Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Μάσκα, τέλη 18ου - αρχές 19ου αιώνα, Γαλλία. Επίχρυσος χαλκός
0

Πολύ πριν γίνει πολυπόθητο status symbol ως έμβλημα του οίκου Versace, η Μέδουσα υπήρξε μία από τις τρομακτικότερες γυναικείες φιγούρες στην μυθολογία.

Με φίδια αντί για βοστρύχους και βλέμμα που πάγωνε κυριολεκτικά όσους την κοιτούσαν, ενσάρκωνε διαχρονικά τη femme fatale, όπως επιθυμεί να αναδείξει και η πρώτη έκθεση που είναι αφιερωμένη στις πολλαπλές ερμηνείες που τις έχουν δώσει οι καλλιτέχνες από την αρχαϊκή περίοδο μέχρι και σήμερα.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Μέδουσα ήταν κόρη του Φόρκυ ή Φορκέα και της Κητούς, θνητή αδελφή των άλλων δύο Γοργόνων, της Σθενούς και της Ευρυάλης. Η μορφή και η ιστορία της αποτέλεσε αγαπημένο θέμα των ζωγράφων, γλυπτών και άλλων καλλιτεχνών που επέλεγαν να την απεικονίζουν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους.

Αυτές οι αλλαγές στην αναπαράσταση της Μέδουσας αποτυπώνονται υποδειγματικά στα 60 έργα τέχνης που επέλεξε η Κική Καρόγλου, επιμελήτρια της έκθεσης του Metropolitan Museum of Art με τίτλο «Dangerous Beauty: Medusa in Classical Art» (Επικίνδυνη Ομορφιά: η Μέδουσα στην Κλασική Τέχνη). 

Η Μέδουσα ήταν ένα πλάσμα της θάλασσας που παρουσιαζόταν όπως και άλλα μυθικά τέρατα (η Σφίγγα, οι Σειρήνες, η Σκύλλα και η Χάρυβδη) ως μισή γυναίκα και μισή τέρας. Στις πρώιμες απεικονίσεις την βλέπουμε με υπερμέγεθες κεφάλι, χαυλιόδοντες, γενειάδα και φίδια αντί για μαλλιά.

Πως όμως έφτασε ένα μυθικό τέρας να αναφέρεται ως επικίνδυνη ομορφιά; 

Τα έργα της συλλογής του Met παρουσιάζουν με γλαφυρό τρόπο την ωραιοποίηση της τρομακτικής φιγούρας όπως αυτή εξελίχθηκε και εκφράστηκε, αρχικά χάρη στην εξιδανίκευση της ανθρώπινης μορφής στην αρχαιοελληνική κλασική τέχνη, και στην συνέχεια στις παραστατικές και διακοσμητικές τέχνες της ρωμαϊκής, ελληνιστικής και εν γένει της δυτικής τέχνης μέχρι και πρόσφατα.

Η Μέδουσα ήταν ένα πλάσμα της θάλασσας που παρουσιαζόταν όπως και άλλα μυθικά τέρατα (η Σφίγγα, οι Σειρήνες, η Σκύλλα και η Χάρυβδη) ως μισή γυναίκα και μισή τέρας. Στις πρώιμες απεικονίσεις την βλέπουμε με υπερμέγεθες κεφάλι, χαυλιόδοντες, γενειάδα και φίδια αντί για μαλλιά.

Αυτή η άσχημη εκδοχή της δεν διήρκεσε όμως για πάντα και ήδη από τον 5ο π.Χ. αιώνα, στο πλαίσιο της εξύμνησης του ιδανικού στην κλασική τέχνη, η Μέδουσα εξωραΐζεται: τα χαρακτηριστικά του προσώπου γίνονται αισθητά πιο λεπτά και συμμετρικά, τα υπερμεγέθη και τρομακτικά δόντια εξαφανίζονται, η γκριμάτσα με τα φουσκωμένα μάγουλα που βγάζει έξω την γλώσσα εξαλείφεται, ενώ ο αριθμός των φιδιών στα μαλλιά της μειώνεται αισθητά.

