΄Eκρηξη Μάλερ στην Αθήνα

Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου. Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ: Γκούσταβ Μάλερ, Συμφωνία αρ. 6 σε λα ελάσσονα / Μαξ Μπρουχ, Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 1 σε σολ ελάσσονα, έργο 26

Μουσική διεύθυνση: Σεμιόν Μπίτσκοφ Σολίστ: Joshua Bell, βιολί

Είναι από τα κορυφαία γεγονότα του μουσικού προγράμματος του Φεστιβάλ. Υπάρχει ένας γενικός συναγερμός για τον Μάλερ, μια και είναι τα 100 χρόνια από τον θάνατό του. Είμαστε μάρτυρες, ως Λέσχη του Δίσκου, της έκρηξης Μάλερ. Έκρηξη με την έννοια της αυξημένης συνείδησης από την πλευρά του κοινού ότι είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός συνθέτης. Μας αφορά ο Μάλερ ως χώρα γιατί ένα πάρα πολύ μεγάλο μέρος της εκθαμβωτικής παρουσίας του από το 1960 και μετά οφείλεται στον Δημήτρη Μητρόπουλο. Πρέπει να τονιστεί αυτό. Ο Μητρόπουλος διηύθυνε συγκεκριμένα την αμερικανική πρεμιέρα της 6ης του Μάλερ, που παίζεται σε αυτές τις εκδηλώσεις. Χαρακτηριστικά, ο Μητρόπουλος, σε ένα γράμμα που στέλνει το 1957 στη φίλη του Καίτη Κατσογιάννη, αναφέρεται στη φυσική απέχθεια που αισθάνεται ο Λατίνος για τη μουσική του Μάλερ. Ετοιμάζεται εκείνη την εποχή να διευθύνει στην Ιταλία και το λέει αυτό με τέτοιον τρόπο εκφράζοντας τη δική του συνηγορία προς τον συνθέτη σε σχέση με τη μεσογειακή καταγωγή του. Επίσης, στην τελευταία του συναυλία ως συν διευθυντή της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, ο Δημήτρης Μητρόπουλος προσφέρει ένα από εκείνα τα εκθαμβωτικά προγράμματα που έχουν δώσει την κατεύθυνση στην καθιέρωση του μουσικού και δισκογραφικού κανόνα το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, στο οποίο εντάσσει τη μισοτελειωμένη 10η Συμφωνία του Μάλερ.

Το 1960 ο Μητρόπουλος παθαίνει καρδιακή προσβολή ενώ διευθύνει σε πρόβα την 3η Συμφωνία του Μάλερ στο Μιλάνο. Παράλληλα με τον Μητρόπουλο, συνήγορος της μουσικής του Μάλερ υπήρξε και ο Μπερνστάιν. Χάρη σε αυτούς τους δύο μαέστρους έρχεται η μουσική του στο προσκήνιο. Ο Μάλερ πέθανε το 1911, σε ηλικία 51 ετών, στην ακμή της δημιουργικής του καριέρας. Ακούγοντας τη 10η αισθάνεται κανείς πραγματικά δέος για την κατεύθυνση που θα έπαιρνε αυτός ο συνθέτης. Αισθάνεται δέος, αν αναλογιστεί κανείς πως όλο το προηγούμενο συμφωνικό οικοδόμημα που χτίζει σε εννέα συμφωνίες είναι απλώς η προετοιμασία.

Έχει πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον η εκτέλεση της 2^ης Συμφωνίας στην Κρατική Ορχήστρα (αργότερα, στα πλάισια πάντα του Φεστιβάλ) από έναν ταλαντούχο και νέο μαέστρο, τον Βασίλη Χριστόπουλο. Το έργο είναι βυθισμένο σε αυτό που ονομάζει ο Σεφέρης στην Κίχλη «αγγελικό και μαύρο φως». Σε αυτό το αναστάσιμο έργο, ο Μάλερ αναζητά απεγνωσμένα ένα ασφαλές πνευματικό στερέωμα. Για μένα έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία η διαφορά των αντιλήψεων. Υπάρχει αυτή η πνευματική αναζήτηση πίσω από τους συνθέτες που γράφουν σήμερα μουσική; Ο ίδιος ο συνθέτης λέει για τις συμφωνίες του πως είναι «ποίηση και αλήθεια εκφρασμένες με τη γλώσσα των ήχων». Η συγγένειά του με τον Λιστ, που επίσης εκπροσωπείται στο Φεστιβάλ, έγκειται στο ότι τρέφεται από τον Λιστ. Και οι δυο τους είναι αντιπροσωπευτικοί άνθρωποι του 19ου αιώνα.

Επίσης, βλέπουν τη συμφωνική τους γραφή σαν κάτι που αγκαλιάζει όλες τις ανθρώπινες εκφράσεις.  Είναι μια ευκαιρία, χάρη στον Μάλερ, να ξανασκεφτεί κανείς τη σχέση μας με την παράδοση. Ο Μάλερ είναι παράδοση. Είναι ζωντανός, αλλά είναι και παράδοση. Ένας μεγάλος Άγγλος αρχιτέκτονας, ο σερ Μπέιζιλ Σπενς, είχε πει κάποτε πως «οφείλω στην παράδοση πολλά. Συμβαίνει να πιστεύω στη σταθερή αλλαγή και βελτίωση και όχι στην επανάσταση. Νομίζω ότι καλό είναι οι άνθρωποι να μπορούν να γνωρίσουν τον τύπο του κτιρίου που παρατηρούν. Η παράδοση αυτό μας προσφέρει: τα σημεία της αναγνώρισης». Ο Μάλερ είναι μέρος της παράδοσης του 20ού αιώνα και μας προσφέρει όλα τα σημεία της αναγνώρισης, που είναι αυτά που τρέφουν και τη συνέχεια της μουσικής δημιουργίας.

Είναι εξαιρετικό που θα παρακολουθήσουμε την 6η Συμφωνία, η οποία είναι ιδιαίτερα τραγική και εμπεριέχει τα δύο πορτρέτα της γυναίκας του Άλμας από τον Σεμιόν Μπίτσκοφ της Φιλαρμονικής της Σκάλας του Μιλάνου. Δισκογραφικά, τώρα, για τη 2^η του Μάλερ υπάρχουν πολλές συγκλονιστικές εκτελέσεις, αλλά πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία για μία συγκεκριμένη έκδοση: την ηχογράφηση του έργου στο Ολλανδικό Φεστιβάλ του Ιούλιο του 1951, όπου ο Ότο Κλέμπερερ διηύθυνε τη Royal Concertgebouw Orchestra με την πολύ μεγάλη Κάθλιν Φεριέ στο τραγούδι «Πρώτο Φως» που υπάρχει μέσα. Θυμάμαι τον κριτικό του «Γκράμοφον», όταν έγραψε πρώτη φορά γι' αυτή την επανέκδοση, να λέει ότι «στα πρώτα μέτρα θα πρέπει να άνοιξαν οι τάφοι των νεκρών στο Άμστερνταμ».

Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου, 26/06, Ωδείο Ηρώδου Αττικού