Κυρία Κατωγυρίτη, ποια είναι η λύση για τα ζώα του Αττικού Πάρκου;

Η Ελληνίδα κτηνίατρος, Άννα Κατωγυρίτη, με κατάρτιση και εξειδίκευση στα άγρια ζώα που συνεργάζεται με κέντρα αποκατάστασης στην Αφρική και την Ασία μιλά αποκλειστικά στα Μικροπράγματα της LIFO, με αφορμή τον χιμπατζή που άδικα έχασε τη ζωή του στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ ακόμα φοιτούσε στην Αμερική, ίδρυσε αφιλοκερδώς το επίσημο γραφείο της διεθνούς φήμης πρωτευοντολόγου και Πρέσβειρας Ειρήνης του ΟΗΕ, Δρος Τζέιν Γκούντολ (Jane Goodall) στην Ελλάδα. Μέσω του γραφείου αυτού ανέπτυξε το διεθνές δωρεάν εκπαιδευτικό πρόγραμμα Roots & Shoots στην Ελλάδα. Στόχος του προγράμματος είναι η ενθάρρυνση παιδιών και νέων ώστε να πραγματοποιούν θετικές δράσεις για τον άνθρωπο, το περιβάλλον και τα ζώα. Το πρόγραμμα εφαρμόζεται σε πάνω από 80 χώρες. Ταυτόχρονα με αυτή τη δραστηριότητα, οργάνωσε δυο περιοδείες της πρέσβειρας στην Ελλάδα το 2016 και 2018 σε συνεργασία με σεβαστούς οργανισμούς.

Ως η μοναδική Ελληνίδα κτηνίατρος που έχει συνεργαστεί στενά με την Δρα Γκούντολ, η Άννα Κατωγυρίτη έχει ταξιδέψει σε δεκάδες χώρες παρέχοντας αφιλοκερδές έργο σε κέντρα αποκατάστασης άγριων ζώων. (Tώρα την βρήκαμε στην Ταϊλάνδη και από εκεί μας μίλησε.)

Έχει σπουδάσει μοριακή βιολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και κατόπιν ολοκλήρωσε επιτυχώς τις σπουδές της στην κτηνιατρική μέσω του Virginia Maryland Veterinary College, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της έλαβε εντατική εκπαίδευση μέσω εγκεκριμένου προγράμματος στις ΗΠΑ στην χειρουργική/ εντατικολογία και παθολογία. Έχει συγγράψει κεφάλαια βιβλίων με θέμα τον καρκίνο στα ζώα (precision cancer medicine) και έχει λάβει μέρος σε έρευνες που έχουν οδηγήσει σε έκδοση επιστημονικών άρθρων. Αναλαμβάνει αφιλοκερδώς τη δημιουργία προγραμμάτων για τα αδέσποτα, αντλώντας γνώσεις και ιδέες από την 20-ετη εμπειρία της σε ζητήματα ευζωίας των ζώων. Το 2017 συμπεριλήφθηκε από το γνωστό ίδρυμα Greek America Foundation στους “30 κάτω των 30 Ελληνοαμερικανούς φιλανθρώπους” για το συνεχές διεθνές φιλανθρωπικό και φιλοζωικό της έργο. Το 2021 έλαβε στην Β. Αμερική το βραβείο “40 κάτω των 40” από το ίδιο ίδρυμα.

 — Κυρία Κατωγυρίτη, πόσο κοντινό είδος είναι ο χιμπατζής με τον άνθρωπο;

