Το αρχιπέλαγος και ο κίνδυνος

Το αρχιπέλαγος και ο κίνδυνος Facebook Twitter
2

Βδομάδες τώρα διαβάζω άρθρα και αναλύσεις για τα Κίτρινα Γιλέκα. Μπαινοβγαίνω στις ιστοσελίδες mainstream εντύπων («Le point», «L'Obs», «Libération» κ.λπ.) αλλά και σε ανατρεπτικά πόρταλ, όπως το Lundimatin ή το agitationautonome. Χώθηκα και σε πολλές άλλες γωνιές, όπου ανθεί ο κραυγαλέος αντιμακρονισμός των τελευταίων ημερών: από κλασικές σοσιαλιστικές/αντι-νεοφιλελεύθερες σελίδες έως αρθρογραφία και σχόλια που εγκωμιάζουν τις σκέψεις δεξιών αστέρων με μεγάλη επιρροή, όπως ο Ερίκ Ζεμούρ, ή ιδιόμορφων τύπων της νέας άκρας δεξιάς σαν τον Αλέν Σοράλ. Με άλλα λόγια, προσπάθησα να καταλάβω ένα φαινόμενο και κυρίως ποιες συζητήσεις, ποια συνθήματα και συναισθήματα έχει απελευθερώσει.


Κάθε χαρτογράφηση έχει δυσκολίες και μπορεί να απελπίσει όσους ψάχνουν στέρεα και μονοσήμαντα στρατόπεδα. Πολλοί, φυσικά, προσπερνούν τη φιλολογία γύρω από τα Κίτρινα Γιλέκα, ανατρέχοντας σε σελίδες του fb ή φόρουμ όπου εκθέτουν τις θέσεις τους κάποιοι προβεβλημένοι ακτιβιστές του ίδιου του κινήματος. Εδώ, ας πούμε, μπορεί να ανιχνεύσει κανείς παράλληλα με τη δική μας φάση των πλατειών του 2010-11: πλάι σε αιτήματα οικονομικής και κοινωνικής προστασίας (με έντονο αντι-ελίτ χρώμα) ξεφυτρώνουν πρωτοβουλίες για δημοψηφίσματα, η επίκληση του Συντάγματος του Ροβεσπιέρου του...1793, συνηγορίες της άμεσης δημοκρατίας και χοντρές επιθέσεις στα κόμματα και στους παραδοσιακούς κοινοβουλευτικούς.

O Νίτσε έλεγε πως η μεγάλη Γαλλική Επανάσταση χάθηκε πίσω από τις ερμηνείες της. Αυτό που ζει τώρα η Γαλλία του Μακρόν είναι η ανάδυση στον ίδιο χρόνο των κινημάτων, των πράξεων και των ερμηνειών μας. Παίζεται, με άλλα λόγια, ένα παιχνίδι για την «ηγεμονία» στην αλήθεια των Κίτρινων Γιλέκων. Αυτή η αλήθεια δεν είναι μία αλλά πολλές και, σε μεγάλο βαθμό, αλληλοσυγκρουόμενες αλήθειες.


Νομίζω, όμως, ότι, παρά την ιδεολογική πανσπερμία, μπορεί κανείς να διακρίνει τρεις βασικές διαστάσεις.

Η πρώτη είναι, χωρίς αμφιβολία, η αντιπάθεια για τον Εμανουέλ Μακρόν, στον οποίο προβάλλονται όλα τα αρνητικά γνωρίσματα της παγκοσμιοποίησης, της κοινωνίας των ρίσκων, του χρηματιστικού καπιταλισμού κ.λπ. Ο Μακρόν επιλέγεται σαφέστατα ως σύμβολο όλων των κατεστημένων που δεν νοιάζονται ούτε λυπούνται τον λαό.


Μια δεύτερη διάσταση είναι οι αναφορές στην εθνική και λαϊκή κυριαρχία. Οι περισσότερες από αυτές φαίνεται να συγκρούονται μετωπικά με το πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οδηγούν στη ρήξη (frexit). Από αυτήν τη δυναμική βγαίνουν χαμένοι οι πιο μετριοπαθείς και «συνετοί» συμπαραστάτες του κινήματος, για παράδειγμα οι εναπομείναντες σοσιαλιστές.

