Το χρήμα και ο εκδημοκρατισμός του

Το χρήμα και ο εκδημοκρατισμός του Facebook Twitter
H δημοκρατία, όσο κακή εικόνα και να έχει, είναι αναντικατάστατη. Το ίδιο και με το χρήμα: η λύση δεν είναι να φαντασιωνόμαστε την ιδέα της απολιτικοποίησής του αλλά ο εκδημοκρατισμός του.
4

Τα πρώτα νομίσματα, όπως τα τσιγάρα στις φυλακές ή ακόμα και ο χρυσός ο ίδιος, εξελίχθηκαν περίπου όπως και οι κοινωνίες μας, όπου, σταδιακά, οι αξίες αντικαταστάθηκαν από τις... τιμές. Εν αρχή ην η βιωματική αξία, η οποία κάποια στιγμή ανατράπηκε από την ανταλλακτική αξία.


Ας πάρουμε τα τσιγάρα στις φυλακές. Μπήκαν στα «σίδερα» λόγω της περίεργης, ανθυγιεινής παρηγοριάς που έδιναν στους φυλακισμένους. Λόγω της βιωματικής τους αξίας, με απλά λόγια. Όμως, πολύ γρήγορα εξελίχθηκαν σε χρηματικές μονάδες, καθώς οι κρατούμενοι τα αντάλλασσαν με άλλα, σπάνια στη φυλακή αγαθά (από σοκολάτες και σαπούνι μέχρι και SIM για τα κινητά τους τηλέφωνα). Εν τέλει, η ανταλλακτική αξία ενός τσιγάρου επικράτησε και ήταν ίδια για καπνιστές και μη, ανεξάρτητη από τις ανθυγιεινές «χαρές» που πρόσφερε ως κάψουλα νικοτίνης.


Ο χρυσός, όπως τα τσιγάρα, είχε κι αυτός, και διατηρεί, τη δική του βιωματική αξία, η οποία προκύπτει από τη λάμψη του, την ιδιότητά του να μη σκουριάζει, το βάρος του. Όμως, πολύ γρήγορα, αφού απέκτησε ανταλλακτική αξία και μετετράπη (όπως και τα τσιγάρα στις φυλακές) σε χρηματική μονάδα, η βιωματική του αξία μπήκε στο περιθώριο.

Αντιδρώντας στην εξουσία των κεντρικών τραπεζιτών επί του χρήματος που πασχίζουμε να κερδίσουμε καθημερινά (για να μην καταλήξουμε στον δρόμο), πολλοί αναπολούν τις εποχές που το χρήμα ήταν μεταλλικό, «πραγματικό».


Ωστόσο σήμερα τα χρήματα που χρησιμοποιούμε στον ύστερο καπιταλισμό δεν έχουν καμία βιωματική αξία, καθώς τείνουν να είναι όχι μόνο χάρτινα αλλά ψηφιακά, άυλα, άνευ υλικής υπόστασης. Είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσεις σε ένα παιδί πώς γίνεται το χαρτονόμισμα των 100 ευρώ να κοστίζει 8 λεπτά (γιατί αυτό είναι το κόστος παραγωγής του). Ή το ότι μόνο το 8% των σε κυκλοφορία ευρώ έχει τυπωθεί. Και είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθεί, σε μια σύγχρονη εγχρήματη οικονομία, που πλήττεται από αλλεπάλληλες κρίσεις, η τάση προς τις θεωρίες συνωμοσίας που θέλουν την Κεντρική Τράπεζα να υφαίνει πλεκτάνες εναντίον των πολιτών (θεωρίες που «φύονται» όλο και περισσότερο, ιδίως εδώ, στις ΗΠΑ, απ' όπου γράφω τις γραμμές αυτές, αλλά και στη Γερμανία, δυστυχώς).


Κάπως έτσι, λόγω της μεγάλης απόστασης μεταξύ ανταλλακτικής και βιωματικής αξίας του χρήματος (που σήμερα είναι πλέον τεράστια), γεννιέται και θεριεύει αυτό που ονομάζω «φαντασίωση του απολίτικου χρήματος». Αντιδρώντας στην εξουσία των κεντρικών τραπεζιτών επί του χρήματος που πασχίζουμε να κερδίσουμε καθημερινά (για να μην καταλήξουμε στον δρόμο), πολλοί αναπολούν τις εποχές που το χρήμα ήταν μεταλλικό, «πραγματικό». Ή, τουλάχιστον, που είχες το δικαίωμα να εξαργυρώσεις το χάρτινο χρήμα σου για χρυσό ή ασήμι. Οι νοσταλγοί αυτοί θεωρούν πως, καθώς κανείς πολιτικός ή κεντρικός τραπεζίτης δεν μπορεί να «γεννήσει» ασήμι ή χρυσό, η επιστροφή στον Κανόνα του Χρυσού ή του Αργύρου ή, τέλος πάντων, κάποιου πολύτιμου μετάλλου, θα ήταν μια λύση – θα μείωνε την εξουσία των λίγων επί των πολλών.


Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με εκείνους που ελπίζουν πως τη «λύση» θα δώσει η τεχνολογία. Πως ένα αποκεντρωμένο ψηφιακό χρήμα, το οποίο δεν θα μπορεί να ελέγξει καμία κυβέρνηση, θα μας απελευθερώσει (βλ. το άρθρο μου στη LiFO για το Bitcoin, 24/4/2013). Όπως και οι οπισθοδρομικοί νοσταλγοί του Μεταλλικού Κανόνα, έτσι και οι φουτουριστές τεχνολάγνοι κάνουν ένα σοβαρό λάθος: αν οι οικονομίες μας θύμιζαν την οικονομία της φυλακής, όπου τα τσιγάρα λειτουργούν τέλεια ως αποκεντρωμένη, απολίτικη χρηματική μονάδα, τότε θα είχαν δίκιο. Όμως, οι πραγματικές οικονομίες διαφέρουν ριζικά από την ανταλλακτική οικονομία της φυλακής. Σε τι; Τι λείπει από την οικονομία της φυλακής που καθιστά τα τσιγάρα, άλλα αντικείμενα, ακόμα κι ένα απολίτικο ψηφιακό νόμισμα τύπου Bitcoin, εν δυνάμει ικανοποιητικό νόμισμα στη φυλακή αλλά όχι εκτός αυτής;

Η απάντηση είναι απλή: η παραγωγή και η αγορά εργασίας. Ποια η ουσία της διαφοράς αυτής; Η απάντηση έχει δύο σκέλη.


Πρώτον, η ανθρώπινη εργασία έχει μια πολύ περίεργη, διττή φύση. Περιληπτικά, στην αγορά εργασίας άλλο «πράγμα» μισθώνει ο εργοδότης και άλλο τον ενδιαφέρει να αποκτήσει. Πληρώνει για τον (μετρήσιμο) χρόνο του εργαζομένου (κάτι που δεν ενδιαφέρει τον εργοδότη καθόλου να αποκτήσει, αλλά που μπορεί να το πληρώσει για να το έχει), αλλά τον ενδιαφέρει το (μη μετρήσιμο) «έργο» του εργαζομένου, το οποίο προσδίδει αξία στα προϊόντα της εταιρείας (αλλά το οποίο «έργο» δεν μετριέται και συνεπώς δεν αγοράζεται – απλώς «εκμαιεύεται» κατά τη διάρκεια των μισθωμένων ωρών). Αυτή η διττή φύση της εργασίας είναι το κλειδί για να καταλάβουμε από πού προκύπτει το κέρδος του εργοδότη (όταν προκύπτει) αλλά και για να συλλάβουμε τα αίτια της ανεργίας (που, χωρίς τη διττή φύση της εργασίας, θα εξαφανιζόταν, εφόσον ο μισθός έπεφτε αρκετά – όπως τα βλίτα που «ξεπουλάνε» στις λαϊκές όταν η τιμή τους πέσει).


Δεύτερον, η τάση των οικονομιών (εκτός φυλακής) να γεννούν κρίσεις στο εσωτερικό τους (σε αντιδιαστολή με τις φυλακές, όπου ποτέ δεν θα μείνει απούλητη καμία ποσότητα διακινούμενων αγαθών) απαιτεί συλλογική διαχείριση της ποσότητας του χρήματος με στόχο, αν όχι την αποτροπή της κρίσης, τουλάχιστον την ανακούφιση της κοινωνίας μετά την κρίση (π.χ. με αύξηση της ρευστότητας).