Ο χιμπατζής είναι ο κοντινότερος εξελικτικά συγγενής μας με πάνω από 98% γενετική ομοιότητα με τον άνθρωπο. Στους μεγαλο-πιθήκους συμπεριλαμβάνονται 4 είδη: χιμπατζήδες, ουρακοτάγκοι, γορίλες και μπονόμπος. Ως είδος, ο χιμπατζής, χρησιμοποιεί και φτιάχνει εργαλεία, κάτι που παλαιότερα πίστευαν πως μόνο ο άνθρωπος κατέχει σαν χαρακτηριστικό. Ωστόσο, η Δρ Τζέιν Γκούντολ (Dr. Jane Goodall) ήταν η πρώτη που έκανε αυτή τη σημαντική παρατήρηση όταν πήγε στην Τανζανία και χάρη σε αυτές τις παρατηρήσεις τα ζώα γενικότερα άρχισαν να αποκτούν μεγαλύτερη σημασία. Άλλαξε, δηλαδή, ριζικά και προς το καλύτερο τον τρόπο με τον οποίο τα αντιλαμβανόμαστε εμείς οι άνθρωποι.

«Υπάρχουν πολλοί που επιθυμούν να διατηρήσουν τους χιμπατζήδες ως κατοικίδια και δυστυχώς πολλοί πληρώνουν μεγάλα χρηματικά ποσά για να τους αποκτήσουν. Κατόπιν, όταν μεγαλώσουν και η σωματική τους δύναμη αυξηθεί δεν είναι σε θέση να τους ελέγξουν.»

 — Ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι πίσω από τη θέληση του χιμπατζή να αποδράσει; Πώς θα μπορούσαν να το αποφύγουν;

Σύμφωνα με όσα έχουν ειπωθεί και γραφτεί από το προσωπικό του πάρκου, υπήρχε ένταση ανάμεσα στους χιμπατζήδες. Αυτό από μόνο του είναι αρκετό για να θέλει ένα ζώο να διαφύγει αν νιώθει ότι η ζωή του απειλείται. Θα θέλει να ξεφύγει από μία δύσκολη κατάσταση.

Ωστόσο, σε κέντρα αποκατάστασης οι φροντιστές των ζώων έχουν εκπαιδευτεί έτσι ώστε να αναγνωρίζουν την παραμικρή αλλαγή στην συμπεριφορά των ζώων μίας οικογένειας/ ομάδας και να ενημερώνουν άμεσα τους υπεύθυνους του κέντρου. Είναι δεδομένο ότι θα υπάρξουν τσακωμοί και προσπάθειες ώστε να αλλάξει η ιεραρχία της κοινωνικής δομής. Είναι μια δυναμική κατάσταση και όχι μια στατική. Για το λόγο αυτό, οι φροντιστές είναι μαζί με τα ζώα καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας και γνωρίζουν την ψυχοσύνθεση του καθενός. Γνωρίζουν ποια αρσενικά δείχνουν ηγετικές τάσεις και ανάλογα με την προσωπικότητα τους λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα ώστε να αποφεύγονται εντάσεις όσο γίνεται.

Οπότε, ένας τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί η απόδραση θα ήταν αν εξαρχής αντιλαμβάνονταν πως υπήρχε ένταση και να διαχώριζαν τα ζώα έγκαιρα. Δεν ξέρω ωστόσο αν έχουν τέτοιες υποδομές και γνώσεις καθώς δεν γνωρίζω την κατάρτιση που έχει το προσωπικό και τους χώρους του πάρκου.

Θεωρώ δεδομένο πως σε οποιοδήποτε κέντρο/ πάρκο/ ζωολογικό κήπο που διατηρεί άγρια ζώα θα υπάρξουν περιστατικά στα οποία τα άγρια ζώα δραπετεύουν. Για αυτό λέγονται “ΑΓΡΙΑ” και η ελευθερία τους είναι έμφυτη ανάγκη. Οφείλει λοιπόν το οποιοδήποτε κέντρο να έχει προβλέψει με ακρίβεια πως θα συμπεριφερθεί το προσωπικό ανά πάσα στιγμή, και πώς θα αποτρέψει τέτοιες μη αναστρέψιμες αποφάσεις.