Μια τρίτη διάσταση είναι οι σοβαρές διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε τοπικές ομάδες Κίτρινων Γιλέκων ή ακόμα οι ετερόκλητες προσδοκίες των διαδηλωτών. Μια περιήγηση σε κείμενα, δηλώσεις και «τοίχους» φανερώνει, πλάι σε έναν κόσμο που θέλει συντηρητικές και προστατευτικές αξίες, έναν άλλο κόσμο, πιο κοντά στη συμβατική αριστερή διαμαρτυρία. Ο αντιφιλελευθερισμός ως κοινό νήμα μοιράζεται σε πολύ διαφορετικές ευαισθησίες, άλλοτε πιο κοντά στους φόβους της μικρομεσαίας Γαλλίας των λευκών κι άλλοτε πιο κοντά σε πιο «επαναστατικά» και ουτοπικά σχήματα.

 
Μπορεί, όμως, να βγει ένα πρώτο συμπέρασμα από αυτήν τη μεγάλη σκηνή; O Νίτσε έλεγε πως η μεγάλη Γαλλική Επανάσταση χάθηκε πίσω από τις ερμηνείες της. Αυτό που ζει τώρα η Γαλλία του Μακρόν είναι η ανάδυση στον ίδιο χρόνο των κινημάτων, των πράξεων και των ερμηνειών μας. Παίζεται, με άλλα λόγια, ένα παιχνίδι για την «ηγεμονία» στην αλήθεια των Κίτρινων Γιλέκων. Αυτή η αλήθεια δεν είναι μία αλλά πολλές και, σε μεγάλο βαθμό, αλληλοσυγκρουόμενες αλήθειες.


Η παρουσία στο πλήθος γνωστών προσώπων από την εξτρεμιστική δεξιά, η ταύτιση του Ζαν-Λικ Μελανσόν και της «Ανυπότακτης Γαλλίας» με τα περισσότερα αιτήματα των Κίτρινων Γιλέκων, η, έστω διακριτική, υποστήριξη από συντηρητικούς αλλά και ριζοσπάστες ή αντικαπιταλιστές διανοούμενους, προκαλεί κάποια αμηχανία. Σε τι μπορεί να συμπίπτουν όλες αυτές οι φωνές, οι οπαδοί των ήσυχων νοικοκυραίων που «θυμώνουν δίκαια» και κάποιοι άλλοι που φτάνουν να υπερασπίζονται τη διάρρηξη της κοινής ησυχίας και τα σπασίματα ως νόμιμη άμυνα;

Να γιατί αυτά τα φαινόμενα βάζουν δύσκολα στους μακρινούς παρατηρητές και στις απλουστεύσεις μας. Θα μπορούσε, λοιπόν, κάποιος να ξεμπερδέψει, μιλώντας για μια λαϊκίστικη εξέγερση «αγανακτισμένων» με μοναδικό αποτέλεσμα το «χάος». Ευτυχώς, όμως, βλέπω ότι λίγοι, συγκριτικά, καταφεύγουν σε αυτό το σχήμα, διότι, προφανώς, δεν μας φωτίζει ιδιαίτερα. Οι περισσότεροι μελετητές των κοινωνικών παθών αντιλαμβάνονται πλέον ότι στη Γαλλία αυτήν τη στιγμή εκδηλώνονται σπασμοί που έχουν βάθος χρόνου και πολλαπλές αιτίες. Ρήγματα δεκαετιών γίνονται επιφανειακά και αποκαλύπτουν δυσλειτουργίες ενός συστήματος διακυβέρνησης και συγκεκριμένα όρια πολιτικής διαχείρισης. Το κοινωνικό ζήτημα, γεωγραφικές και πολιτισμικές διαιρέσεις, διαψεύσεις ζωής που πληθαίνουν σε μια εποχή μετάβασης στο άγνωστο, όλα αυτά συντονίζονται σε αυτήν τη φάση κοινωνικοπολιτικής αποσταθεροποίησης.

