Η πολύπλοκη σχέση των Αθηναίων με το νερό: Δημόσιες βρύσες, υδραγωγεία κ.λπ.

Η πολύπλοκη σχέση των Αθηναίων με το νερό: Δημόσιες βρύσες, υδραγωγεία κ.λπ. Facebook Twitter
Η δεξαμενή του Αδριάνειου Υδραγωγείου στους πρόποδες του Λυκαβηττού.
1

Οι αρχαίοι Αθηναίοι κατηγορούσαν τον Ποσειδώνα για την αφετηρία της πολύπλοκης σχέσης της πόλης τους με το νερό. Ο θεός της θάλασσας είχε υποσχεθεί άπλετο νερό στους κατοίκους της νέας τότε πόλης με την προϋπόθεση να τον επέλεγαν ως προστάτη τους. Εκείνοι όμως επέλεξαν τη θεά Αθηνά, με τα γνωστά αποτελέσματα που διήρκεσαν για αιώνες.


Οι σημερινοί Αθηναίοι τριαντάρηδες μεγάλωσαν με το άγχος της λειψυδρίας και τις κρατικές διαφημίσεις που στόχευαν στον περιορισμό της αλόγιστης χρήσης του νερού (θυμάμαι χαρακτηριστικά εκείνη που μας παρακινούσε να κλείνουμε τη βρύση όση ώρα βουρτσίζουμε τα δόντια μας και να την ανοίγουμε μόνο για να τα ξεβγάλουμε), καθώς με τη ραγδαία οικιστική ανάπτυξη της πόλης μετά τον Πόλεμο το νερό απλώς δεν επαρκούσε. Αν πάμε όμως μερικές ακόμα δεκαετίες πίσω, θα δούμε τον πραγματικό αγώνα που έδιναν οι Αθηναίοι, δημοτική αρχή και απλοί πολίτες, για να εξασφαλίσουν στα σπίτια της νεοϊδρυθείσας πρωτεύουσας του κράτους πόσιμο νερό.

Η Αθήνα είχε και πολλά πηγάδια. Συνήθως είχαν βάθος 6-12 μέτρα, ήταν περίτεχνα και στόλιζαν την αθηναϊκή αυλή της εποχής εκείνης. Τον στολισμό συμπλήρωνε η απαραίτητη γαζία, σύμβολο αποτροπής του γεροντοκορισμού, τα γεράνια και οι βασιλικοί.

Τα πρώτα έργα έγιναν επί δημαρχίας Παναγή Κυριακού (1870-1879), όταν δημιουργήθηκαν 55 δημοτικές βρύσες σε διάφορα σημεία της πόλης και ανακαινίστηκε το μοναδικό της υδραγωγείο, το Αδριάνειο, το οποίο είχε κατασκευαστεί από τους Ρωμαίους και μετέφερε νερό από τους πρόποδες της Πάρνηθας στον Λυκαβηττό και στη συνέχεια, με καινούργιους υπόγειους σωλήνες, σε όλη την πόλη. Εκτός από τις βρύσες και το Αδριάνειο Υδραγωγείο, τις ανάγκες των Αθηναίων του 19ου αιώνα κάλυπταν και πλανόδιοι υδροπωλητές που έφερναν νερό από πηγές που βρίσκονταν στα χωριά της Αττικής.

Όπως έχει γράψει η κ. Μαριάνθη Μπέλλα στην εκτενή έρευνά της για το ζήτημα: «Εκτός από το Αδριάνειο Υδραγωγείο, υπήρχαν μερικά ακόμα υδραγωγεία μικρής χωρητικότητας, όπως το παλιό υδραγωγείο Τσακουμάκου, του οποίου οι πηγές βρίσκονταν κοντά στον Ιλισό, το υδραγωγείο του Σταδίου που βρισκόταν κοντά στη γέφυρα του Σταδίου, το υδραγωγείο του "λουτρού" στη συμβολή του Ιλισού και του Ηριδανού, που ονομάστηκε έτσι γιατί διοχέτευε νερό στο λουτρό της οδού Αδριανού, το υδραγωγείο Βούρου, κοντά στο παλιό θέατρο Μπούκουρα, πίσω από τη σημερινή Αγορά της οδού Αθηνάς, σε οικόπεδο που ανήκε στην οικογένεια Βούρου από τη Χίο και, τέλος, το υδραγωγείο του Ιππικού, που τροφοδοτούνταν από μικρή πηγή, η οποία ανάβλυζε από τα Πινακωτά, δηλαδή τον σημερινό λόφο Στρέφη. Υπήρχαν επίσης κι άλλα υδραγωγεία έξω από την πόλη που χρησίμευαν για το πότισμα των αγρών και των περιβολιών. Η Αθήνα όμως είχε και πολλά πηγάδια. Όλα σχεδόν τα παλιότερα σπίτια διέθεταν πηγάδι που ικανοποιούσε τις ανάγκες των κατοίκων τους σε νερό. Συνήθως είχαν βάθος 6-12 μέτρα, ήταν περίτεχνα και στόλιζαν την αθηναϊκή αυλή της εποχής εκείνης. Τον στολισμό συμπλήρωνε η απαραίτητη γαζία, σύμβολο αποτροπής του γεροντοκορισμού, τα γεράνια και οι βασιλικοί».

