Αργεντινή: 10 χρόνια μετά
Tα επεισόδια που ακολούθησαν τον πρόσφατο υποβιβασμό της Ρίβερ Πλέιτ στην δεύτερη εθνική κατηγορία θύμισαν λίγο την Αργεντινή του 2001. Θύμισαν επίσης και την Ελλάδα του 2011. Ο λόγος βέβαια είναι πολύ διαφορετικός, και κατά την γνώμη μου ασήμαντος, αλλά οι εικόνες βίας παραμένουν οι ίδιες. Το μόνο που σήμερα θυμίζει την Αργεντινή του 2001 είναι οι εξομολογήσεις του κόσμου, οι άστεγοι, οι καρτονέρος, το πάκο και φυσικά οι villas. Η villa είναι το αντίστοιχο της φαβέλας στα ισπανικά. Φτωχογειτονιές στις οποίες χτίστηκαν κατοικίες χωρίς άδεια, οι villas γεννήθηκαν την δεκαετία του ‘80 και συνεχίζουν να μεγαλώνουν μέχρι σήμερα. Ακόμα και εκεί όμως η κατάσταση μοιάζει αρκετά καλύτερη αν την συγκρίνει κανείς με τα χρόνια που ακολούθησαν την κατάρρευση της Αργεντινής.
Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο πως το επίπεδο ζωής μπορεί να συγκριθεί με εκείνο κάποιας Ευρωπαϊκής χώρας. Οι εικόνες του σημερινού Μπουένος Άιρες μοιάζουν αρκετά με εκείνες της Αθήνας την δεκαετία του ‘90. Η αρχιτεκτονική ανομοιομορφία είναι ο βασικότερος λόγος που το “Παρίσι του Νότου” θυμίζει περισσότερο την Αθήνα παρά το ίδιο το Παρίσι. Περπατώντας στου δρόμους του εύκολα μπορείς να καταλάβεις πως αυτή ήταν μια υπέροχη πόλη από την δεκαετία του ‘40 μέχρι αυτήν του ‘60. Τα χαμηλά (τότε) κτίρια, το λιμάνι της Μπόκα, η οικονομική άνεση και το ταγκό σε παραπέμπουν σε εκείνη την εποχή και το περασμένο μεγαλείο της Αργεντινής.
Φασισμός ή δημοκρατία
Ήταν τότε που βρέθηκε στην εξουσία ο Χουάν Ντομίνγκο Περόν. Η αναφορά στον Περόν και το κίνημα που δημιούργησε είναι απαραίτητη για να καταλάβει κανείς την συγχρονή πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην Αργεντινή. Υπουργός Εργασίας κατα την διάρκεια της χούντας (1943-1946), ο Περόν έγινε δημοφιλής ανάμεσα στην εργατική τάξη. Στην συνέχεια φυλακίστηκε από την ίδια την χούντα και μετά την πτώση της ανέλαβε ο ίδιος το πέρασμα στην δημοκρατία. Μετά τις εκλογές του 1946 βρέθηκε στην θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας παρά την “παράξενη” συσπείρωση του Σοσιαλιστικού Κόμματος, του Κομμουνιστικού, των κομμάτων της Δεξιάς και του Αμερικανού πρέσβη εναντίον του. Κυβέρνησε μέχρι το 1955 και οι πολιτικές του είναι ακατανόητες για κάθε Ευρωπαίο, συνηθισμένο στην παραδοσιακή αντίθεση Αριστεράς-Δεξιάς και την πολιτική που κάθε ένας από αυτούς τους χώρους αντιπροσωπεύει. Επέτρεψε την είσοδο στην Αργεντινή σε Γερμανούς εγληματίες πολέμου αλλά και την συμμετοχή των Εβραίων στο Δημόσιο για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας. Οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου αλλά παράλληλα εκδιώχθηκαν πολλοί πολιτικοί αντίπαλοι του και καλλιτέχνες, ανάμεσα τους και ο γνωστός συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Η οικονομική πολιτική του είχε στόχο την αντιμετώπιση της φτώχειας και την δημιουργία βιομηχανικής ανάπτυξης με σκοπό την βελτίωση των αποδοχών για τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις. Στην εξωτερική πολιτική ο Περόν δημιούργησε την στάση της “Μη ευθυγράμμησης”, αφήνοντας την Αργεντινή εκτός των δύο μπλοκ κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στην συνέχεια πολλά Κράτη θα ακολουθήσουν την συγκεκριμένη τακτική. Τόσο η πρώτη (1946-1955) όσο και η δεύτερη διακυβέρνηση του Περόν (μετά τον θανατο του, από το 1974 έως το 1976 της συζύγου του), θα διακοπούν απο στρατιωτικά πραξικοπήματα, φιλικά προς την κυβέρνηση των ΗΠΑ με φιλελεύθερες οικονομικές βλέψεις. Το κίνημα του Περόν θα σημαδέψει την ιστορία της Αργεντινής μέχρι σήμερα. Μιλώντας με Αργεντίνους είναι εύκολο να καταλάβεις πως είτε είναι Περονιστές είτε Αντιπερονιστές. Μοιάζει να είναι πιο σημαντικό για όσους δεν ανήκουν σε αυτόν τον χώρο, να δείξουν την απεχθεια τους για το κίνημα του Περόν παρά να εκφράσουν τις δικές τους πολιτικές απόψεις.