Πώς μπορεί να δώσει απάντηση μια εξουσία που περικυκλώνεται από εχθρικά συναισθήματα; Πώς μπορεί να ακουστεί κοινωνικά ένας κεντρώος λόγος με εκσυγχρονιστικές προθέσεις σε συνθήκες εκτόξευσης των κοινωνικών θυμών; Σώζεται, άραγε, κάτι από την αρχική ενέργεια και τις ελπίδες για σοβαρή μεταρρύθμιση του γαλλικού μοντέλου;

 
Το βέβαιο είναι ότι αν όλα τα παραπάνω αποτύχουν, η πιθανότερη εκδοχή είναι μια καταστροφική εξέλιξη αλά ιταλικά. Οι δυνάμεις του δεξιού λαϊκισμού έχουν μεγαλύτερη ικανότητα διείσδυσης σε αυτό τον «περιφερειακό» και παραδοσιακό λαό. Το εγκώμιο ενός Στιβ Μπάνον (ή το έμμεσο του Τραμπ) στα Κίτρινα Γιλέκα δεν είναι τυχαίο ούτε ένας ευσεβής πόθος. Όταν ο πρώην σύμβουλος του Τραμπ γράφει στο Τουίτερ «για να διοικήσω μια χώρα προτιμώ 100 κίτρινα γιλέκα από δέκα τύπους της Γκόλντμαν Σαξ» δεν λανσάρει μόνο έναν λαϊκισμό αλλά επικοινωνεί με κάτι που ξέρει πως έχει κοινωνική ζήτηση.


Αυτό σημαίνει ότι τα Κίτρινα Γιλέκα είναι ένα «αντιδραστικό κίνημα» που αμφισβητεί το βασίλειο του ορθού Λόγου; Είπαμε ότι πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε τις καρικατούρες. Να μην πέσουμε στη μία ή στην άλλη παγίδα για να συνεχίσουμε τα συνηθισμένα. Στιγμές σαν αυτήν, σπασμοί και κρίσεις της πολιτικής και της κοινωνίας τέτοιας έντασης, δεν επιτρέπουν τις γνωστές τεμπέλικες κρίσεις. Ούτε εύκολες ταυτίσεις (πολλοί προβάρουν κίτρινα γιλέκα στο κέντρο της Αθήνας), ούτε κατεδαφιστικές αποκηρύξεις. Με τη μία ή την άλλη έννοια, υπάρχουν προβλήματα που ζητούν πολιτικές αποκρίσεις. Η ηθική αποδοκιμασία για τη βία, η υπεράσπιση της δημοκρατίας και η αντίσταση στη δημαγωγία όσων ζητούν τα πάντα (χωρίς να λένε τίποτα για το πώς) είναι η μία όψη. Η άλλη όψη είναι η στοιχειώδης δικαιοσύνη και κυρίως η φροντίδα για εκείνον τον κόσμο που δεν ανήκει στον κύκλο της καινοτομίας και των νέων κοσμοπολίτικων υβριδισμών. Αυτός είναι, νομίζω, ο πυρήνας των Κίτρινων Γιλέκων, όχι το μπλοκ της λεηλασίας των μαγαζιών, ούτε οι ακροδεξιοί ιδεολόγοι που καλούν εδώ και καιρό σε «εμφύλιο πόλεμο» (αρκεί να δει κανείς τι γράφεται στη φασιστοσφαίρα του γαλλικού Ίντερνετ).


Αν όμως η δημοκρατική πολιτική τάξη δεν πει τίποτα για την ουσία και μείνει μόνο στην καταδίκη των εκτρόπων και σε γενικόλογους αφορισμούς, ο δρόμος της Μαρίν Λεπέν γίνεται πιο εύκολος. Μαζί με όλα όσα θα φέρει η πτώση της Γαλλίας στο κενό.