Η πολύπλοκη σχέση των Αθηναίων με το νερό: Δημόσιες βρύσες, υδραγωγεία κ.λπ. Facebook Twitter
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο στην Αθήνα κατασκευάστηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό και αποπερατώθηκε από τον διάδοχό του, Πίο Αντωνίνο, τον 2ο αιώνα μ.Χ. με στόχο την ύδρευση της πόλης των Αθηνών από τα βρόχινα νερά της Πεντέλης και της Πάρνηθας. Τμήμα των ερειπίων του μεγαλοπρεπούς Αδριάνειου Υδραγωγείου διακρίνονται σήμερα στη Νέα Ιωνία, στη συνοικία Ελευθερούπολη, στα σύνορα με την Καλογρέζα.

Οι Αθηναίοι που έμεναν εκτός του κέντρου και δεν διέθεταν κάποιο πηγάδι χρησιμοποιούσαν σχεδόν αποκλειστικά τις δημόσιες βρύσες, οι οποίες λειτουργούσαν και ως δημόσιοι χώροι κοινωνικής συνεύρεσης και συναναστροφής. Γράφει σχετικά ο Τίμος Μωραϊτίνης το 1952 στο βιβλίο Τα ρωμαντικά χρόνια της Αθήνας: «... Ο δήμος είχε στήσει σε κάθε γωνία μια βρύσι διά τους διψώντας δημότας. Οι περισσότερες από αυτές ήσαν μαρμάρινες με μιαν σιωπηλήν παγεράν μεγαλοπρέπειαν και ένα... ανάγλυφον ψάρι [...] στην οδόν Σόλωνος, στην Νεάπολιν, στο Μεταξουργείο, στο Γεράνι και αλλού υπήρχαν τέτοιες μαρμάρινες βρύσες με μεγάλους κρουνούς, σαν να επρόκειτο να περάσουν από εκεί ορμητικοί χείμαρροι [...] Η αθηναϊκή δημοτική βρύση έχυνε και αυτή ένα μόνο δάκρυ κάθε δώδεκα ώρες, ένα δάκρυ πόνου διά τους διψώντας κατοίκους της ανύδρου πόλεως. Και είναι ατελείωτοι οι γυναικοκαυγάδες που άναβαν γύρω από τη βρύση μεταξύ των νοικοκυράδων και των δουλικών όταν κατέφθανε η μυριοπόθητος σταγών [...] Υπήρχαν και ιδιωτικές των σπιτιών, αλλά και αυτές έσταζαν σαν κεραμίδια μετά την βροχήν. Παλιότερα ήταν και μία κοντά στη Ριζάρειο Σχολή, δώρο της δουκίσσης της Πλακεντίας προς τας διψώσας Αθήνας. Ήταν μαρμάρινη και είχε μια επιγραφή που έλεγε: "τοις διαβάταις". Είπα για τους καυγάδες που άναβαν γύρω από τη δημοτική βρύσι, με κανάτια, σταμνιά, γκαζοντενεκέδες, όταν ερχόταν το νερό. Πολλές φορές οι καυγάδες αυτοί ελάμβαναν διαστάσεις τέτοιες που ανεστάτωναν τη γειτονιά. Στο τέλος κατέφθανε ο αστυνόμος επί κεφαλής των "κλητήρων" με το κόκκινο επιστήθιο. - Τι τρέχει; ρωτούσε. - Μα, αν έτρεχε, κύριε αστυνόμε, δε θα γινότανε το κακό. Έχει τρεις μέρες να τρέξη».


