρηδων, ένας τομέας της ιδεολογίας και της κουλτούρας ορίζουν ξανά δημόσιους στόχους μεγάλης εμβέλειας: τη διάσωση της γης, την αποτροπή της πλήρους κλιματικής απορρύθμισης, τη συμφιλίωση τεχνολογίας και βιόσφαιρας, Συγχρόνως, μια νέα ευαισθησία φαίνεται πως ανακαλύπτει τη σχέση κοινωνικής δικαιοσύνης και περιβαλλοντικών στόχων, αν και διαφέρουν πολύ οι μέθοδοι, τα εργαλεία της κριτικής και τα πολιτικά σχέδια όσων μπαίνουν σε αυτή την περιπέτεια. Αν και εδώ υπάρχει μια σημαντική ελληνική εξαίρεση –γιατί σ' εμάς, εδώ, ο χρόνος της πολιτικής αποκλίνει– η δεκαετία του 2010 στάθηκε γενικά πιο πολιτικοποιημένη και απαιτητική σε θέματα δημοκρατίας από προηγούμενες περιόδους. Όμως αυτή η αιχμηρή –και συχνά άτσαλη και δογματική– νέα πολιτικοποίηση συνυπάρχει με το άλλο φαινόμενο των χρόνων αυτών, τη σύνδεση του παραδοσιακού λαού με τους λαϊκισμούς και τα κινήματα της Δεξιάς. Διάφορες εκδοχές αντίδρασης, μέσα από την προσπάθεια για περιεκτικές κοινότητες, είτε μέσα από την επιθυμία για κλειστά σύνορα, διατρέχουν τις αγωνίες ατόμων και κοινωνικών ομάδων.

Για έναν κόσμο που τρέφεται με τις μνήμες του προηγούμενου αιώνα, τα καινούρια πράγματα μοιάζουν δυσάρεστα και άχαρα. Τα άκαπνα μπαρ, το #MeToo, η συζήτηση για το ενεργειακό αποτύπωμα per capita, οι διαρκείς υποσχέσεις τεχνολογικής αναβάθμισης προς μεγαλύτερες ταχύτητες (5G), όλα αυτά και πολλά άλλα μοιάζουν με τομές ανάμεσα σε γενιές και τρόπους ζωής. Στη δική μας ελληνική σφαίρα, ορισμένες ρήξεις είναι πιο επώδυνες απ' όσο αλλού: σκέφτομαι, λ.χ., τη ρήξη με την καπνιστική δημόσια και κοινωνική ζωή ή τον τρόπο με τον οποίο συγκρούεται κάποιος με τις συντεταγμένες της εμφύλιας σύγκρουσης και την ελληνική μετάφραση των πολέμων Αριστεράς και Δεξιάς.

Πάντως, το 2020 θα μπει με βιβλία για τον Άρη Βελουχιώτη και το επαναστατικό 1917 στα Εξάρχεια, με φόβους πολλών για τον νέο αυταρχισμό της Δεξιάς και προσδοκίες άλλων για το τέλος του «κομμουνισμού» και των «παραφυάδων του» στη χώρα. Η αναβίωση, το vintage και οι επίμονες ανασκαφές στους αρχαιολογικούς τύμβους της πολιτικής του προηγούμενου αιώνα όχι μόνο συνεχίζεται αλλά αποκτά και νέα ζωή και «προσκαλεί» και τα παιδιά που γεννήθηκαν το 2000 στη μαγεία της επανάληψης,

