Η διάσημη ρήση (ουσιαστικά, βιβλίο ολόκληρο) του Ουμπέρτο Έκο ότι «τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις» έχει, βεβαίως, διαψευστεί επανειλημμένα, έκτοτε. Αφενός οι καιροί αλλάξανε και τρέχουν με τα χίλια, μην υπολογίζοντας γιορτές και σχόλες –παρά τη θεαματική κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ο κόσμος φάνταζε πολύ πιο τακτοποιημένος και προβλέψιμος στις αρχές της δεκαετίας του ’90 οπότε εκδόθηκε, κάποιοι μάλιστα εκστασιάζονταν με τη «New Golden Age» τελολογία του θριαμβεύοντος νεοφιλελεύθερου μετακαπιταλισμού–, αφετέρου οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στην επικοινωνία σχετικοποίησαν πολύ τα όρια μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου, ιδιωτικότητας και δημόσιας σφαίρας. Άλλωστε, κι ο δαιμόνιος Ιταλός στοχαστής μάλλον ευσεβείς πόθους εξέφραζε, όντας επίσης δημοσιογράφος!
Η ίδια η δημοτικότητα όχι μόνο των εμπορικών αλλά επίσης των ενημερωτικών ιστοσελίδων μετριέται πια με likes και shares, τα οποία η αγορά προφανώς εκτιμά περισσότερο από το περιεχόμενο ή την εγκυρότητα του μέσου.
Την ίδια πάνω-κάτω εποχή που γραφόταν το εν λόγω πόνημα του Έκο, και μάλιστα Αύγουστο μήνα (στις 23/8/89), ο Τιμ Μπέρνερς Λι λάνσαρε από τη Γενεύη και το Cern τον Παγκόσμιο Ιστό, το γνωστό World Wide Web, τα αρχικά του οποίου συνοδεύουν όλες τις ιντερνετικές αναζητήσεις μας – λέγεται μάλιστα ότι η εκμετάλλευση της εφεύρεσης αυτής συνέβαλε αποφασιστικά στο να υποχρεωθεί μια κατ’ επίφαση, πλέον, «κόκκινη» Ανατολή σε άνευ όρων συνθηκολόγηση. Γεγονός είναι πως το Διαδίκτυο και οι πολλαπλές εφαρμογές του αλλάξανε θεαματικά όχι μόνο την ενημέρωση αλλά και την ίδια μας την αυτοσυνείδηση, όντας μέσο και μήνυμα ταυτόχρονα. «Το μέλλον είναι εκεί και μας κοιτάζει, προσπαθώντας να κατανοήσει τι σόι μυθιστόρημα θα γίνουμε» προφήτευε ο Γουίλιαμ Γκίμπσον του «Νευρομάντη»: στο εξής, κανένας Αύγουστος δεν μένει χωρίς ειδήσεις, αφού, ακόμα κι αν βρίσκεσαι τέρμα Ικαρία ή Γαύδο, μπορείς, χάρη στο «έξυπνο» κινητό σου –που λειτουργεί άνετα και με ηλιακό φορτιστή–, να ενημερώνεσαι ανελλιπώς: οι κυβερνοναύτες είναι φύσει και θέσει «No Borders». Η δυνατότητα αυτή παράγει πληροφορίες και γεγονότα από μόνη της, ενίοτε τα δημιουργεί κιόλας: «εξοπλίζει» εξεγέρσεις, κοινωνικά κινήματα, προσφυγικά ρεύματα, μυστικές υπηρεσίες –η παγκόσμια δικτύωση δρομολογήθηκε μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου για στρατιωτικούς καταρχάς σκοπούς, υπήρχε ωστόσο και στο χίπικο ψυχεδελικό φαντασιακό–, ακόμα και τρομοκρατικές οργανώσεις. Όσοι ενηλικιωθήκαμε χωρίς Η/Υ, κινητά και Διαδίκτυο, μήτε θυμόμαστε πώς ήταν τα πράγματα μόλις δυόμισι δεκαετίες πριν. Πόσο μάλλον τα νέα παιδιά που τα έχουν εγγεγραμμένα λες στο DNA τους, σε βαθμό που συμβουλεύομαι καμιά φορά τη δεκάχρονη ανιψιά μου για τεχνικά θέματα!