O ζωολογικός κήπος όντας ένα ανθρωποκεντρικό ίδρυμα (τα ζώα βρίσκονται εκεί ως εκθέματα για τον άνθρωπο) έχει διαφορετικά πρωτόκολλα σε σχέση με ένα καταφύγιο/ κέντρο αποκατάστασης, το οποίο έχει ως πρωταρχικό μέλημα την ευημερία των ζώων που φροντίζει. Από τη δική μου εμπειρία σε καταφύγια, όταν είχαμε χιμπατζήδες που δραπέτευαν (κάτι που συμβαίνει) βεβαιωνόμασταν πως όλο το προσωπικό έμπαινε σε προστατευμένο χώρο και έξω έμεναν μόνο φροντιστές του συγκεκριμένου ζώου, κτηνίατρος και άτομο κατάλληλα εκπαιδευμένο στην αναισθητική ακινητοποίηση του ζώου. Η διαδικασία μπορεί να διαρκούσε ώρες αλλά με υπομονή πάντα βρισκόταν λύση. Οπότε, το συμπέρασμα και πάλι είναι πως τα ζώα αυτά δεν ανήκουν σε αστικό περιβάλλον, ειδικά όταν η δραπέτευση τους οδηγεί στη θανάτωση τους για την προστασία των πολιτών.

 — «Εξουδετέρωση», όπως υποστήριξε στην ανακοίνωση του το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο ή «δολοφονία» όπως αναφέρουν φιλοζωικές οργανώσεις;

Σε αυτή την ερώτηση τίθεται το θέμα αν πιστεύει κανείς πως τα ζώα αυτά είναι αισθανόμενα (sentient)  και έχουν νομική προσωπικότητα (personhood) άρα και δικαιώματα. Αν κάποιος βλέπει τα ζώα αυτά (όπως και άλλα) ως αντικείμενα προς εκμετάλλευση τότε ο σωστός όρος είναι “εξουδετέρωση”. Αν όμως πιστεύει κανείς πως τα ζώα έχουν δικαιώματα τότε, ναι, πρόκειται για δολοφονία.

Προσωπικά, ανήκω στην δεύτερη κατηγορία καθώς οι χιμπατζήδες έχουν ξεκάθαρες προσωπικότητες, είναι ζώα ευφυή και με ενσυναίσθηση. Μάλιστα, υπάρχει αξιόλογη οργάνωση στην Αμερική με τον γνωστό δικηγόρο Steven Wise που λέγεται “NonHuman Rights Project” η οποία έχει ξεκινήσει να εκπροσωπεί ζώα (όπως χιμπατζήδες και ελέφαντες) σε δικαστήρια και προσπαθεί να αλλάξει τους νόμους ώστε να μπορούν τα ζώα αυτά να έχουν αναγνωρισμένα δικαιώματα.

Τα ζώα δεν είναι υποδεέστερα από τους ανθρώπους και οι λέξεις που επιλέγουμε για  να χαρακτηρίσουμε ένα γεγονός κρύβουν και την στάση μας απέναντι σε αυτά.

 — Θα μπορούσαν ποτέ οι χιμπατζήδες του πάρκου να συγκριθούν με οικόσιτα ζώα;

Όχι! Εξελικτικά δεν έχουν φτάσει σε αυτό το σημείο και η σύγκριση με κουνέλια, γάτες κ.ο.κ δεν ευσταθεί επιστημονικά. Έχει ειπωθεί πως οι χιμπατζήδες του πάρκου προήλθαν από συνθήκες αιχμαλωσίας και όχι από την άγρια φύση. Αυτό το επιχείρημα προσωπικά δεν το κατανόησα, καθώς δεν αλλάζει το γεγονός πως είναι άγρια ζώα και όχι κατοικίδια.

Οι φυσιολογικές τους ανάγκες παραμένουν ίδιες, και οι αντιδράσεις τους σε καταστάσεις στρες/ άγχους μπορεί να είναι εξαιρετικά βίαιες ως και θανατηφόρες. Άρα, πρέπει κανείς να γνωρίζει πολύ καλά την φυσιολογία, τη συμπεριφορά τους και τις ανάγκες τους.

Υπάρχουν πολλοί που επιθυμούν να διατηρήσουν τους χιμπατζήδες ως κατοικίδια και δυστυχώς πολλοί πληρώνουν μεγάλα χρηματικά ποσά για να τους αποκτήσουν. Κατόπιν, όταν μεγαλώσουν και η σωματική τους δύναμη αυξηθεί δεν είναι σε θέση να τους ελέγξουν. Είναι πολλά τα ατυχήματα που έχουν συμβεί προς ανθρώπους στους οποίους επιτέθηκαν βίαια οι χιμπατζήδες που διατηρούσαν στα σπίτια τους.

«Η καλύτερη λύση για τα ζώα του Αττικού Πάρκου θα ήταν η μεταφορά τους σε κέντρα αποκατάστασης/ καταφύγια, ώστε να ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους σε όσο το δυνατόν πιο φυσικό και ήσυχο περιβάλλον υπό την φροντίδα ανθρώπων»

 — Ένα άγριο ζώο θα μπορούσε να είναι ευτυχισμένο στην αιχμαλωσία;

Τα άγρια ζώα ανήκουν στην άγρια φύση και τα κατοικίδια γύρω από τον άνθρωπο (καθότι έτσι έχουν εξελιχθεί). Για τα άγρια ζώα οφείλουμε να σεβόμαστε τον βιότοπό τους, μέσα από τις καθημερινές μας επιλογές, ενώ για τα οικόσιτα ζώα οφείλουμε να τα φροντίζουμε και να καλύπτουμε τις βασικές τους ανάγκες με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Το αν ένα ζώο θεωρείται ευτυχισμένο μέσα σε συνθήκες αιχμαλωσίας εξαρτάται από το πρίσμα από το οποίο κανείς το βλέπει. Για παράδειγμα, στην Αμερική υπάρχει ένας ζωολογικός κήπος (κοινώς roadside zoo) ο οποίος εδώ και 30 χρόνια έχει έναν θηλυκό ελέφαντα μόνο του. Ο ιδιοκτήτης του πάρκου υποστηρίζει πως ο ελέφαντας τον λατρεύει και έχει άψογη φροντίδα. Οπότε, κατά τον ιδιοκτήτη το ζώο είναι “ευτυχισμένο”. Όμως, οι θηλυκοί ειδικά ελέφαντες ζουν σε αγέλες και ως είδος είναι άκρως κοινωνικά  ζώα και απίστευτα ιδιοφυή. Μπορώ να σας πω ότι ο συγκεκριμένος ελέφαντας εμφανίζει καθημερινά στερεοτυπικές συμπεριφορές που δείχνουν ότι βρίσκεται κάτω από συνθήκες στρες, σε έναν πολύ μικρό περιφραγμένο χώρο, χωρίς να μπορεί να έχει αλληλεπίδραση με άλλα ζώα του ίδιου είδους.

Η συμπεριφορά του ζώου, λοιπόν, μαρτυρεί κάτι άλλο από αυτό που πιστεύει ο ιδιοκτήτης. Για το συγκεκριμένο περιστατικό έχουμε προσπαθήσει να αλλάξουμε τους νόμους στην πολιτεία στην οποία βρίσκεται και έχω συμμετάσχει και εγώ ενεργά σε αυτό. Ωστόσο, το κέρδος που φέρνει ο συγκεκριμένος ζωολογικός στην αγροτική περιοχή και οι διασυνδέσεις που έχει ο ιδιοκτήτης με τους πολιτικούς εκπροσώπους βάζουν εμπόδια.

