Όπως όλοι οι πόλεμοι, ήταν φρικτός, καταστροφικός, μια οδύνη και για τους δύο λαούς. Επίσης αναπάντεχος. Εισέβαλε στις ζωές των Ιρανών αιφνίδια την ημέρα που άνοιγαν τα σχολεία μετά τις θερινές διακοπές.
22 Σεπτεμβρίου 1980
Αν και γεννήθηκα πολύ αργότερα και σε διαφορετική χώρα, έχω την αίσθηση πως φέρω μέσα μου τον πόνο αυτού του πολέμου μέσω της μητέρας μου που τον έζησε. Ο πόλεμος αυτός, της κληροδότησε πολλές φοβίες και συμπλέγματα που είναι γνωρίσματα του χαρακτήρα της ακόμη και σήμερα, τριάντα τέσσερα χρόνια αργότερα. Είναι ακριβώς σαν το ίδιο ολέθριο αποτύπωμα που σφράγισε τον ψυχισμό του έλληνα παππού μου, ο οποίος πολέμησε στην Πίνδο το 1940 και κόντεψε να πεθάνει στην Κατοχή από την πείνα και τον τύφο. Μέχρι τα βαθιά του γεράματα υπέφερε από το κατοχικό σύνδρομο. Τα ντουλάπια του σπιτιού του ήταν γεμάτα από σακιά με ζάχαρη, όσπρια, πακέτα από αναρίθμητες χιλιάδες χαρτοπετσέτες, εκατοντάδες σαπούνια και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί ο ανθρώπινος νους. Πήγαινε για ψώνια και ενώ χρειαζόταν μια κομπόστα αγόραζε τρεις. Μάζευε προμήθειες ώστε αν γίνει ποτέ πόλεμος, να μην ξαναπεινάσει.
Πάντα αισθανόμουν μια συστολή και δεν τον ρώτησα ποτέ για το Έπος του '40. Αν και μικρό παιδί φοβόμουν ότι θα ξύσω πληγές. Αυθόρμητα όμως, κάποιο απόγευμα ρώτησα την γιαγιά Ειρήνη για τον πόλεμο και μου απάντησε λακωνικά, ''Ο πόλεμος είναι φόβος''.
Δεν συνέχισε, δεν συνέχισα.
Κάμποσα χρόνια αργότερα, ένα πρωινό και ενώ βρισκόμουν στο σπίτι της γιαγιάς Μολούκ στην Τεχεράνη, έζησα μια πρώτη και τελευταία οικογενειακή αφήγηση για τον ''Πόλεμο των Πόλεων''. Μας συντρόφευε ο θείος μου. Καθόμασταν στους καναπέδες του σαλονιού, με τη γιαγιά μου να φοράει τη νυχτικιά που της είχα φέρει δώρο από την Ελλάδα και να παρηγορεί το γόνατό της που την πονούσε, κάνοντας επιδερμικές μαλάξεις. Τα μαλλιά της ήταν ακόμη ξανθά, βαμμένα παρά τα ογδόντα πέντε της χρόνια. Μου είπαν ότι συνέχιζε να περιποιείται τον εαυτό της μέχρι που έφυγε από τη ζωή.
Πολλές φορές, τα ιρακινά αεροσκάφη κατάφερναν να αποφύγουν το ιρανικό ραντάρ και τις βραδινές ώρες βομβάρδιζαν την Τεχεράνη και άλλες πόλεις του Ιράν, έχοντας ως στόχους τα φωτεινά σημεία. Η κρατική εταιρεία ηλεκτροδότησης διέκοπτε την τροφοδότηση και η πρωτεύουσα βυθιζόταν στο σκοτάδι για να μην έχουν στόχο οι Ιρακινοί ενώ σειρήνες προειδοποιούσαν τον κόσμο να καταφύγει στα υπόγεια
Η ''μαμανί'' όπως χαϊδευτικά την αποκαλούσαμε, δηλαδή ''γιαγιάκα'', σχεδόν δεν μιλούσε καθόλου. Τον ρόλο του αφηγητή είχε αποκλειστικά αναλάβει ο θείος μου ενώ εκείνη απλώς κούναγε το κεφάλι της συγκαταβατικά.
Ένα βράδυ έπεσε μια βόμβα σε μια γειτονική πολυκατοικία. Σε ένα από τα διαμερίσματα γινόταν ένα παιδικό πάρτι γενεθλίων και κάπου 20 μικρά παιδιά σκοτώθηκαν όπως και όλοι οι υπόλοιποι ένοικοι της πολυκατοικίας. Το κτίριο έγινε ένα με το χώμα ενώ το ωστικό κύμα τράνταξε ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο. Μια άλλη φορά βομβαρδίστηκε μια συνοικία της Τεχεράνης που ζούσε μια ξαδέρφη της μητέρας μου με τον σύζυγο της και την μικρή τους κόρη. Μια πολυκατοικία είχε κοπεί στη μέση, το μισό κτίριο είχε υποχωρήσει και το άλλο μισό στεκόταν όρθιο. Έβλεπες εκτεθειμένα μισά μπάνια και υπνοδωμάτια.