Έχουμε ζήσει και καλύτερα χρόνια από τη δεκαετία που τελειώνει τώρα. Σε αυτό συμφωνούν οι περισσότεροι, ακόμα και εκείνοι που ήταν πολύ μικροί για να έχουν μέτρο σύγκρισης. Φυσικά, υπάρχουν εξαιρέσεις –και ίσως πολλές– σε αυτήν τη διαπίστωση. Για έναν οπαδό ή φίλο του κόμματος του Αλέξη Τσίπρα, για έναν έφηβο που βρήκε τον έρωτα, για έναν καλλιτέχνη που είδε την επιτυχία και και την αναγνώριση, για όσους και όσες μοιράστηκαν χαρές και την αίσθηση της νίκης σε αυτά τα χρόνια, η δεκαετία του 2010 (έστω ένα μέρος της) είναι «ο,τι καλύτερο τους έτυχε». Το ίδιο ισχύει και για εκείνους τους επιχειρηματίες που κέρδισαν μέσα στην κρίση και για τους διανοούμενους που βγήκαν στον αφρό μέσα στον αέρα της αγανάκτησης και της αντι-αγανάκτησης, Δεν μπορεί κανείς να τους στερήσει αυτό το αίσθημα, ούτε να τους χαρακτηρίσει εγκλωβισμένους στις εγωιστικές τους χαρές. Το ότι έχω/έχουμε ζήσει καλύτερα χρόνια δεν σημαίνει τίποτα για το πώς θα αξιολογηθεί εν τέλει η εποχή.

Πώς θα είναι η επόμενη δεκαετία; Μήπως το 2020 μπει στον πειρασμό να μιμηθεί το 1920 και ξαναδούμε περισσότερες στολές στους δρόμους των πόλεων και ξαναγίνουν της μόδας οι «μάζες», αυτό το πλάσμα της μοντέρνας φαντασίας που επανεμφανίζεται κατά καιρούς με άλλα, πιο κομψά ονόματα; Ή θα είναι η άλλη εκδοχή του '20, η εκδοχή μιας απολιτικής ευδαιμονίας σε πιο μετριοπαθείς και συνετές βάσεις; Μπορεί όμως όλο αυτό το σύστημα χρονολογικών συσχετισμών και αναλογιών να είναι μια μεγάλη αποτυχία: ο καρπός της λειψής μας φαντασίας, της αδυναμίας να εικάσουμε το πραγματικά διαφορετικό.

Η δεκαετία που πέρασε μας βρήκε μεγαλύτερους και κάποιοι ισχυρίζονται πως μας «ωρίμασε». Η ωριμότητα, όμως, μπορεί να είναι ο ευφημισμός του γήρατος, της μειωμένης βούλησης, της εξασθένησης. Μπορεί όμως και όχι - και σε αυτή την περίπτωση δικαιούμαστε να είμαστε πιο αισιόδοξοι. Δεν έχει νόημα να λέμε διαρκώς πως είμαστε σε κρίση ή πως η κρίση παραμένει μια αμετάβλητη και σχεδόν αιώνια κατάσταση των «μεταβατικών καιρών». Πράγματα χιλιοειπωμένα κι όμως τα επαναλαμβάνουμε όπως οι σαμάνοι έλεγαν ξανά και ξανά τα θεραπευτικά τους λόγια. Τα λόγια μας είναι αδύναμα απέναντι στις στροφές των πραγμάτων, στις τεχνολογίες της πολιτικής εξαπάτησης, στις νέες μορφές τύφλωσης και αντι-δημοκρατίας. Με αυτά όμως αποχαιρετούμε τα χρόνια, απευθύνουμε ευχές και γράφουμε κι αυτά τα κείμενα σαν επιφυλλίδες ενός καινούργιου τύπου.

Ας έχουμε την προσδοκία πως το 2020 θα είναι, ασφαλώς, καλύτερο.

