Τι βιβλία διαβάζουν στις ελληνικές φυλακές;

Τι βιβλία διαβάζουν στις ελληνικές φυλακές; Facebook Twitter
Για τη συντριπτική πλειονότητα των εγκλείστων ή των προφυλακισμένων η βιβλιοθήκη, όπως λειτουργεί, δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ο αναλφαβητισμός, η έλλειψη ξενόγλωσσων βιβλίων, οι άθλιες συνθήκες κράτησης, τούς κρατούν σε απόσταση από αυτήν...Εικονογράφηση:Athenean Sailor /LIFO
1

Πριν από λίγες βδομάδες, εντελώς απρόσμενα, χάρη στο φιλότιμο μιας γυναίκας που έχει φάει τη ζωή της στο υπουργείο Πολιτισμού, όλες οι φυλακές που λειτουργούν στην Ελλάδα παρέλαβαν από ένα δέμα με δεκαπέντε βιβλία περίπου, ανάμεσα στα οποία υπήρχαν και τα εξής: άπαντα τα πεζά του Μπόρχες και το «Βιβλίο της ανησυχίας» του Πεσσόα στις μεταφράσεις των Αχ. Κυριακίδη και Μ. Παπαδήμα αντίστοιχα, βιογραφίες της Πηνελόπης Δέλτα και του Γιαννούλη Χαλεπά, ένα λεύκωμα με ποιήματα του Νίκου Εγγονόπουλου, τη μόνη συλλογή διηγημάτων της Ευγενίας Φακίνου «Φιλοδοξίες Κήπου» και τον «Γύρο του θανάτου» του Θωμά Κοροβίνη, μυθιστόρημα εμπνευσμένο από τον περιβόητο «δράκο» του Σέιχ Σου.

«Τα βιβλία αποτελούν στήριγμα πίσω από τα κάγκελα, έναν τρόπο για τους κρατουμένους να φροντίσουν το μυαλό τους και να γεμίσουν τις πολλές ώρες που περνούν κλειδωμένοι στα κελιά. Σε ένα περιβάλλον χωρίς πρόσβαση στο Ίντερνετ και με περιορισμένες εγκαταστάσεις βιβλιοθηκών, τα βιβλία γίνονται ακόμα πιο σημαντικά»...

 Όπως τόσα και τόσα έργα που από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας έχουν αποσπάσει κάποιο κρατικό λογοτεχνικό βραβείο, έτσι κι αυτά είχαν αγοραστεί από το υπουργείο Πολιτισμού προ κρίσης ώστε να διοχετευθούν, όπως ορίζει ο νόμος, σε δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, σε σωφρονιστικά και κοινωφελή ιδρύματα και στις έδρες Νεοελληνικών Σπουδών του εξωτερικού. Μέχρι πρότινος, όμως, βρίσκονταν στοιβαγμένα σε αποθήκες, με περισσότερες πιθανότητες να σαπίσουν παρά να αξιοποιηθούν. Η Τίνα Πισχιτζή, αναλαμβάνοντας τον Νοέμβριο του ’14 επικεφαλής της Διεύθυνσης Εφαρμογής Πολιτιστικής Πολιτικής –όπου και η παλιά Διεύθυνση Γραμμάτων–, έβαλε σκοπό να δώσει τέλος σε αυτό το χάλι. Τα πρώτα πακέτα που φρόντισε να ετοιμαστούν ήταν εκείνα που προορίζονταν για τις φυλακές. Μέχρι να εξασφαλιστεί η ανέξοδη αποστολή τους από το υπουργείο Δικαιοσύνης, χρειάστηκαν οκτώ ολόκληροι μήνες υπηρεσιακών επαφών. Η δουλειά, πάντως, έγινε. Και τα «ευχαριστώ» που ακολούθησαν ήταν ολόθερμα.