 — Γενικά ποια είναι η άποψή σας για αυτού του είδους τα πάρκα και τη λειτουργία τους;

Όπως έχω αναφέρει, τα πάρκα αυτά δεν είναι απαραίτητα για την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση των παιδιών. Είναι επιχειρήσεις με συγκεκριμένο κερδοσκοπικό σκοπό και ας μην το ξεχνάμε αυτό. Είναι διαφορετικό ένα πάρκο που φέρνει ζώα για να τα χρησιμοποιεί ως εκθέματα και διαφορετικό ένα κέντρο αποκατάστασης που πραγματοποιεί διασώσεις. Οπότε, σαν ένσταση σε όσους έγραψαν ή είπαν ότι οι χιμπατζήδες του πάρκου είχαν γεννηθεί στην αιχμαλωσία και άρα δικαιολογείται η παρουσία τους εκεί, θα έλεγα ότι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος ως προς την ανανέωση τους στους εκθεσιακούς χώρους. Επίσης, να αναφέρω πως δεν αναπαράγονται όλα τα άγρια ζώα επιτυχώς σε συνθήκες αιχμαλωσίας, οπότε αρκετές είναι οι φορές που τα φέρνουν από την άγρια φύση.

 — Ποια θα ήταν η λύση για τα ζώα του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Είναι αδύνατη η επιστροφή τους στη φύση;

Δυστυχώς, ναι. Ένα ζώο το οποίο έχει περάσει τη ζωή του υπό συνθήκες αιχμαλωσίας δεν μπορεί να επιστραφεί επιτυχώς σε φυσικό περιβάλλον (πχ. τροπικό δάσος) και να απελευθερωθεί.  Οπότε, αυτή η λύση δεν είναι εφικτή για πολλούς λόγους. Μακάρι να ήταν. Είναι πραγματικά θλιβερό, για αυτό ακριβώς τον λόγο πρέπει πιά να σταματήσει αυτή η έκθεση ζώων για το κέρδος.

Η καλύτερη λύση είναι η μεταφορά τους σε κέντρα αποκατάστασης/ καταφύγια ώστε να ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους σε όσο το δυνατόν πιο φυσικό και ήσυχο περιβάλλον υπό την φροντίδα ανθρώπων. Υπάρχουν τέτοια κέντρα στην Ευρώπη με τα οποία θα μπορούσε να γίνει συνεργασία για την ασφαλή μεταφορά των ζώων, εφόσον μπορούν να τα δεχθούν.

 — Πως κρίνετε τον ισχυρισμό ότι αυτού του είδους τα πάρκα είναι εκπαιδευτικά για τα παιδιά;

Προσωπικά έμαθα να αγαπώ τη φύση και την άγρια ζωή από βιβλία, ντοκιμαντέρ και εκδρομές. Στην ηλικία των 5 ετών επέλεξα να γίνω κτηνίατρος έχοντας δει πόσα αδέσποτα  ζώα υπέφεραν στους δρόμους και έχοντας εμπνευστεί από τα βιβλία άγριων ζώων που αγοράζαν οι γονείς μου.  Δεν χρειάστηκε να με πάρουν σε ζωολογικούς κήπους ώστε να με ευαισθητοποιήσουν. Ο σεβασμός που έχω για όλες τις μορφές ζωής ήταν έμφυτος  και καλλιεργήθηκε ακόμα περισσότερο χάρη στον πάτερα και τη μητέρα μου που στήριξαν αυτή την αγάπη.

Αν ένας γονέας επιθυμεί να ευαισθητοποιήσει το παιδί του υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να το κάνει χωρίς να στηρίζει τέτοιου είδους πάρκα. Μπορούν, για παράδειγμα, να κάνουν επισκέψεις σε κέντρα αποκατάστασης όπως η ΑΝΙΜΑ ή ο ΑΡΧΕΛΩΝ, να επιλέγουν ντοκιμαντέρ με πλούσιο υλικό και να αγοράζουν βιβλία. Στην Ελλάδα, έχουμε και το καυτό θέμα των αδέσποτων ζώων που υποφέρουν στους δρόμους. Η ευαισθητοποίηση, λοιπόν, μπορεί να ξεκινήσει και μέσω της φροντίδας αδέσποτων γατών και σκύλων. Οι γονείς μπορούν να δώσουν παράδειγμα εθελοντικής προσφοράς υπέρ των ζώων αλλά και των ανθρώπων και αυτή η έμπρακτη εκδήλωση αγάπης μπορεί να αποτελέσει την μεγαλύτερη έμπνευση για τα παιδιά.

***