Ο ίδιος ο Μένεμ, έφτασε στην εξουσία μέσα από το κόμμα των Περονιστών. Οι πολιτικές του στην συνέχεια αποδείχθηκαν κάθε άλλο παρά φιλολαϊκές. Οι Κίρσνερ επίσης παρουσιάζονται ως Περονιστές, τουλάχιστον σε σχέση με την οικονομική πολιτική που ακολουθούν. Ούτε κατα την διακυβέρνηση του Μένεμ, ούτε κατά αυτής των Κίρσνερ υπήρξαν φαινόμενα φασιστικού καθεστώτος όπως την εποχή του Περόν. Η αντίθεση όμως στις απόψεις των δύο πλευρών (Περονιστές/Αντιπερονιστές) παραμένει η ίδια. Αυτός είναι κι ο λόγος που μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο να καταλήξεις σε μια αντικειμενική άποψη για τα πολιτικά δρώμενα. Το ντοκιμαντέρ του Γ. Αυγερόπυλου παρουσιάζει την Αργεντινή με την ματιά κάποιου που δεν ζει εδώ, δεν είναι από εδώ και δεν συμμετέχει σε ατελείωτες αναλύσεις για οποιαδήποτε πολιτική απόφαση. Γι’ αυτό τον λόγο είναι πολύ χρήσιμο για να πάρει κανείς μια αντικειμενική εικόνα της σημερινής Αργεντινής.
Η κατάσταση σήμερα
Κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης Κίρσνερ η Αργεντινή έζησε σημαντικές αλλαγές για αυτό και η επανεκλογή της Κριστίνα τον Οκτώβριο θεωρείται σχεδόν σίγουρη. Η αποπληρωμή του δανείου στο ΔΝΤ, η εκδίκαση των υπεύθυνων για την εξαφάνιση 30.000 ανθρώπων κατά την διάρκεια της δικτατορίας και ο νόμος που επιτρέπει τον γάμο μεταξύ ομοφυλόφιλων είναι κάποιες από αυτές. Με μια αρκετά προστατευμένη οικονομική πολιτική η Αργεντινή κατάφερε να μειώσει την φτώχεια και την ανεργία και να επανέλθει στα επίπεδα που βρισκόταν πριν το 2001. Ακόμα και τώρα όμως, σε μια χώρα που έχει την δυνατότητα να παράγει φαγητό για 300 εκατομμύρια άτομα καθημερινά, 3 εκατομμύρια Αργεντίνοι δεν λαμβάνουν ικανοποιητική διατροφή. Η εισοδηματική ανισότητα, αν και από τις πιο χαμηλές στην Λατινική Αμερική, παραμένει σε υψηλά επίπεδα αν συγκριθεί με Ευρωπαϊκές χώρες. Το σημαντικότερο είναι πως αν και όσοι βρίσκονται κάτω από τα όρια της φτώχειας λαμβάνουν εισφορές από το κράτος για να μπορέσουν να επιβιώσουν, δύσκολα κάποια στιγμή θα μπορέσουν να αποδράσουν από την χαμηλότερη κοινωνική τάξη. Το πάκο, το ναρκωτικό της κρίσης λόγω της χαμηλής