Σε τελική ανάλυση, όπως η κατανομή του κοινωνικού πλεονάσματος και η διαφύλαξη του περιβάλλοντος απαιτούν συλλογικό έλεγχο και δεν επιδέχονται τεχνικών, απολίτικων λύσεων, το ίδιο συμβαίνει και με το χρήμα: η συλλογική του διαχείριση είναι απαραίτητη. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι η σημερινή μορφή συλλογικής διαχείρισης, από κεντρικούς τραπεζίτες που δεν λογοδοτούν στους πολίτες, είναι αποδεκτή – όπως ισχύει για την εξουσία γενικά: όσο χρήσιμη και να είναι, κάποιος πρέπει να εξουσιάζει τους εξουσιαστές. Αυτός είναι ο λόγος που η δημοκρατία, όσο κακή εικόνα και να έχει, είναι αναντικατάστατη. Το ίδιο και με το χρήμα: η λύση δεν είναι να φαντασιωνόμαστε την ιδέα της απολιτικοποίησής του αλλά ο εκδημοκρατισμός του.

4

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Θοδωρής Αντωνόπουλος / Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Αν θεωρήσουμε την ομοφυλοφιλία επάγγελμα, αξιότιμε κ. συνήγορε, τότε σίγουρα αυτό θα πρέπει να ενταχθεί στα βαρέα ανθυγιεινά. Τουλάχιστον για όσο μπορούν να δηλητηριάζουν τον δημόσιο λόγο κακοποιητικές απόψεις, αντιλήψεις και πρακτικές, σαν αυτές που είτε εκφέρετε είτε ενθαρρύνετε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος / Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Αντί να διαφωνήσουμε για το ένα ή το άλλο θέμα, όπως και είναι θεμιτό και αναμενόμενο σε μια δημοκρατία διαλόγου, το μόνο που ξέρουμε να κάνουμε είναι να εξευτελιζόμαστε οι ίδιοι και να εξευτελίζουμε τους άλλους, ωσάν να ήταν οι χειρότεροι εχθροί μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ
O βούρκος των ημερών

Στήλες / O βούρκος των ημερών

Σήμερα: Μηνύματα στο αλεξίπτωτο • • • βουλευτική ηπιότητα • • • περιβαλλοντικη καταστροφή στο Ισραήλ • • • δύσκολες μέρες για τον Μακρόν • • • εμβολιαστική ευνοιοκρατία • • • ένας γενναιόδωρος πρώην οδηγός νταλίκας • • • η περιπέτεια της «μυστικής ομιλίας»
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Αρετή Γεωργιλή / Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Γιατί όλη αυτή η πολιτική χυδαιότητα που αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από το πραγματικό πρόβλημα και στρέφει τη συζήτηση σε μια στείρα κομματική αντιπαράθεση, στις πλάτες όλων αυτών των παιδιών, που το μόνο που ζητούν είναι δικαίωση και γαλήνη;
ΑΡΕΤΗ ΓΕΩΡΓΙΛΗ
Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Τι διαβάζουμε σήμερα: / Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Σήμερα: Τα Ζεν της Βαϊκάλης • • • νίκη μεγαλοψυχίας • • • η βία δεν πτοεί (ακόμη) τους Βιρμανούς • • • μια πρώτη δικαίωση • • • οι επίμονοι Ινδοί αγρότες • • • δημοκρατία και πίτσα • • • ένας τιτάνας
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

2 σχόλια
Ένα ωραίο παράδειγμα του πόσο παρανοούμε τη λειτουργία του χρήματος. Ακούω διάφορους που λένε, τόσα έχει ένας πλούσιος, τόσο κοστίζει το σιτάρι, άρα θα μπορούσε να σιτίσει τόσους ανθρώπους. Και δεν αντιλαμβάνονται πως αν ξαφνικά όλοι οι πλούσιοι αγόραζαν σιτάρι, δεν θα χόρταινε ο κόσμος, απλώς θα ανέβαινε η τιμή του σιταριού. Παραβλέπουν ένα από τα πιο χειροπιαστά όρια της οικονομίας, την καλλιεργήσιμη γη.
Από τις αρνητικές ψήφους καταλαβαίνω πως το οικονομικό μου σχόλιο έγινε αντιληπτό μάλλον ως πολιτικό. Αυτό είναι ένα ωραίο παράδειγμα του πόσο παρανοούμε τις έννοιες γενικότερα.
Οι αρνητικές ψήφοι μπορούν να έχουν πολλαπλούς λόγους που τοποθετήθηκαν, με έναν απλό που μου έρχεται πρόχειρα ότι, παρ' ότι το σχόλιό σου είναι αληθές και χρήσιμο, δεν έχει καμία σχέση με την επιχειρηματολογία του κειμένου σχετικά με τον εκδημοκρατισμό του χρήματος. Ένα ωραίο παράδειγμα του πόσο εύκολα πέφτουμε στην παγίδα της εξαγωγής συμπερασμάτων, βασιζόμενοι σε τόσο σαθρά στοιχεία (όπως είναι ο αριθμός των unlikes)