Η γιαγιά μου ήταν συγκαταβατική με τις διηγήσεις του γιού της αλλά η μητέρα μου παραμένει πολύ αντιφατική στις δικές της αναφορές.
Με την έναρξη του πολέμου, οι εξαγωγές του Ιράν υποχώρησαν από τα 14 δισεκατομμύρια δολάρια στο ένα δισεκατομμύριο. Ο πληθωρισμός εκτοξεύθηκε στα ύψη ενώ σε λίγες μέρες μόνο η τιμή του ενός αυγού άγγιξε σε σημερινά λεφτά, τα 15 ευρώ. Η μητέρα μου μεταφέρει την ζοφερή αυτή κατάσταση αλλά συγχρόνως τονίζει πως το διάστημα 1979 με 1985 και όταν εγκατέλειψε οριστικά το Ιράν, ήταν η πιο δημιουργική περίοδος της ζωής της. Εκτός των σπουδών της, ασχολήθηκε με το ράψιμο, την κομμωτική και την ιαπωνική διακόσμηση ανθών, ικεμπάνα. Το φωτογραφικό υλικό της εποχής αυτής, δεν μαρτυρά κανέναν πόνο, δυστυχία ή καταπίεση. Μια πανέμορφη, νέα κοπέλα που σφύζει από ζωή ποζάρει στον φακό σαν μια ευτυχισμένη γυναίκα από οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου. Οι φωτογραφίες είναι πάντοτε τραβηγμένες στο εσωτερικό του σπιτιού ή σε βεράντες μιας και στον δημόσιο χώρο φορούσε το ισλαμικό πέπλο. Αδυνατείς να πιστέψεις πως έχει αντικρίσει μισογκρεμισμένες πολυκατοικίες ή ζει συνεχώς με τον φόβο του βομβαρδισμού επειδή η κατοικία της βρίσκεται κοντά στις εγκαταστάσεις του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού μεγάρου, που είναι πιθανός στόχος.
Την Άνοιξη αν δεν την βρεις, την φτιάχνεις. Οδυσσέας Ελύτης.
Αυτό έκανε η μητέρα μου. Εν μέσω πολέμου, έπλασε την δική της άνοιξη.
Η ίδια όταν ξέσπασε ο πόλεμος είχε πολύ ρευστό στην τράπεζα που προοριζόταν για αγορά κατοικίας ως προίκα αλλά ο πληθωρισμός εξανέμισε την αξία του ποσού. Για ένα διάστημα έμεινε στο ενοίκιο μέχρι που αγόρασε και βολεύτηκε σε μικρότερο διαμέρισμα. Πολλές φορές, τα ιρακινά αεροσκάφη κατάφερναν να αποφύγουν το ιρανικό ραντάρ και τις βραδινές ώρες βομβάρδιζαν την Τεχεράνη και άλλες πόλεις του Ιράν, έχοντας ως στόχους τα φωτεινά σημεία. Η κρατική εταιρεία ηλεκτροδότησης διέκοπτε την τροφοδότηση και η πρωτεύουσα βυθιζόταν στο σκοτάδι για να μην έχουν στόχο οι Ιρακινοί ενώ σειρήνες προειδοποιούσαν τον κόσμο να καταφύγει στα υπόγεια. Άλλοτε πάλι οι Ιρανοί κρεμούσαν διπλές κουβέρτες στα εσωτερικά των παραθύρων τόσο για να αποφύγουν τον τραυματισμό από το σπάσιμο των τζαμιών όσο και να εμποδίσουν τη διάχυση του φωτός προς τα έξω και να αποτελέσουν πιθανό στόχο. Τον τρόμο της στιγμιαίας διακοπής του ρεύματος και της βύθισης σου σε ένα καταφύγιο με την νυχτικιά ή την πυτζάμα, η μητέρα μου την έχει μεταφέρει πολύ παραστατικά. Όπως και τα βασικά καταναλωτικά αγαθά που έγιναν απλησίαστα. Εξ ου και το ράψιμο ή η κομμωτική με την οποία ασχολήθηκε παράλληλα με τις σπουδές της. Ο πόλεμος με το Ιράκ τη μετέτρεψε σε τέτοια οικονόμα που δεν διανοείται να καταλάβει πως υπάρχουν γυναίκες που δεν μπορούν να ισιώσουν ή να βάψουν τα μαλλιά τους, μόνες τους.
Ο πόλεμος διήρκησε επτά χρόνια και εννέα μήνες, μέχρι τον Ιούλιο του 1988.