Σταδιακά η φρικτή φιγούρα που επινοήθηκε ώστε να αποτελεί σύμβολο αποτροπής, δηλαδή να λειτουργεί ως «κακό» που διώχνει το κακό, σαν το «μάτι» που πολλοί φοράνε σήμερα προκειμένου να διώχνει το κακό μάτι, αντικαθίσταται από μια εύμορφη γυναίκα.

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Χάλκινο διακοσμητικό ρυμού άμαξας, χαλκός, άργυρος και ορείχαλκος, Ρώμη, 1ος - 2ος αι. μ.Χ.

Δεν είναι όμως μόνο στη τέχνη που η Μέδουσα αλλάζει μορφή. Όλοι γνωρίζουμε τον μύθο του Περσέα, όπου η θνητή Γοργόνα δεν είναι παρά το τέρας που πρέπει να σφαγιαστεί για να νικήσει ο ήρωας τους εχθρούς του, αλλά υπάρχει και μια μεταγενέστερη εκδοχή από τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, σύμφωνα με την οποία η Μέδουσα ήταν μια πανέμορφη κόρη και ιέρεια της Αθηνάς που γοήτευσε τον Ποσειδώνα.

Όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις ιστορίες, ο θεός -φυσικά- δεν μπορούσε να συγκρατήσει το πάθος του και συνευρέθηκε μαζί της μέσα στον ναό της Αθηνάς μεταμορφωμένος σε άλογο.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνει η Αθηνά έξαλλη για την προσβολή προς το πρόσωπο της (άλλοι λένε πως ζήλευε και την ομορφιά της), κι αφού δεν μπορούσε να τα βάλει με τον αδελφό της ξέσπασε στην άτυχη Μέδουσα μεταμορφώνοντας την σε απεχθές τέρας. 

Όσο δραστικές κι αν ήταν οι αλλαγές στην εμφάνισή της ανά τους αιώνες κι όποια κι αν είναι η ιστορία που κρύβεται πίσω αυτήν, η Μέδουσα παραμένει πάντα άμεσα αναγνωρίσιμη χάρη σε ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό: κοιτάζει πάντοτε ευθεία μπροστά της. 

Στην αρχαία ελληνική τέχνη είναι σπάνιο μια μορφή να κοιτάζει απευθείας προς τον θεατή, όμως στη συντριπτική πλειοψηφία των αναπαραστάσεων της Μέδουσας το βλέμμα της καρφώνεται στο δικό μας. 

Το εικαστικό στοιχείο που αποτελείται από την κεφαλή και το πρόσωπο της Μέδουσας ονομάζεται Γοργόνειο και χρησιμοποιούνταν συχνά ως διακοσμητικό μοτίβο στην αρχιτεκτονική, σε κεραμικά αγγεία και στην μεταλλοτεχνία.

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι τοποθετούσαν γοργόνεια ως σύμβολα αποτροπής σε οικίες, κρήνες, ναούς, αλλά και ζωγραφισμένα μέσα σε ποτήρια και πιάτα ως έκπληξη στους συνδαιτυμόνες που με την τελευταία γουλιά και μπουκιά βρίσκονταν πρόσωπο με πρόσωπο με την Μέδουσα.  

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Πήλινη μελανόμορφη βάση του αγγειοπλάστη Εργοτίμου και του ζωγράφου Κλειτία, αρχαϊκή περίοδος, 570 π.Χ. Αττική

Οι στρατιώτες κοσμούσαν με γοργόνεια τις ασπίδες και τους θώρακες των πανοπλιών τους προκειμένου να τους προστατεύει στην μάχη, όπως έσωσε και τον Περσέα το κομμένο κεφάλι της που μετέτρεπε σε πέτρα όσους το κοιτούσαν ακόμα και μετά θάνατον.

Αναφορές στη χρήση του Γοργόνειου ως κεντρικού διακοσμητικού ασπίδας βρίσκουμε στην Ιλιάδα του Ομήρου, στην περιγραφή της ασπίδας του Ηρακλή από τον Ησίοδο, αλλά συχνότερα αποτελεί το κεντρικό μοτίβο της αιγίδας της Αθηνάς στις απεικονίσεις της θεάς σε αγγεία και γλυπτά.