του τιμής, γίνεται όλο και πιο δημοφιλές ανάμεσα στους νέους. Αποτελείται από τα “σκουπίδια” που μένουν μετά την επεξεργασία της κοκαΐνης, τριμμένο γυαλί και πολλές φορές ποντικοφάρμακο! Εμφανίστηκε τα χρόνια της κρίσης αλλά συνεχίζει να καταναλώνεται. Είναι ίσως πιο επικίνδυνο κι από την ηρωίνη μιας και ο μέσος χρήστης πεθαίνει μετα από 6 μήνες χρήσης. Για πολλούς, ήταν ένα όπλο ώστε να εξαφανιστεί μια γενιά της οποίας το κράτος δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες και δεν ήθελε να αντιμετωπίσει τις αντιδράσεις. Για άλλους, οι ίδιοι οι νέοι ξέρουν πολύ καλά το θανατηφόρο αποτέλεσμα αλλά το επιλέγουν για να ξεφύγουν από τον κοινωνικό αποκλεισμό και το στίγμα του κατοίκου της villa. Το χρησιμοποιούν για μια αργή αυτοκτονία δηλαδή. Και οι δύο πιθανές θεωρίες είναι τραγικές. Στην μεσαία τάξη, η πλειοψηφία των φοιτητών εργάζεται 9 ώρες την ημέρα γι’ αυτό και τα μαθήματα γίνονται το βράδυ. Άτομα τα οποία ανήκουν σε αυτήν πολύ συχνά έχουν οικονομικές δυσκολίες και δεν μπορούν να αποκτήσουν “βασικά αγαθά” στον αναπτυγμένο κόσμο, όπως κάποιο κοντινό ταξίδι ή ίντερνετ. Αυτοί είναι οι βασικότεροι λόγοι που κάνουν την κατάσταση στην Αργεντινή διαφορετική από την Ελληνική. Οι ομοιότητες όμως είναι επίσης πολλές. Η Αργεντινή βρέθηκε από την μια ημέρα στην άλλη με ένα ισχυρό νόμισμα έχοντας μεγάλη αγοραστική δύναμη. Όπως είναι λογικό αυξήθηκε η κατανάλωση αγαθών από το εξωτερικό καταστρέφοντας τους παραγωγούς στο εσωτερικό. “Πίναμε Perier στο δείπνο μας κάθε βράδυ” μου έλεγε ένας καθηγητής οικονομικών. Η κουλτούρα των δύο λαών επίσης έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Η διαφθορά και το ρουσφέτι είναι κι εδώ συνηθισμένα. Οι προτάσεις του ΔΝΤ είναι πανομοιότυπες, βασισμένες στην “ορθόδοξη” οικονομική πολιτική. Η διαφορά είναι οτι εδώ τα μέτρα πέρασαν και οι περισσότερες μεγάλες πρώην κρατικές εταιρίες ανήκουν σε ιδιώτες απο το εξωτερικό. Η πετρελαϊκή εταιρία, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, οι τηλεπικοινωνίες. Ας ελπίσουμε οτι οι παραπάνω διαφορές δεν θα γίνουν ομοιότητες με το πέρασμα του χρόνου στην Ελλάδα.