Έλαβε την προσωνυμία ''Ο πόλεμος των πόλεων'' διότι η κάθε πλευρά βομβάρδιζε με εκδικητική μανία τα αστικά κέντρα της άλλης. Τον βομβαρδισμό των ιρανικών πόλεων όπως της Τεχεράνης, Ισφαχάν, Αχβάζ, Αμπαντάν, Σιράζ και Ταμπρίζ ακολουθούσε ο βομβαρδισμός των ιρακινών όπως της Βαγδάτης, Κιρκούκ, Μοσούλη, Βασόρα, Τικρίτ και Αρμπίλ. Ο πόλεμος κατέστρεψε τις οικονομίες των δύο χωρών μαζί με όλα τα δημόσια έργα και τις υποδομές που είχαν κατασκευαστεί στις προηγούμενες δεκαετίες του '60 και '70 από τα πετροδολάρια.
Το κυριότερο, αφαίρεσε τις ζωές 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων.
Ο πόλεμος αυτός, δεν είχε νικητές. Μόνο ηττημένους. Ήρθε ισόπαλος σε θύματα, καταστροφές και δυστυχία.
Ο ιρακινός δικτάτορας Σαντάμ Χουσεΐν εκμεταλλεύτηκε το μεταβατικό στάδιο και την πολιτική αστάθεια του Ιράν μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 με τις αλλαγές στην ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων. Επιτέθηκε αεροπορικώς κατά του Ιράν και σε σύντομο διάστημα εισχώρησε βαθιά στα ιρανικά εδάφη. Το ισλαμικό καθεστώς αιφνιδιάστηκε αλλά ο ιρανικός λαός συσπειρώθηκε έναντι της απειλής του εξωτερικού εισβολέα. Μέχρι το 1982 οι Ιρακινοί προηγούνταν και είχαν καταλάβει σημαντικό μέρος των ιρανικών νοτιοδυτικών επαρχιών του Χουζεστάν, που βρίσκονται και τα σημαντικότερα κοιτάσματα πετρελαίου της χώρας. Το 1984, το Ιράν κατέλαβε τα πλούσια σε πετρέλαιο νησιά του Ιράκ, Ματζνούν και άρχισε να ανακαταλαμβάνει τα χαμένα εδάφη του. Από το 1985 και ύστερα οι αεροπορικές επιδρομές εναντίον της Βαγδάτης και της Τεχεράνης πύκνωσαν ενώ ο Σαντάμ Χουσεΐν κάλεσε τον Αγιατολλάχ Χομεϊνί σε εκεχειρία. Ο Χομεϊνί απέρριψε την πρόταση, διευκρινίζοντας ότι ο πόλεμος δεν θα λήξει εωσότου οι Ιρανοί σιίτες καταλάβουν τα κυριότερα λατρευτικά τους κέντρα στο Ιράκ, την Καρμπάλα που βρίσκεται το μαυσωλείο του Ιμάμη Χουσεΐν και την Αλ Νατζάφ που βρίσκεται το μαυσωλείο του Ιμάμη Αλί. Για τον Αγιατολλάχ Χομεϊνί, ο πόλεμος διεξαγόταν μεταξύ πιστών και απίστων, μεταξύ των ισλαμιστών του Ιράν και των εθνικοσοσιαλιστών και κοσμικών Μπααθικών του Ιράκ.
Η υποστήριξη που πρόσφερε η Δύση και τα υπόλοιπα αραβικά κράτη εξαιρουμένης της Συρίας και της Λιβύης, στο Ιράκ επιδείνωσε την κατάσταση, με το Ιράν να βομβαρδίζει τάνκερ του Κουβέιτ στον Περσικό Κόλπο. Ωστόσο, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων από το σκάνδαλο Ιράν – Κόντρα, οι ΗΠΑ προμήθευσαν με πολεμικό υλικό το Ιράν προκειμένου να πετύχουν την καλύτερη μεταχείριση και τελική απελευθέρωση ομήρων από την Χεζμπολλάχ στον Λίβανο και τη χρηματοδότηση της δράσης των ανταρτικών δυνάμεων Κόντρα, στη Νικαράγουα.
Οι οικονομικές ζημίες για κάθε χώρα ανήλθαν στα 500 δισεκατομμύρια δολάρια, οι νεκροί σε 1,5 εκατομμύριο, οι τραυματίες σε 400,000 και οι αιχμάλωτοι σε 70,000. Το Ιράν συνθηκολόγησε σε κατάπαυση του πυρός τον Ιούλιο του 1988.