Tι διαβάζουν, άραγε, αν διαβάζουν, οι φυλακισμένοι; Τι βιβλία χρειάζονται και σε τι βιβλία τούς δίνεται πρόσβαση; Τι είδους βιβλιοθήκες διαθέτουν τα υποτιθέμενα σωφρονιστικά ιδρύματά μας; Ούτε πολλές σχετικές μελέτες υπάρχουν, ούτε αξιομνημόνευτες πρωτοβουλίες από κρατικής πλευράς. Η δημιουργία, το 1994, στις Αγροτικές Φυλακές Ανηλίκων της Κασσαβέτειας στον Βόλο μιας βιβλιοθήκης σχεδιασμένης επιστημονικά, με τη συμμετοχή των κρατουμένων και ανάλογα με τις ανάγκες τους, ήταν ένα πείραμα που, μολονότι επιτυχημένο, στην πορεία εγκαταλείφθηκε και ουδέποτε επαναλήφθηκε.

Όπως διαπίστωσαν αμέσως όσοι δούλεψαν γι’ αυτή την ιστορία –ανάμεσά τους η τότε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων, Χριστίνα Οικονομοπούλου, και η τότε διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, Μυρσίνη Ζορμπά–, μέσα στις ατελείωτες ώρες απραξίας και στις δύσκολες συνθήκες εγκλεισμού το βιβλίο και η ανάγνωση άνοιγαν την όρεξη για μάθηση σε παιδιά που στερούνταν ακόμα και στοιχειώδεις γνώσεις, αποτελώντας ταυτόχρονα μια διέξοδο επικοινωνίας και απασχόλησης. Κάτι ανάλογο βροντοφώναξαν προ διετίας και δεκάδες συγγραφείς όπως ο Ίρβιν Γουέλς, ο Φίλιπ Πούλμαν ή ο Ιαν ΜακΓιούαν, όταν ο Βρετανός υπουργός Δικαιοσύνης έφερε προσκόμματα στην εισαγωγή βιβλίων στις φυλακές μέσω του επισκεπτηρίου: «Τα βιβλία», του υπενθύμισαν, «αποτελούν στήριγμα πίσω από τα κάγκελα, έναν τρόπο για τους κρατουμένους να φροντίσουν το μυαλό τους και να γεμίσουν τις πολλές ώρες που περνούν κλειδωμένοι στα κελιά. Σε ένα περιβάλλον χωρίς πρόσβαση στο Ίντερνετ και με περιορισμένες εγκαταστάσεις βιβλιοθηκών, τα βιβλία γίνονται ακόμα πιο σημαντικά»…

Οι αριθμός των βιβλίων από φυλακή σε φυλακή διαφέρει. Σε άλλη υπάρχουν 12.000, σε άλλη 6.000, χώρια τα περιοδικά, σε άλλη 200 βιβλία το πολύ. Στις συλλογές τους, για τις οποίες δεν χρησιμοποιείται κάποιο καθιερωμένο σύστημα ταξινόμησης, τη μερίδα του λέοντος κατέχει η λογοτεχνία και ακολουθούν τα βιβλία γύρω από τη θρησκεία και την ψυχολογία.

 

Αν σε ορισμένες φυλακές της Βρετανίας, των ΗΠΑ και του Καναδά υπάρχουν, αιώνες τώρα, βιβλιοθήκες που συναγωνίζονται σε οργάνωση κι επαγγελματισμό εκείνες του έξω κόσμου, στις δικές μας, ό,τι κι αν προβλέπει η νομοθεσία, η βιβλιοθήκη ως θεσμός ουσιαστικά δεν υφίσταται. Όχι ότι δεν υπάρχουν συλλογές με βιβλία, υπάρχουν. Το θέμα είναι πώς αυτές συγκροτούνται, σε τι βαθμό και με τι κριτήρια ανανεώνονται, αν οι κρατούμενοι μπορούν όντως να έχουν πρόσβαση στο περιεχόμενό τους κι αν υπάρχει ένας ειδικός για να αφουγκραστεί τα ενδιαφέροντά τους και να τους προτείνει κατάλληλο υλικό για την ψυχαγωγία, την πληροφόρηση και την εκπαίδευση που χρειάζονται. Στην πραγματικότητα, όπως φαίνεται ανάγλυφα από πρόσφατη έρευνα που έκαναν δύο νέες βιβλιοθηκονόμοι, η Ευγενία Βασιλακάκη και η Ευγενία Βιλλιώτη («Οι βιβλιοθήκες των σωφρονιστικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα», 2014), όλα αυτά θεωρούνται πολυτέλειες.