Η κουλτούρα
Η οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα είναι γνωστή. Συχνα μάλιστα μου χτυπάνε φιλικά την πλάτη για να δείξουν την συμπάθεια τους. Αυτή η γνώση και το ενδιαφέρον των απλών ανθρώπων για άλλες κουλτούρες ειναι άλλο ένα στοιχείο που κάνει ιδιαίτερη την Αργεντινή. Συχνά, μετά από τυχαίες συναντήσεις σε μπαρ ή σε ταξί, όταν ακούσουν απο που είμαι, μου μιλάνε για τον Θεοδωράκη, τον Γαβρά και τον Καβάφη. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλούς άλλους Ευρωπαίους που ζουν στο Μπουένος Άιρες. Αντίθετα, σε άλλες χώρες όπως στην Βραζιλία ή στην Χιλή συχνά θα σε ρωτήσουν: “Τι γλώσσα μιλάτε στην Ελλάδα;” “Για ποιο πράγμα είναι γνωστή η χώρα σου;”. Ίσως να είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο η Αργεντινή αποκαλείται η μόνη Ευρωπαϊκή χώρα στο Νότιο Ημισφαίριο. Ενώ σε άλλα μέρη στην Νότιο Αμερική υπήρξε σημαντική μίξη μεταξύ διάφορων εθνικοτήτων (Ιθαγενείς, Εγχρωμοι, Ευρωπαίοι) και εθίμων, στην Αργεντινή το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει Ευρωπαϊκές ρίζες και διατηρεί ακόμα τις παραδόσεις της χώρας προέλευσης του. Σε βαθμό μάλιστα που αρκετοί Αργεντίνοι δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ τους στην Λατινική Αμερική, αλλά έχουν βρεθεί πολλές φορές στην Ευρώπη. Την ίδια εικόνα έχουν και άλλοι λαοί της περιοχής για την Αργεντινή. Την βλέπουν ακόμα με θαυμασμό για την παιδεία και την κουλτούρα της, παρά το ότι δεν είναι πια η πιο αναπτυγμένη χώρα στην ήπειρο. Η διαφορά με τις Ευρωπαϊκές χώρες όμως είναι ότι εδώ δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη κουλτούρα που συχνά διαφέρει από την άλλη, όπως για παράδειγμα ένας Ισπανός από έναν Δανό. Είναι μια μίξη Ιταλών, Ισπανών, Εβραίων, Άγγλων, Γάλλων, Γερμανών, Ελλήνων, ακόμα και Αράβων με μόνο κοινό την Αργεντινή. Στην ίδια χώρα μπορείς να φας σπιτικά gnocchi, να παίξεις άγνωστα Κέλτικα σπορ που μόνο στην επαρχία της Ιρλανδίας ακόμα παίζουν, να σπάσεις πιάτα στα μπουζούκια και να πας σε φεστιβάλ μπίρας τον Οκτώβριο.
Η τοπική θρησκεία
Ένα από τα λίγα πράγματα που έμεινε ανεπηρέαστο από τις πολιτικές και οικονομικές αλλαγές είναι το ποδόσφαιρο. Το πάθος των Αργεντινών γι αυτο είναι μεγάλο μέχρι και για τα Ελληνικά δεδομένα. Όταν παίζει η Εθνική ομάδα της χώρας, η πόλη θυμίζει την Αθήνα το βράδυ του τελικού στο Euro. Μια απόλυτη ησυχία που ξαφνικά διακόπτεται απο καραυγές για το γκολ. Το δίλημμα μεταξύ Πελέ ή Μαραντόνα εδώ δεν υπάρχει. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, όπως αυτή του Βραζιλιάνου φίλου μου που περίμενε να εγχειριστεί όταν ο χειρουργός τον ρώτησε με τα νυστέρια στο χέρι: “Ποιός είναι καλύτερος τώρα; Ο Πελέ ή ο Μαραντόνα”; Μαζί με τον Περόν, την Εβίτα και τον Τσε Γκεβάρα, ο Μαραντόνα ανήκει σε αυτήν την κατηγορία Αργεντίνων που ο Μαξ Βέμπερ χαρακτηρίζει “χαρισματικούς ηγέτες”. Μπορεί να τρίζουν τα κόκκαλα του που δίνω αυτόν τον χαρακτηρισμό σε έναν ποδοσφαιριστή, αλλά εδώ είναι Αργεντινή και για τον Ντιέγκο μπορείς να πεις τα πάντα.
Υ.Γ. Εκτός από τα πολλά ντοκιμαντέρ που έχουν κυκλοφορήσει για την κρίση της Αργεντινής, υπάρχουν κάποιες ταινίες στις οποίες έμμεσα μπορεί κάποιος να δει την οικονομική και κοινωνική κατάσταση λίγο πριν την κρίση και μερικά χρόνια μετά. Οι ήρωες ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις αν και η πλειοψηφία ασχολείται με την μεσαία. Ακολουθούν κάποιοι τίτλοι με χρονολογική σειρά: Mundo grúa (1999), El hijo de la novia (2001), La Cienaga (2001), Bolivia (2001), Bombón: El perro (2004), Luna de Avellaneda (2004), Las viudas de los jueves (2009).
Ο Κωνσταντίνος Περιστεράς τα τελευταία χρόνια ζει και σπουδάζει στο Buenos Aires
σχόλια