Στήλες
2

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Θοδωρής Αντωνόπουλος / Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Αν θεωρήσουμε την ομοφυλοφιλία επάγγελμα, αξιότιμε κ. συνήγορε, τότε σίγουρα αυτό θα πρέπει να ενταχθεί στα βαρέα ανθυγιεινά. Τουλάχιστον για όσο μπορούν να δηλητηριάζουν τον δημόσιο λόγο κακοποιητικές απόψεις, αντιλήψεις και πρακτικές, σαν αυτές που είτε εκφέρετε είτε ενθαρρύνετε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος / Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Αντί να διαφωνήσουμε για το ένα ή το άλλο θέμα, όπως και είναι θεμιτό και αναμενόμενο σε μια δημοκρατία διαλόγου, το μόνο που ξέρουμε να κάνουμε είναι να εξευτελιζόμαστε οι ίδιοι και να εξευτελίζουμε τους άλλους, ωσάν να ήταν οι χειρότεροι εχθροί μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ
O βούρκος των ημερών

Στήλες / O βούρκος των ημερών

Σήμερα: Μηνύματα στο αλεξίπτωτο • • • βουλευτική ηπιότητα • • • περιβαλλοντικη καταστροφή στο Ισραήλ • • • δύσκολες μέρες για τον Μακρόν • • • εμβολιαστική ευνοιοκρατία • • • ένας γενναιόδωρος πρώην οδηγός νταλίκας • • • η περιπέτεια της «μυστικής ομιλίας»
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Αρετή Γεωργιλή / Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Γιατί όλη αυτή η πολιτική χυδαιότητα που αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από το πραγματικό πρόβλημα και στρέφει τη συζήτηση σε μια στείρα κομματική αντιπαράθεση, στις πλάτες όλων αυτών των παιδιών, που το μόνο που ζητούν είναι δικαίωση και γαλήνη;
ΑΡΕΤΗ ΓΕΩΡΓΙΛΗ
Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Τι διαβάζουμε σήμερα: / Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Σήμερα: Τα Ζεν της Βαϊκάλης • • • νίκη μεγαλοψυχίας • • • η βία δεν πτοεί (ακόμη) τους Βιρμανούς • • • μια πρώτη δικαίωση • • • οι επίμονοι Ινδοί αγρότες • • • δημοκρατία και πίτσα • • • ένας τιτάνας
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