Οπτική Γωνία
2

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Μήπως οι εχθροί της «σώζουν» την Ευρώπη (που προκαλεί πλήξη στους άλλους);

Οπτική Γωνία / Μήπως οι εχθροί της «σώζουν» την Ευρώπη (που προκαλεί πλήξη στους άλλους);

Όσο τα θέματα της Ευρώπης θεωρούνται συζητήσεις που δεν «πουλάνε» δημοσιογραφικά ή θέματα επίδειξης λαμπερών ονομάτων, τόσο η Ευρώπη θα συναρπάζει κυρίως τους εχθρούς της.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Γιατί πεθαίνουν τα πλατάνια;

Ρεπορτάζ / Γιατί πεθαίνουν τα πλατάνια στην Ελλάδα;

Μια μεγάλη οικολογική καταστροφή βρίσκεται σε εξέλιξη σε όλη τη χώρα. Πολύτιμα οικοσυστήματα πλατάνων νεκρώνονται από μια μολυσματική ασθένεια, η οποία μέχρι στιγμής αποδεικνύεται ανίκητη και έχει αποδεκατίσει χιλιάδες δέντρα. Υπάρχει λύση;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα δεν είναι πια εντελώς «ξεκρέμαστα»

Ρεπορτάζ / Τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα δεν είναι πια εντελώς «ξεκρέμαστα»

Χρειάστηκαν επίμονες προσπάθειες από πολλούς ανθρώπους και φορείς, όμως το ζήτημα της φροντίδας των ασυνόδευτων παιδιών-προσφύγων, που είχε επανειλημμένως εκθέσει τη χώρα, φαίνεται ότι διευθετείται πλέον αρκετά ικανοποιητικά. Εξίσου μεγάλη σημασία έχει όμως το «μετά», καθώς μέχρι πρόσφατα, όσα παιδιά ενηλικιώνονταν, βρίσκονταν κυριολεκτικά στον «αέρα», κάτι που πλέον αλλάζει χάρη σε προγράμματα όπως αυτό του Κέντρου Κυψέλη που τρέχουν η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και η IRC Hellas. Ο Κασμίρ και ο Ουσμάν, που πλέον ενηλικιώθηκαν, θέλουν να ζήσουν μόνιμα στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Τραμπ και η μαύρη μειονότητα

Οπτική Γωνία / Ο Τραμπ και η μαύρη μειονότητα

Ο Τραμπ συνεχίζει απτόητος να επιμένει ότι συκοφαντείται με στόχο την περιθωριοποίησή του, όπως συμβαίνει με τους Μαύρους Αμερικανούς. Επιμένει ότι, αντίθετα με τις «συκοφαντίες», δεν ήταν και δεν είναι καθόλου ρατσιστής.
ΑΝΝΑ ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ
Αριστείδης Χατζής: «Εκπαιδευτικοί μιλούν για το 1821 ως γυμνασιάρχες της δεκαετίας του 1950»

Οπτική Γωνία / «Εκπαιδευτικοί μιλούν για το 1821 σαν γυμνασιάρχες της δεκαετίας του 1950»

Το νόημα της εθνικής επετείου, τα κομβικά γεγονότα, οι πρωταγωνιστές και οι παρελάσεις. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Τμήμα Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ, Αριστείδης Χατζής.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το φάντασμα του πολέμου πλανιέται πάνω από την Ευρώπη; 

Μ. Καραγιάννης / Το φάντασμα του πολέμου πλανιέται πάνω από την Ευρώπη; 

Πόσο πιθανή είναι η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού; Οδηγείται η Ευρώπη σε πολεμική αναμέτρηση με τη Ρωσία; Και πόσο θα επηρεάσει μια πιθανή εκλογή του Τραμπ; Απαντά ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Μάνος Καραγιάννης. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι ανατροπές που καταγράφονται για πρώτη φορά στις δημοσκοπήσεις

Οπτική Γωνία / Η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι ανατροπές που καταγράφονται για πρώτη φορά στις δημοσκοπήσεις

Οι μισοί σχεδόν ψηφοφόροι απαντούν στις δημοσκοπήσεις ότι θα πάνε στην κάλπη των ευρωεκλογών για να στείλουν μήνυμα στο κόμμα που ψήφισαν στις εθνικές εκλογές.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Μας πολιορκούν, αλλά ούτε το Δίπορτο θα κλείσει, ούτε το κτίριο πουλήθηκε»