H συγκεκριμένη έρευνα ξεκίνησε στο πλαίσιο της πτυχιακής εργασίας της Βιλλιώτη και πραγματοποιήθηκε υπό την εποπτεία της Βασιλακάκη, η οποία, με ένα διδακτορικό για τη συμπεριφορά του χρήστη βιβλιοθήκης σε πολυγλωσσικό περιβάλλον, συγκαταλέγεται στους επιστήμονες που επιλέχθηκαν για να ενισχύσουν το δυναμικό της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Ας μη σταθούμε στις χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες που έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουν μέχρι να τους επιτραπεί η είσοδος στις φυλακές – «ήταν κάτι που το περιμέναμε». Σημασία έχει ότι από τα 27 σωφρονιστικά καταστήματα όλων των ειδών που λειτουργούν στην Ελλάδα, απευθύνθηκαν ενδεικτικά σε εννέα και, τελικά, έγιναν δεκτές σε επτά, έχοντας προηγουμένως δεσμευτεί να μη δημοσιοποιήσουν ούτε ποια ήταν αυτά ούτε τα ονόματα των υπαλλήλων με τους οποίους μίλησαν. Το σίγουρο είναι πως ό,τι πληροφορίες άντλησαν προέρχονται από κλειστές, αγροτικές και δικαστικές φυλακές, είτε ανδρών είτε ανηλίκων. Κι όπως κατάλαβα από τα λεγόμενά τους, μέσα στο δείγμα τους πρέπει να ήταν και το κατάστημα του Κορυδαλλού, όπου το 2009 στήθηκε η πρώτη Λέσχη Ανάγνωσης Ελλήνων Κρατουμένων και στη βιβλιοθήκη του οποίου έχουν φιλοξενηθεί πολλές εκδηλώσεις ως τώρα, με καταξιωμένους καλλιτέχνες και συγγραφείς.

Τι βιβλία διαβάζουν στις ελληνικές φυλακές; Facebook Twitter
...Όμως, εδώ δεν καταφέραμε να στήσουμε βιβλιοθήκες της προκοπής στα σχολεία και τις γειτονιές μας, πώς οι φυλακές θ’ αποτελούσαν εξαίρεση;Εικονογράφηση:Athenean Sailor /LIFO
 

 

Τι ακριβώς είδαν με τα μάτια τους η Βιλλιώτη και η Βασιλακάκη; Τίποτα συνταρακτικό. Οι συναντήσεις με τους κοινωνικούς λειτουργούς που, ανάμεσα σε άλλα, έχουν αναλάβει και τη διαχείριση της βιβλιοθήκης γίνονταν στα γραφεία της διοίκησης – «οι χώροι της βιβλιοθήκης είναι χώροι κράτησης, δεν επιτρέπεται η είσοδος στους ερευνητές». Όλοι οι συνομιλητές τους, πάντως, έδειχναν ν’ αντιλαμβάνονται πόσο σημαντικό θα ήταν να αναπτυσσόταν πιο συστηματικά η βιβλιοθήκη και αναγνώριζαν την αδυναμία τους να ανταποκριθούν στον ρόλο του βιβλιοθηκονόμου, όχι μόνο επειδή δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις αλλά και επειδή είναι επιφορτισμένοι με πολλά άλλα καθήκοντα ταυτόχρονα. Ας δούμε, λοιπόν, τα βασικά στοιχεία που προέκυψαν από τα ερωτηματολόγια που τους μοιράστηκαν.