2 σχόλια
Νικόλα, δεδομένου ότι παρακολουθείς μια σημαντική γκάμα γαλλικών ΜΜΕ (με εντυπωσίασες με το Lundimatin και το agitationautonome) θα έχεις σίγουρα διαπιστώσει ότι η μεγάλη αντιπάθεια των λαϊκών στρωμάτων αμέσως μετά τις εκλογές προς τον Μακρόν δον οφείλεται τόσο στο γεγονός ότι σε αυτόν"προβάλλονται όλα τα αρνητικά γνωρίσματα της παγκοσμιοποίησης, της κοινωνίας των ρίσκων, του χρηματιστικού καπιταλισμού κ.λπ. "όσο στο γεγονός ότι, στην επικοινωνία του με τον "απ΄'ο κόσμο", ο Μακρόν δυσκολεύεται πολύ -ή και αδυνατεί- να κρύψει την περιφρόνηση που νοιώθει για τους "derniers de cordée" (μεταφορά από τη γλώσσα των ορειβατών : σε μια ομάδα που προχωράει με τα μέλη της δεμένα όλα με σκοινί, οι τελευταίοι, οι βραδυπορούντες, αυτοί που καθυστερούν τους πρώτους, τους καλούς, τους δυναμικούς στην πορεία τους προς την κορυφή).Το πιθανότερο είναι ότι αυτό οφείλεται σε ό,τι παρουσίαζε ως πλεονέκτημά του: στο ότι δεν υπήρξε παραδοσιακού τύπου πολιτικός. Πράγματι, ποτέ του δεν εξελέγη στο παραμικρό αξίωμα πριν την εκλογή του στην προεδρία. Υπήρξε παιδί των σχέσεων του πανεπιστημιακού, επιχειρηματικού και πολιτικού κόσμου και βρέθηκε κατ' ευθείαν υψηλόβαθμο στέλεχος στα υπουργικά γραφεία και τον υπουργικό θώκο. Αν όμως είχε αρχίσει κυνηγώντας ένα αξίωμα νομαρχιακού συμβούλου, δήμαρχου, βουλευτή, νομάρχη, θα είχε τουλάχιστον μάθει να συναναστρέφεται αυτόν τον κόσμο καμουφλάροντας τα αισθήματά του (όπως ο προκάτοχός του Ολάντ που το έπαιζε "απλός Γάλλος" και κατ' ιδίαν αναφερόταν στους φτωχότερους αποκαλώντας τους οι "ξεδοντιάρηδες"). Πολύ πιο υποκριτικό, αλλά σίγουρα πιο αποτελεσματικό...
Με άλλα λόγια, προσπάθησα να καταλάβω ένα φαινόμενο και κυρίως ποιες συζητήσεις, ποια συνθήματα και συναισθήματα έχει απελευθερώσει. Κάθε χαρτογράφηση έχει δυσκολίες και μπορεί να απελπίσει όσους ψάχνουν στέρεα και μονοσήμαντα στρατόπεδα. Πηγή: www.lifo.grΤο κλειδί. Ποιός το χρησιμοποιεί; Πόσοι προσπαθούν να καταλάβουν; Πόσοι νιώθουν την ανάγκη να ψάξουν, να βγουν - έστω και για λίγο, έστω για να ρίξουν μια ματιά - έξω από τα περιχαρακωμένα στρατόπεδα στα οποία κινούνται; Πόσοι συνειδητοποιούν ότι αυτά είναι όντως στρατόπεδα και όχι πλατείες; Και δεν μιλάμε για αυτά των άκρων ή των στεγανοποιημένων συμφερόντων, αυτά έχουν ψηλούς φράκτες, είναι πιο δύσκολο να βγεις, πιο δύσκολο να κοιτάξεις έξω. Μιλάμε για αυτά που βρίσκονται πιο μέσα, πιο κοντά το ένα με το άλλο, αυτά που οι φράχτες τους είναι - υποτίθεται - χαμηλότεροι. Ποιός αντέχει να δει όλη την εικόνα χωρίς αφορισμούς, χωρίς να ισοπεδώνει εκ των προτέρων; Ποιός είναι διατεθειμένος να διαβάσει ή να ακούσει κάτι με το οποίο διαφωνεί - έστω και στα επιμέρους; Ποιός αντέχει τον αντίλογο όταν ο αντίλογος αποδυναμώνει τις θέσεις του; Ποιός αντέχει να πει "ναι, ίσως έχεις δίκιο εκεί"; Ποιός αντέχει να παραδεχτεί το λάθος του; Ποιός αντέχει να εξηγήσει την θέση του χωρίς να απαξιώνει αυτές των άλλων προκειμένου να επιβληθεί ο ίδιος; Ποιος αντέχει να κάνει διάλογο χωρίς να λέει εξ αρχής και συνεχώς «εσύ φταις»; Ποιός αντέχει να μπει έστω και για λίγο στην θέση του άλλου, να προσπαθήσει να νιώσει, να καταλάβει το μικρό ή το μεγάλο "γιατί"; Ποιος νιώθει την ανάγκη να καταλάβει γιατί συμβαίνει ένα γεγονός ή ένα φαινόμενο χωρίς να το δικαιολογήσει ή να το απορρίψει εκ των προτέρων αναλόγως την ιδεοληψία ή την προκατάληψη του; Ποιός θέλει πραγματικά να καταλάβει τι είναι αυτό το φαινόμενο και τι είναι εκείνο που έχει οδηγήσει σε αυτό το φαινόμενο; Ποιό είναι το υπόβαθρο; Πως ενώνονται οι τελείες; Γιατί "φλέγεται" το Παρίσι - και το κάθε "Παρίσι"; Ποιός χαίρεται στην αναμπουμπούλα; Γιατί τα αιτήματα των εκάστοτε εξεγερμένων είναι ακόμα και αντικρουόμενα; Ποιός θέλει πραγματικά να καταλάβει το πραγματικό πρόβλημα - ή το εκάστοτε πραγματικό πρόβλημα; Ακόμα περισσότερο, ποιός θέλει πραγματικά να συμβάλλει στην λύση του, αν η "λύση" είναι έστω και εν μέρει διαφορετική από αυτήν που ο ίδιος θεωρεί σωστή; Ποιος κρατάει ανοικτό το μυαλό του για να κατανοήσει το “big picture”; Ποιός καταλαβαίνει ότι αυτό είναι το ζητούμενο, η αρχή της λύσης;