Όπως όμως ο μυθικός Ιανός, έτσι κι οι εφευρέσεις είναι συχνά διπρόσωπες: η κατευθυνόμενη ενημέρωση, η παραπληροφόρηση και το «τρολάρισμα» οργιάζουν όσο ποτέ και δεν χρειαζόταν να γυριστεί το «Matrix» για να συνειδητοποιήσει κανείς ότι, όσο απελευθερωτικό, το Διαδίκτυο δημιουργεί μια δική του, εικονική πραγματικότητα που συχνά αποδεικνύεται μαγική εικόνα, ενώ, όσο σου ευκολύνει τη ζωή θεωρητικά, υποσχόμενο μέχρι και την ψηφιακή αθανασία, τόσο μπορεί πρακτικά να σε «σκλαβώνει»: όσο χρόνο κερδίζεις χάρη στις ιντερνετικές εφαρμογές, τον (ξανα)χάνεις επειδή η εργασία σου γίνεται διαρκώς απαιτητικότερη και πιεστικότερη, συνήθως δίχως καμία μισθολογική αντιστοιχία – το σερφάρισμα, ακόμα και για επαγγελματικούς λόγους, θεωρείται πια φυσική ανάγκη, όπως το κατούρημα, κάτι που «θα έκανες έτσι κι αλλιώς». Χαρακτηριστικά, η εταιρεία διαδικτυακής διανομής Deliveroo αποφάσισε να πληρώνει στους υπαλλήλους της μόνο τον «πραγματικό» τους χρόνο απασχόλησης, εισπράττοντας ως απάντηση την πρώτη –επίσης διαδικτυακά οργανωμένη– απεργία στις «έξυπνες» αυτές εταιρείες, που λογίζονται ό,τι πιο «προχώ» στη μοντέρνα οικονομία. Τα αφεντικά αναδιπλώθηκαν, οι εργάτες νίκησαν προς ώρας και η ταξική πάλη μεταφέρεται πια σε πεδία ασύλληπτα για τον Μαρξ! Στον αντίποδα, κάποιος ανήσυχος «παπής» πιτσιρικάς ίσως αναπτύξει αύριο μια εφαρμογή που θα κάνει εκείνον «χαλίφη στη θέση του χαλίφη»: το καρότο-εναλλακτική στο μαστίγιο που πάντα κράδαινε το κεφάλαιο. Έπειτα, εκτός από τον καπιταλισμό, υπάρχει και η μοναξιά, καθώς υπενθύμιζε ένα προ-Ίντερνετ σύνθημα κι αυτή δεν παλεύεται μόνο εικονικά, όσους ψηφιακούς φίλους ή γνωριμίες κι αν αποκτήσεις.
Η ίδια η δημοτικότητα όχι μόνο των εμπορικών αλλά επίσης των ενημερωτικών ιστοσελίδων μετριέται πια με likes και shares, τα οποία η αγορά προφανώς εκτιμά περισσότερο από το περιεχόμενο ή την εγκυρότητα του μέσου. Ο αναγνώστης που δεν μπορεί, δεν θέλει ή απλώς βαριέται να «εμπλακεί» είναι στατιστικά ανύπαρκτος, ο έλεγχος των πηγών στην καλύτερη πλημμελής, αφού όλα πρέπει να αναρτηθούν «εδώ και τώρα», χωρίς εκείνο το μικρό περιθώριο αξιολόγησης κι επαλήθευσης που μέχρι και η (καλή) τηλεόραση επιτρέπει. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του νέου μέσου είναι αναμφίβολα ο αμφίδρομος και πολυδιάστατος χαρακτήρας του, που, όσο ισχύει, εγγυάται ότι την Ιστορία πια τη γράφουμε, τη σχολιάζουμε και την κρίνουμε όλοι μαζί. Το στοίχημα είναι να τη δημιουργήσουμε κιόλας.
σχόλια