Οι αριθμός των βιβλίων από φυλακή σε φυλακή διαφέρει. Σε άλλη υπάρχουν 12.000, σε άλλη 6.000, χώρια τα περιοδικά, σε άλλη 200 βιβλία το πολύ. Στις συλλογές τους, για τις οποίες δεν χρησιμοποιείται κάποιο καθιερωμένο σύστημα ταξινόμησης, τη μερίδα του λέοντος κατέχει η λογοτεχνία και ακολουθούν τα βιβλία γύρω από τη θρησκεία και την ψυχολογία. Παρότι υπάρχουν αρκετές εγκυκλοπαίδειες, τα σχολικά και τα νομικά εγχειρίδια σπανίζουν. Κι ενώ διατίθενται κάμποσες αγγλικές, γαλλικές ή γερμανικές εκδόσεις, δεν υπάρχουν βιβλία στη μητρική γλώσσα των αλλοδαπών κρατουμένων, που αποτελούν την πλειονότητα στις ελληνικές φυλακές…

Tα περισσότερα βιβλία προέρχονται κατά κανόνα από δωρεές – ούτε λόγος πια για αγορές με κρατικά κονδύλια, που και τις καλές εποχές ήταν ελάχιστα. Το ποια βιβλία θα γίνουν δεκτά ή όχι επαφίεται στην κρίση του κάθε υπαλλήλου και η επιλογή τους σχετίζεται κυρίως με τον αποκλεισμό εκείνων που έχουν σεξουαλικό, βίαιο ή προσηλυτιστικό περιεχόμενο – π.χ. τομίδια των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Απ’ ό,τι φάνηκε, ωστόσο, δεν υπάρχει ιδιαίτερη διάθεση για λογοκρισία. Ελλείψει χώρου, οι βιβλιοθήκες βρίσκονται συνήθως μακριά από τα κελιά. Σε ελάχιστες φυλακές διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις στις αίθουσες όπου στεγάζεται η βιβλιοθήκη, κι αυτές με αραιή συχνότητα. Όσο για την πρόσβαση σε ψηφιακές πηγές πληροφόρησης, όταν δεν απαγορεύεται ρητά από τον νόμο –εξαρτάται από το είδος της φυλακής–, σκοντάφτει στην έλλειψη υπολογιστών.

Επιπλέον, ο φυλακισμένος που διαβάζει με τις ώρες είναι δακτυλοδεικτούμενος. Θεωρείται περίεργος, παράξενος και μάλλον ευάλωτος στη χειραγώγηση ή στην εκμετάλλευση. Πρέπει να 'ναι πολύ συγκροτημένος ή να έχει χτίσει προφίλ σκληρού τύπου, ώστε να μπορεί να διαβάζει ανενόχλητος, χωρίς να χλευάζεται...

Γεγονός είναι πως από τους χιλιάδες κρατουμένους που οδηγούνται στα σωφρονιστικά καταστήματα κάθε χρόνο, οι περισσότεροι είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Λίγοι από αυτούς θα ολοκληρώσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση όσο μένουν φυλακισμένοι κι ακόμα λιγότεροι είναι εκείνοι που θα προχωρήσουν σε ανώτερες σπουδές. Για τη συντριπτική πλειονότητα των εγκλείστων ή των προφυλακισμένων η βιβλιοθήκη, όπως λειτουργεί, δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ο αναλφαβητισμός, η έλλειψη ξενόγλωσσων βιβλίων, οι άθλιες συνθήκες κράτησης, που ο ένας είναι πάνω στον άλλον, και τα προσωπικά προβλήματα του καθενός τούς κρατούν σε απόσταση από αυτήν. Κι εκείνοι που θέλουν να σπουδάσουν, όμως, δεν ταυτίζουν τη χρήση της βιβλιοθήκης με τον στόχο τους. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, όπου προβλέπονται, δεν συνδέονται με τον χώρο της βιβλιοθήκης. Επιπλέον, ο φυλακισμένος που διαβάζει με τις ώρες είναι δακτυλοδεικτούμενος. Θεωρείται περίεργος, παράξενος και μάλλον ευάλωτος στη χειραγώγηση ή στην εκμετάλλευση. Πρέπει να ’ναι πολύ συγκροτημένος ή να έχει χτίσει προφίλ σκληρού τύπου, ώστε να μπορεί να διαβάζει ανενόχλητος, χωρίς να χλευάζεται…

Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, τι νόημα μπορεί να έχουν οι λέξεις «σωφρονισμός», «επανένταξη», «διά βίου μάθηση»; Σε αυτό το τοπίο έφτασαν τα πακέτα με τα πεζά του Μπόρχες και τα ποιήματα του Εγγονόπουλου. Όμως εδώ δεν καταφέραμε να στήσουμε βιβλιοθήκες της προκοπής στα σχολεία και τις γειτονιές μας, πώς οι φυλακές θ’ αποτελούσαν εξαίρεση;

1

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ντον Ντελίλο: «Άνθρωπος σε πτώση»

Το πίσω ράφι / «Άνθρωπος σε πτώση»: Το ρεαλιστικό έργο ενός από τους σπουδαιότερους εξερευνητές της μοντέρνας εποχής

Ο πολυβραβευμένος Ντον Ντελίλο γράφει για την ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν κάπου και να επικοινωνήσουν, όταν εισπράττουν από την Ιστορία οδύνη, απώλειες και χιλιάδες ερωτηματικά.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Αντώνης Καραμπατζός: Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση

The Book Lovers / Αντώνης Καραμπατζός: «Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον καθηγητή Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνη Καραμπατζό για το πώς το έργο του Τζότζεφ Κόνραντ, του Φίλιπ Ρόθ ή η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη ανοίγουν δρόμους στο συναίσθημα, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ιστορία.
THE LIFO TEAM
Ο θάνατος τής πήγαινε πολύ

Βιβλίο / Κάντι Ντάρλινγκ: Η συγκινητική ιστορία του τρανς ειδώλου και μούσας του Άντι Γουόρχολ

Η Κάντι Ντάρλινγκ προκαλούσε ανέκαθεν συμπάθεια και θαυμασμό, όχι τόσο για τα επιτεύγματά της στη σκηνή και τη μεγάλη οθόνη, όσο για την ομορφιά και την εύθραυστη αύρα της.
THE LIFO TEAM
Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

The Happy Reader / Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

Η Γενιά Ζ γράφει και διαβάζει, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα. Βιογραφίες, ταξιδιωτικοί οδηγοί και υγεία οδηγούν τους Ευρωπαίους στα βιβλιοπωλεία. Οι γιοι του Μάρκες, Ροδρίγκο και Γκονζάλες, απολογούνται για το δικαίωμά τους στο έργο του πατέρα τους. Εκδοτικό γεγονός, η μετάφραση του πρώτου μυθιστορήματος του Τζέιμς Μπόλντουιν.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Teatro Grottesco»: Η γοτθική σκηνή της ζοφερής απελπισίας

Βιβλίο / «Teatro Grottesco»: Mια συλλογή σκοτεινών διηγημάτων από έναν μετρ του τρόμου

Κάποιοι ίσως τον γνωρίζουν από την πρώτη (και καλύτερη) σεζόν του «True Detective». Η βουτιά στις πλέον σκοτεινές πτυχές της υπαρξιακής φιλοσοφίας, η άκρως ζοφερή ατμόσφαιρα, η εικονοποιία που φλερτάρει με τη γοτθική αισθητική είναι χαρακτηριστικά του έργου του Τόμας Λιγκότι, η απουσία του οποίου από την ελληνική αγορά είναι τρανταχτή.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΤΣΑΠΡΑΪ́ΛΗΣ
Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