Αθήνα / «Μας πολιορκούν, αλλά ούτε το Δίπορτο θα κλείσει, ούτε το κτίριο πουλήθηκε»

Ο Χρήστος Μαργαρίτης, συνιδιοκτήτης του νεοκλασικού (γωνία Θεάτρου και Σωκράτους) στο υπόγειο του οποίου στεγάζεται η θρυλική ταβέρνα, διαψεύδει τα περί πώλησής του και ξετυλίγει την ιστορία του πατρικού του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
σπιρτζης καραμανλής

Οπτική Γωνία / Τα Τέμπη, η ευθύνη των υπουργών και η υποκρισία

Άλλη μία εξεταστική επιτροπή της Βουλής ολοκληρώθηκε χωρίς να καταλήξει πουθενά, με τα κόμματα να δίνουν τη μάχη των εντυπώσεων. Η Δικαιοσύνη, όμως, συνεχίζει την έρευνα και όλα παραμένουν ανοιχτά.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Μετς: Μια τριπλή ζημιά στον αρχαιολογικό και αρχιτεκτονικό πλούτο από τον δήμο Αθηναίων

Ρεπορτάζ / Μετς: Μια τριπλή ζημιά στον αρχαιολογικό και αρχιτεκτονικό πλούτο από τον δήμο Αθηναίων

Ο Δήμος ετοιμάζεται να κατεδαφίσει μια από τις παλαιότερες κατοικίες της Αθήνας, υπονομεύοντας την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Αγροτέρας Αρτέμιδος.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ποιος φοβάται τη Μαρίνα Σάττι;/ Ζάρι: Μια πικρή «ερωτική εξομολόγηση»/

Οπτική Γωνία / Ποιος φοβάται τη Μαρίνα Σάττι;

Καρυάτιδες, συρτάκι, χωριάτικη και τζατζίκι, meraki, παντιλίκια στον Λυκαβηττό. Το «Ζάρι» μοιάζει με μια πικρή ερωτική εξομολόγηση, με αρκετή διάθεση αυτοσαρκασμού. Αντέχουμε να δούμε το πρόσωπό μας στον καθρέφτη;
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ

σχόλια

1 σχόλια
Το 2020 θα μας βρει πιο εξεγερσιμους από ποτέ. Οικονομικά αδύναμους όσο ποτέ τον τελευταίο μισόν αιώνα. Σωτήρες και πανάκειες δεν υπάρχουν.Υπάρχουν λύσεις όμως. Αλλά κανείς δεν θέλει να ακούσει. Η γνώση εχει ήδη καταρρεύσει προ του ξερολισμού. Τα επιχειρήματα έχουν ήδη καταρρεύσει προ των συνθημάτων. Ο διάλογος έχει καταρρεύσει προ των ατακών του twitter. Η κανονικότητα δίνει χώρο στον καινούργιο γενναίο κόσμο των επί μέρους ταυτοτικών ομάδων.Ο χειρότερος κόσμος έρχεται από αυτούς που μας σκότίσαν ότι υπόσχονται έναν καλύτερο.Δυστυχώς τα πράγματα είναι αυτά που φαίνονται.
Κερνάω για την καινούρια χρονιά μια φράση του Ρομαίν Ρολάν που έγινε γνωστότερη χάρη στον Αντόνιο Γκράμσι:«Απαισιοδοξία της νόησης, αισιοδοξία της βούλησης» :να αναλύεις την κατάσταση με την απαισιοδοξία της νόησης, να αναλαμβάνεις δράση με την αισιοδοξία της βούλησης. Η, όπως τραγουδούσε και ο Θηβαίος: Τίποτα δε χτίζεται πάνω στην πέτρα Όλα πάνω στην άμμο χτίζονται Μα εγώ θα χτίζω πάνω στην άμμο Σαν να 'τανε η άμμος πέτρα(αντίστοιχα, εγώ δηλώνω συνήθως "αισιόδοξα απαισιόδοξος" και σπανιότερα "απαισιόδοξα αισιόδοξος")