Σήμερα η Μέδουσα, με τα φιδίσια μαλλιά και το βλέμμα που πετρώνει, παραμένει μια αλληγορική φιγούρα μοιραίας ομορφιάς και μια εύκολη επιλογή προς παρομοίωση των γυναικών που έχουν ισχύ αλλά θεωρούνται μισητές.

Παρ' ότι η εμφάνιση της αλλάζει δραστικά και από γκροτέσκα φιγούρα με αμφίβολο φύλο, εξελίσσεται σε μια όμορφη γυναίκα, κατά βάθος πάντα αποτελεί μια καταραμένη μορφή, είναι η «άλλη» που πρέπει να ηττηθεί. Μια φονική και απόκοσμη ξένη που ταυτόχρονα είναι πανταχού παρούσα και διαθέτει μια αδιαμφισβήτητη δύναμη που μαγνητίζει εκτός από τους κοινούς θνητούς και τους καλλιτέχνες. 

Η έκθεση «Dangerous Beauty: Medusa in Classical Art» παρουσιάζεται στο The Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης και θα διαρκέσει ως τις 6 Ιανουαρίου 2019.

Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Πήλινη πελίκη που αποδίδεται στον Πολύγνωτο, 450–440 π.Χ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Εγχάρακτο από καρνεόλιο, 3ος - 1ος αιώνας π.Χ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κεφαλή Μέδουσας, κάμεο του Μπενεντέττο Πιστρούτσι, 1840-1850. Ερυθρός ίασπις με χρυσό δέσιμο και λευκό σμάλτο.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Χάλκινη περικνημίδα για αριστερό πόδι με κεφάλι Μέδουσας, Ελλάδα 4ος αι. π.Χ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Η Αμαρτία (Γυναίκα με Κόκκινα Μαλλιά και Πράσινα Μάτια), Έντβαρντ Μουνχ, 1902. Λιθογραφία σε κίτρινο, κόκκινο και πράσινο.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Μέδουσα, 1860-1870, όνυχας.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κύπελλο μελανόμορφο αρχαϊκής περιόδου, 565-550 π.Χ. Ελλάδα
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κεφαλή Μέδουσας, στούντιο Αντόνιο Κανόβα, 1806–7, Ρώμη. Γύψινο πρόπλασμα με μεταλλική ράβδο
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Ιππέας και άλογο, πρώιμη ελληνιστική περίοδος (αρχές 3ου αιώνα π.Χ.), Κύπρος.Τερακόττα
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Κύλιξ μελανόμορφη που αποδίδεται στον ζωγράφο Γ, αρχαϊκή περίοδος, Αττική, 575 π.Χ.Ύψος 13 εκ.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Πήλινη ερυθρόμορφη λήκυθος που αποδίδεται στον Τιθωνό, κλασική περίοδος, 480 π.Χ. Αττική.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Δίωτο πήλινο αγγείο, πρώιμη ελληνιστική περίοδος 4ος - 3ος αιώνας π.Χ. Απουλία.
Η σκοτεινή γοητεία της Μέδουσας κατακτά το Met Facebook Twitter
Χρυσό μενταγιόν με μορφή γοργόνειου, κλασική περίοδος, Κύπρος, 450 π.Χ. Χρυσός και άργυρος,
Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Μαρία Λιναρδάκη πλάθει στον πηλό αναμνήσεις και φωτεινά όνειρα

Εικαστικά / Η Μαρία Λιναρδάκη πλάθει με πηλό αναμνήσεις και φωτεινά όνειρα

Η συμβολαιογράφος, η οποία πριν από δεκαπέντε χρόνια αποφάσισε να ακολουθήσει το δικό της δημιουργικό ταξίδι, αποκωδικοποιεί την αγάπη της για τη φύση ως έμπνευση για τη διακόσμηση των κεραμικών της και μας μεταφέρει σε έναν φανταστικό κήπο χρωμάτων και αναμνήσεων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η επανεκκίνηση του 3ου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού

Εικαστικά / Η επανεκκίνηση του 3ου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού

Οι χώροι όπου εκτίθενται οι συλλογές που αφορούν την Ελληνική επανάσταση αλλάζουν και εμπλουτίζονται. Ο επιστημονικός διευθυντής του μουσείου Γιώργης Μαγγίνης μάς ξεναγεί στη νέα μόνιμη έκθεση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για το έργο της Σαντάλ Άκερμαν

Εικαστικά / Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για το έργο της Σαντάλ Άκερμαν

Οι Βρυξέλλες τιμούν μια ακούραστη δημιουργό που χάρη στη νεωτερικότητα, την οραματική αντιμετώπιση των εικόνων, του χρόνου και του χώρου και στους προβληματισμούς που διατρέχουν το έργο της εξακολουθεί να επηρεάζει γενιές καλλιτεχνών.
NEWSROOM
Τρεις εκθέσεις για την Κέτε Κόλβιτς που κατέγραψε τις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης εμπειρίας

Εικαστικά / Μέσα στο '24 θα τρέξουν όχι μία, όχι δύο, αλλά τρεις εκθέσεις για την Κέτε Κόλβιτς

Τρεις μεγάλες εκθέσεις αποκαλύπτουν τις πολλές μορφές του έργου μιας καλλιτέχνιδας που κατέγραψε τις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης εμπειρίας και αψήφησε την κατηγοριοποίηση.
NEWSROOM
ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2024

Εικαστικά / 28 εκθέσεις για έναν Μάρτιο γεμάτο τέχνη

Η συλλογή του Νίκου Αλεξίου στο Μουσείο Μπενάκη, ακόμα περισσότερες γυναίκες καλλιτέχνιδες στο ΕΜΣΤ, Marcel Duchamp στην Eleftheria Tseliou Gallery, Martin Margiela στην Bernier/Eliades, τρεις νέες προτάσεις στην Breeder και πολλές ακόμα επιλογές στο κορύφωμα της φετινής εικαστικής σεζόν.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Οι πολύχρωμοι κήποι της Hadassah Emmerich

Εικαστικά / Οι πολύχρωμοι κήποι της Hadassah Emmerich ανθίζουν στο ΕΜΣΤ

Η διεθνής καλλιτέχνιδα και δημιουργός της πολύχρωμης τοιχογραφίας «Επικούρειος Εδέμ» περιγράφει όσα κρύβονται στην εξωτική βλάστηση και στα λαμπερά χρώματα των έργων της, μιλά για την ερωτική τους διάσταση και απαντά στο αν την ενοχλεί που κάποιοι χαρακτηρίζουν τη δουλειά της περισσότερο ως διακοσμητική.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Στην πρώτη έκθεση με έργα του Μarcel Duchamp στην Ελλάδα

Εικαστικά / Στην πρώτη έκθεση με έργα του Μarcel Duchamp στην Ελλάδα

Η έκθεση «Re(a)Duchamp» μας προσκαλεί σε μια διανοητική συζήτηση με τα έργα του Duchamp, που περισσότερο από κάθε άλλου καλλιτέχνη του 20ού αιώνα επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν τους σύγχρονους δημιουργούς σε ένα ευρύ και σύνθετο πνευματικό πεδίο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ

Εικαστικά / O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ

Ένας αιώνας συμπληρώνεται φέτος από το «Σουρεαλιστικό Μανιφέστο» του Μπρετόν και μια σειρά από εκθέσεις και εκδηλώσεις ανά την υδρόγειο γιορτάζουν την επέτειο αναζητώντας τα ίχνη του κινήματος στις παράξενες μέρες μας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Η συναρπαστική ζωή της Λίζα Πόντι και τα σχέδιά της που θα δούμε στην Αθήνα

Εικαστικά / Η συναρπαστική ζωή της Λίζα Πόντι και τα σχέδιά της που θα δούμε στην Αθήνα

Ακολουθώντας το μότο της ζωής της «δεν χρειάζεται να κάνεις πολλά», η κόρη του διάσημου Ιταλού αρχιτέκτονα και εκδότη Τζίο Πόντι έκανε σχέδια που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στην γκαλερί The Breeder.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