Τόσο για τους Ιρακινούς όσο και για τους Ιρανούς, τα θύματα του οχτάχρονου πολέμου αποκαλούνται «Μάρτυρες» (Σεχίντ). Η πλειοψηφία των στελεχών της Ισλαμικής Δημοκρατίας πολέμησε στο μέτωπο, όπως ο σημερινός Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν, Αγιατολλάχ Χαμενεΐ και ο υποψήφιος στις τελευταίες προεδρικές εκλογές του Ιουνίου 2013, Σαΐντ Τζαλιλί, που έχασε το δεξί του πόδι.
Οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν ασυνήθιστα και απαγορευμένα από τις διεθνείς συμβάσεις μέσα επίθεσης. Οι Ιρακινοί έκαναν χρήση χημικών ουσιών με αποτέλεσμα τον θάνατο περισσοτέρων από 100 χιλιάδων Ιρανών ενώ οι Ιρανοί ενθάρρυναν εθελοντές, κυρίως παιδιά, να ''καθαρίσουν'' τα ναρκοπέδια προελαύνοντας των ιρανικών στρατευμάτων.
Το ιρακινό καθεστώς εξαπέλυσε επίθεση με χημικά αέρια και κατά της κουρδικής πόλης Χαλάμπζα εντός των συνόρων του, προκαλώντας τον θάνατο πέντε χιλιάδων άμαχων κατοίκων, με την κατηγορία ότι στην πόλη αναπτύσσονταν δυνάμεις Κούρδων ανταρτών που πολεμούσαν στο πλευρό του Ιράν.
Με τη λήξη του πολέμου, το Ιράν προσπάθησε να επουλώσει τις ζημιές του πολέμου και να ορθοποδήσει. Στην Τεχεράνη και σε άλλες πόλεις του Ιράν, βασικές οδικές αρτηρίες έλαβαν ονόματα ''Μαρτύρων'' ενώ διάφορες επιφάνειες κτιρίων ζωγραφίστηκαν με τις μορφές των πεσόντων και με αποφθέγματα για την αξία του πολέμου.
Οι Ιρανοί δεινοπάθησαν από τον οχτάχρονο πόλεμο με το Ιράκ αλλά το καθεστώς των μουλάδων επωφελήθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό αφού εις το όνομα της εθνικής ασφάλειας κατέπνιξε κάθε αντιπολιτευόμενη φωνή και ενίσχυσε τις πελατειακές του σχέσεις εντάσσοντας υπό τον έλεγχο και την προστασία του τις οικογένειες των Μαρτύρων. Σε αντάλλαγμα των ευνοϊκών προνομίων που απολαμβάνουν οι οικογένειες αυτές ακόμη και στις μέρες μας (ελεύθερη πρόσβαση και φοίτηση στα πανεπιστήμια χωρίς συμμετοχή στις εισαγωγικές εξετάσεις όπως ισχύει για τους υπόλοιπους μαθητές, ευνοϊκότερες ρυθμίσεις για χορήγηση στεγαστικών δανείων με χαμηλότερο επιτόκιο και πιο ευέλικτο χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής, παροχή δωρεάν αγαθών και τροφίμων όπως απορρυπαντικά και ρύζι) το ισλαμικό καθεστώς κέρδισε τον φιλικό προσεταιρισμό των συγγενών των θυμάτων και παγίωσε την εξουσία του στο εσωτερικό της χώρας.
Στον αντίποδα, το Ιράκ συνέχισε τον θλιβερό δρόμο της παρακμής. Σαν να μην έφτανε ο οχτάχρονος πόλεμος με το Ιράν, το 1990 ο Σαντάμ Χουσεΐν επιτέθηκε στο Κουβέιτ και ακολούθησε «Ο Πόλεμος του Κόλπου» ή «Η Καταιγίδα της Ερήμου». Στο Ιράκ επιβλήθηκαν διεθνείς κυρώσεις που κατέστησαν πολύ δύσκολη την αγορά φαρμάκων και τροφίμων από τον πληθυσμό ενώ ο ιρακινός δικτάτορας ζούσε πλουσιοπάροχα στα πολυάριθμα ανάκτορα του. Το δράμα του Ιράκ συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας με την εμφάνιση του νέου καρκινώματος στη Μέση Ανατολή, των μακελάρηδων της ISIS.
Ο ''Πόλεμος των Πόλεων'' είναι ένα λησμονημένο γεγονός της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας που εμβολίασε με επιπρόσθετο πόνο την επί αιώνων ταραγμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Διατάραξε τις αναγκαίες συνθήκες ειρήνης, σταθερότητας και ασφάλειας για την πρόοδο των Ιρακινών και Ιρανών, ισχυροποίησε τα καθεστώτα των δύο χωρών εφόσον και τα δύο εξήλθαν ενδυναμωμένα την επομένη του πολέμου και απέδειξε για μια ακόμη φορά την τραγική απόληξη του ρόλου των τυραννιών, της φαυλότητας και της καταστροφής που προκαλούν.
σχόλια