Σύμφωνα με την κ. Μπέλλα, οι περισσότερες από τις βρύσες ήταν «πέτρινες και περίτεχνες, με μεγάλους κρουνούς, και αποτελούσαν έργα λαϊκών μαστόρων. Έφεραν λιθανάγλυφες παραστάσεις διαφόρων θεμάτων από την αρχαία Αθήνα ή χριστιανικά και βυζαντινά σύμβολα. Πασίγνωστες βρύσες ήταν η βρύση Καλαμιώτη (Ευαγγελιστρίας & Καλαμιώτου), η βρύση Εξέχωρου, η βρύση Λέκκα (Λέκκα & Κολοκοτρώνη), η βρύση του Χασεκή στον Βοτανικό, η βρύση του Ψυρρή, η βρύση Γεράνι, η βρύση του Αλίκοκκου, των Αέρηδων και πολλές άλλες. Ήταν διάσπαρτες σε διάφορα σημεία με τέτοιον τρόπο, ώστε να εξυπηρετούνται όλες οι συνοικίες της πόλης». Δυστυχώς, κατά την περίοδο της ανοικοδόμησης της πόλης η συντριπτική πλειονότητα αυτών καταστράφηκε.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Αρχαιολογία & Ιστορία
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι συναρπαστικές ιστορίες πίσω από σημεία της Αθήνας που προσπερνάς απαρατήρητα- μέρος Α!

Urban Culture / Οι συναρπαστικές ιστορίες πίσω από σημεία της Αθήνας που προσπερνάς απαρατήρητα- μέρος Α!

«Κλέβει» η Ελλάδα τον Λόρδο Βύρωνα; Πού ήπιε ο Σωκράτης το κώνειο και πού αφιέρωναν οι αρχαίοι τα δάκρυά τους; Σημεία που προσπερνάς καθημερινά και πιθανόν να μην γνώριζες ότι υπήρχαν.
M. HULOT
Η Υπόγεια Αθήνα: η αθέατη (και αληθινή) πόλη κάτω απ’ την πόλη

Urban Culture / Η Υπόγεια Αθήνα: η αθέατη (και αληθινή) πόλη κάτω απ’ την πόλη

Ένα απέραντο δίκτυο από στοές, σήραγγες, καταφύγια, και το ρέμα του Ιλισού δημιουργούν έναν ολόκληρο κόσμο στο υπέδαφος του κέντρου της Αθήνας που συνδεόταν πάντα με ιστορίες, μύθους και αστικούς θρύλους
M. HULOT

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τι σήμαινε να είσαι ασθενής στο Αιγινήτειο στις αρχές του 20ου αιώνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ασθενής στο Αιγινήτειο στις αρχές του 20ού αιώνα;

Χάρη σε ένα κληροδότημα, ιδρύεται στις αρχές του 20ου αιώνα επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας ένα νοσοκομείο το οποίο στεγάζει την έδρα της Νευροψυχιατρικής του ΕΚΠΑ. Ένα νοσοκομείο του οποίου η σχέση με το Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και με τις κοινωνικές μεταβολές στην πόλη και στη χώρα είναι άρρηκτες. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά για την ιστορία του Αιγινητείου με την ιστορικό Δέσπω Κριτσωτάκη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Αθηναϊκή οπερέτα: Ευρωπαϊκός αέρας και η μοντέρνα ζωή των αστών του Mεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / Αθηναϊκή οπερέτα: Ευρωπαϊκός αέρας στη ζωή των αστών του Mεσοπολέμου

Η οπερέτα στην Αθήνα ανθίζει και εξελίσσεται εν μέσω μεγάλων ιστορικών γεγονότων: Βαλκανικοί πόλεμοι, εθνικός διχασμός και αργότερα η Μικρασιατική Καταστροφή. Ήταν η οπερέτα μια διέξοδος για τους Αθηναίους της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Αλέξανδρο Ευκλείδη για την ιστορία και τους μεγάλους σταθμούς της αθηναϊκής οπερέτας.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος και η έρευνα του για τους κατοίκους της Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος της Αθήνας

Πρωτοπορία, όραμα, κοσμοπολιτισμός: Τα υλικά με τα οποία ήταν φτιαγμένος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την Μαριάννα Χαριτωνίδου για την δράση, την έρευνά του για τους κατοίκους της Αθήνας, την παρακαταθήκη του στην πόλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ρεπορτάζ / Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ποιος είναι ο διαβόητος Βρετανός λαθρέμπορος από την εταιρεία του οποίου ανακτήθηκαν πρόσφατα εκατοντάδες αρχαιότητες μετά από μακροχρόνια διεκδίκηση από το ελληνικό Δημόσιο;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

Μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Πού μπορούμε να δούμε το Ανάκτορο των Γιγάντων σε μια βόλτα μας στο κέντρο της πόλης και τι συμβολίζουν τα γλυπτά που υπάρχουν στο πρόπυλο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον αρχαιολόγο Γιάννη Θεοχάρη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ιστορία μιας πόλης / ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ποια ήταν η ολιγομελής ομάδα ΠΕΑΝ που έμεινε στην ιστορία για τις ριψοκίνδυνες δράσεις της ενάντια στους Ναζί; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου για την Πανελλήνιο Ένωση Αγωνιζομένων Νέων.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Ιστορία μιας πόλης / Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. ο Φίλιππος Β’ οδηγεί τους Μακεδόνες σε μία μάχη η έκβαση της οποίας θα αλλάξει τον κόσμο. Τι σήμανε για τη Μακεδονία, την Αθήνα και τον ελλαδικό χώρο η Μάχη της Χαιρώνειας; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Παναγιώτη Ιωσήφ, συνεπιμελητή της έκθεσης που έχει ως θέμα την ιστορική μάχη και τρέχει αυτό το διάστημα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια (πριν έναν αιώνα)

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, πριν από έναν αιώνα

Η LiFO, σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, θα παρουσιάσει μια σειρά από ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα για διάφορα θέματα από τη λαμπρή, ή και όχι τόσο, ιστορία του τόπου μας. Ξεκινάμε με τον ιστορικό σταθμό του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, που δεν ήταν πάντοτε υπόγειος.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ιστορία μιας πόλης / Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ποιοι κάνουν χρήση ναρκωτικών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ελλάδα και ποιο είναι το κοινωνικό αποτύπωμα των ναρκωτικών στην Αθήνα της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον ιστορικό και ερευνητή Κωστή Γκοτσίνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινότητα πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Μια νέα έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο αποκαλύπτει τη ζωή των Ρωμαίων που έζησαν μέσα στις τάξεις του στρατού της Αυτοκρατορίας και την υπηρέτησαν πιστά.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου-Ιδρύματος Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που σκάβει στην Αλεξάνδρεια από το 1998 μιλά για τις ανασκαφές που πραγματοποιεί εκεί, τα μέχρι στιγμής ευρήματα, τον Μεγαλέξανδρο, τη σχέση του με την Αίγυπτο και το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του Netflix, στο οποίο συμμετείχε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Τα κτίρια του Αλέξανδρου Νικολούδη υπάρχουν παντού στην Αθήνα. Όμως γιατί γνωρίζουμε τόσο λίγα γι' αυτόν τον αρχιτέκτονα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Αμαλία Κωτσάκη.
THE LIFO TEAM
Βυζάντιο και Αφρική: Μια έκθεση με τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αφρική και Βυζάντιο: Τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Μέσα από σπάνια αντικείμενα η νέα έκθεση του Met αφηγείται την κεντρική θέση της Αφρικής στα διηπειρωτικά δίκτυα εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών με το Βυζάντιο.
THE LIFO TEAM
Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Πνύκα, Νυμφών, Φιλοπάππου: Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τη Λήδα Κωστάκη και τον Μάρκο Κατσιάνη για τους τρεις λόφους που βρίσκονται απέναντι από την Ακρόπολη (Πνύκας, Νυμφών και Μουσών-Φιλοπάππου) και καθόρισαν την εξέλιξη του αστικού ιστού της Αθήνας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ

σχόλια

1 σχόλια
Για την δημοτική βρύση της Αγίας Κυριακής (το εκκλησάκι στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας) γράφει ο Πέτρος Γλέζος στην σελίδα 343 του τεύχους 1379 της Νέας Εστίας (αφιερωματικό τεύχος για τα 150 χρόνια της Αθήνας- Δεκ. 1984):http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=141631&code=7488Όμως το νερό για τις ανάγκες των Αθηναίων δεν το κάλυπταν μόνο "και πλανόδιοι υδροπωλητές που έφερναν νερό από πηγές που βρίσκονταν στα χωριά της Αττικής". Όπως αναφέρει ο συγγραφέας οι "άρχοντες το πόσιμο νερό το αγόραζαν από τους πλανόδιους νεροκουβαλητάδες του νερού του Πόρου, που το διαλαλούσαν κατά το πέρασμά τους από τους δρόμους". http://kihli-poros.blogspot.gr/2011/05/10.htmlΞακουστή τότε η ποιότητα του νερού αυτού του γραφικού νησιού του Σαρωνικού. Σήμερα, δυστυχώς, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο.