Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη

Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Η ένταξη του Μετεωροσκοπείου μέσα στον κεντρικό χώρο πρασίνου. © Ν. Καλογήρου
0

«90 χρόνια Πανεπιστημιού-ΠΟΛΗ ΑΠΘ. Ένα πεδίο αστικού και αρχιτεκτονικού εκσυγχρονισμού» τιτλοφορείται η έκθεση (από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο φιλοξενούνταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης) που θα παρουσιαστεί στο τέλος του μήνα στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς και εστιάζει στην ανάδειξη της μοναδικότητας της πανεπιστημιούπολης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ως νησίδας μοντέρνας αστικής και αρχιτεκτονικής σύνθεσης.


«Συμπληρώνοντας έναν αιώνα από το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο του 1917-21, η πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ σηματοδότησε με τη συνολική της σύνθεση αλλά και με χαρακτηριστικά κτίρια-τοπόσημα την αστική ταυτότητα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Ένα πολεοδομικό συγκρότημα στην καρδιά της συμπρωτεύουσας που λειτούργησε διαχρονικά ως καταλύτης τις περιόδους εκσυγχρονισμού της πόλης και της κοινωνίας» μου λέει ο γενικός επιμελητής της έκθεσης Νίκος Καλογήρου, καθηγητής και πρόεδρος στο τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ αλλά και συγγραφέας του τόμου Η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ (εκδόσεις University Studio Press).

H πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ σηματοδότησε με τη συνολική της σύνθεση αλλά και με χαρακτηριστικά κτίρια-τοπόσημα την αστική ταυτότητα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Ένα πολεοδομικό συγκρότημα στην καρδιά της συμπρωτεύουσας που λειτούργησε διαχρονικά ως καταλύτης τις περιόδους εκσυγχρονισμού της πόλης και της κοινωνίας.

Η έκθεση έχει ως κεντρική ιδέα την ανάδειξη της μοναδικότητας της πανεπιστημιούπολης του ΑΠΘ καθώς και την επιρροή που άσκησε στο αστικό τοπίο της Θεσσαλονίκης. «Η παρουσίαση της ιστορίας, της τυπολογίας και της μορφής των διατάξεων και των κτιρίων έχει ως αφετηρία την παραδοχή ότι τα κτιριακά κελύφη λειτουργούν ως καταλύτες και συνιστώσες της παιδείας. Με αυτή την αφετηρία, η παρουσίαση απομακρύνεται από την προφανή γραμμική χρονολογική παρουσίαση της αμιγώς ιστορικής προσέγγισης και επιδιώκει την ευρύτερη οπτική που αναφέρεται στην εκπαιδευτική και πολεοδομική πολιτική, στην ιστορία της πόλης και στις διασυνδέσεις του τοπίου της πανεπιστημιούπολης» επισημαίνει ο κ. Καλογήρου.

Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Το κτίριο της Οθωμανικής Σχολής Διοίκησης στην αρχική μορφή του, Β. Ποζέλι, 1888. Συλλογή Γ. Μέγα

Οι πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις της Θεσσαλονίκης αποτέλεσαν προνομιακό τόπο ως προς την εφαρμογή νεωτερικού αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Για την εποχή του, η ίδρυση αλλά και η επιτυχής επιλογή της χωροθέτησης στο κέντρο της διευρυμένης πόλης ήταν ένα φιλόδοξο εγχείρημα. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για μια τοποθεσία η οποία ήταν ιδεολογικά και ιστορικά φορτισμένη λόγω των εβραϊκών νεκροταφείων και των εκτεταμένων εγκαταστάσεων προσφύγων.

«Η κρίσιμη αρχική επιλογή εντασσόταν στους ευρύτερους μετασχηματισμούς του βορειοελλαδικού χώρου και αποτέλεσε μια σημαντική πτυχή της γεωγραφίας του εκσυγχρονισμού της πόλης και της μακεδονικής ενδοχώρας, δημιουργώντας ένα πεδίο πολιτισμικού και εκπαιδευτικού εποικισμού για την ολοκλήρωση του νεοελληνικού κράτους» προσθέτει ο κ. Καλογήρου.

Η πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ κινήθηκε σε μια αστική κλίμακα βασισμένη στο πλαίσιο των συμβατικών νεοελληνικών πόλεων. Εξού και επικρατούν πολεοδομικά πρότυπα συγγενέστερα με αυτά των ευρωπαϊκών πόλεων του 19ου αιώνα, με την κυριαρχία των δρόμων, τα συμβατικά οικοδομικά τετράγωνα και τις εν σειρά οικοδομές.

Όπως μου εξηγεί ο κ. Καλογήρου: «Στη φάση εισαγωγής του μοντερνισμού στην πανεπιστημιούπολη τα αρχιτεκτονικά στοιχεία παρέμειναν λιτά, με ορθολογικές διατάξεις και ελαχιστοποιημένες μορφολογικές επεξεργασίες. Η αρχιτεκτονική γλώσσα που πρωτοδιαμορφώθηκε στον Μεσοπόλεμο είχε σχέση με τον επονομαζόμενο "μοντερνισμό της ύφεσης" (depression modern). Μια αντίστοιχη προσέγγιση συνεχίστηκε και κυριάρχησε τη γόνιμη περίοδο του μεταπολεμικού "ψυχροπολεμικού" μοντερνισμού, όταν η εντατική ανοικοδόμηση της χώρας υλοποιήθηκε με περιορισμένα τεχνικά μέσα και τυποποιημένες αρχιτεκτονικές διατάξεις. Στην ώριμη φάση του μπρουταλισμού, όταν επικρατούσε η αδρή και επεξεργασμένη διαμόρφωση των επιφανειών των κτιρίων με κυρίαρχο υλικό το εμφανές σκυρόδεμα, οι κατασκευές παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό χειροποίητες, ανταποκρινόμενες στο ενδιάμεσο τεχνολογικό επίπεδο της χώρας, που εκφράστηκε κυρίως με την αισθητική του μπετόν αρμέ. Οι δυνάμει περισσότερο επικίνδυνες αρχιτεκτονικές ασκήσεις της μετανεωτερικής φάσης στο ΑΠΘ χαρακτηρίστηκαν από πιο ελευθεριακές προσεγγίσεις, αναζητώντας με κάθε κόστος την πρωτοτυπία».

Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Άποψη της πανεπιστημιούπολης και της ΔΕΘ, 1970. Θεσσαλονίκη. Τεκμήρια Φωτογραφικού Αρχείου 1900-1980, 2009: 31Θεσσαλονίκη. Τεκμήρια Φωτογραφικού Αρχείου 1900-1980, 2009: 31


Πάντως, πέρα από το πρωτότυπο περιεχόμενο, η έκθεση παρουσιάζει και ειδικό ενδιαφέρον λόγω του ιδιαίτερου σχεδιασμού της. Σύγχρονες και ιστορικές φωτογραφίες, σχέδια, σύντομα κριτικά επεξηγηματικά κείμενα και το ογκομετρικό πρόπλασμα του συνόλου συναποτελούν τον βασικό της άξονα.

Συγκεκριμένα, στην πρώτη ενότητα μια σύνθετη αφήγηση, ταυτόχρονα ιστορική, πολεοδομική και αρχιτεκτονική, αναλύει χρονολογικά τις διαδικασίες του σχεδιασμού της πανεπιστημιούπολης με αναφορές στο ευρύτερο πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Στη δεύτερη ενότητα δεκαπέντε επιλεγμένες αρχιτεκτονικές υλοποιήσεις εξετάζονται συγχρονικά, ως χαρακτηριστικές μελέτες περιπτώσεων, με αναλυτικές αναφορές στις τυπολογικές και αισθητικές τους διαστάσεις.

«Κάθε υποενότητα αναπτύσσεται σε ανεξάρτητα ξύλινα πλαίσια που πρακτικά αιωρούνται αναρτημένα με "αόρατα" νήματα από την ψευδοροφή, περιλαμβάνοντας απεικονίσεις αλλά και κενά σε σημαντικό ποσοστό. Έτσι εξασφαλίζεται σχετική διαφάνεια και διαπερατότητα στον χώρο που πλαισιώνει και οριοθετεί την κίνηση των επισκεπτών. Στο τέλος της διαδρομής οι αρχιτεκτονικές μονογραφίες συνθέτουν μικρά "ανεξάρτητα" περίπτερα μέσα στον χώρο και παρουσιάζονται τα συμπεράσματα. Η επιλογή αυτής της πρωτότυπης δομής στην έκθεση αλλά και στο βιβλίο που τη συνοδεύει επιχειρεί μια εγκάρσια τομή στον ιστορικό χώρο της κεντρικής πανεπιστημιούπολης της Θεσσαλονίκης. Είναι ένας δημιουργικός τρόπος να αποκαλυφθούν στο ευρύτερο και στο ειδικό κοινό τα δεδομένα της πολυσχιδούς ταυτότητας του χώρου, οι επάλληλες εγγραφές των αρχιτεκτονικών διατάξεων, οι εναλλαγές των στυλιστικών εκφράσεων, οι νεωτερικές και οι πιο συμβατικές οπτικές» καταλήγει ο κ. Καλογήρου.

Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Νοτιοανατολική όψη του Κτιρίου Διοίκησης σε φωτογραφία της δεκαετίας του 1980. © Ν. Καλογήρου
Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Γενική άποψη της νοτιοδυτικής και της βορειοδυτικής όψης του κτιρίου της Φυσικομαθηματικής Σχολής, πριν από τη διαμόρφωση της πλατείας Χημείου, σε φωτογραφία αρχείου. Φωτογραφικό Αρχείο Κυριαζόπουλου, Ψηφιοθήκη: ψηφιακές συλλογές, Βιβλιοθήκη Α.Π.Θ. (ARC-2012-49545)
Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Η πρόσοψη του Αστεροσκοπείου σήμερα. © Ν. Καλογήρου
Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Ο συνδετικός διάδρομος επί πιλοτί από τη στοά του κυλικείου σήμερα. © Ν. Καλογήρου
Πώς η Πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ άλλαξε σε 90 χρόνια τη Θεσσαλονίκη Facebook Twitter
Μερική άποψη της καθαρής δυτικής απόληξης της κάτω πτέρυγας από τα νοτιοδυτικά, δεκαετία 1980. © Ν. Καλογήρου

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Urban Culture
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πέντε διαφορετικές βόλτες στην Αθήνα

Αθήνα / Πέντε διαφορετικές βόλτες στην Αθήνα

Πέρα από τα πάρκα και τους λόφους της Αθήνας, που όλοι γνωρίζουμε και επισκεπτόμαστε συχνά, υπάρχουν πολλές ακόμα ενδιαφέρουσες εναλλακτικές διαδρομές που αξίζει να εξερευνήσουμε.
ΓΡΑΦΟΥΝ ΟΙ: Α. ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ, Γ. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ, Λ. ΛΙΑΚΑΚΟΥ, M. HULOT, Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ
Δέκα σημεία του Πειραιά που δεν γνωρίζουν οι Αθηναίοι

Urban Culture / Δέκα σημεία του Πειραιά που δεν γνωρίζουν οι Αθηναίοι

Ένα μικρό οδοιπορικό σε περισσότερο ή λιγότερο γνωστά τοπόσημα και γειτονιές του Πειραιά που παρουσιάζουν ιστορικό, αρχιτεκτονικό, κοινωνιολογικό αλλά και πολιτιστικό ενδιαφέρον με «ξεναγό» τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Δημοτικού Θεάτρου, Νίκο Διαμαντή.  
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η νύχτα είναι μεγάλη στο λιμάνι του Πειραιά

Urban Culture / Η νύχτα είναι μεγάλη στο λιμάνι του Πειραιά

Μια βόλτα τον χειμώνα στο βραδινό λιμάνι μοιάζει με μεταμεσονύκτια προβολή στο σινεμά. Μόνο που εδώ η εικόνα και ο ήχος δεν έρχονται από την οθόνη αλλά από την «αστική ευθύνη» που έχει η πρωτεύουσα να υποδέχεται και να αποχαιρετά εμπορεύματα, ταξιδευτές και νησιώτες σε μια αδιάκοπη ανθρωπολογική ταλάντωση.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Ο Στέφανος ερωτεύτηκε τα picó με την πρώτη ματιά

Μουσική / Ο Στέφανος και το picó του: Η κουλτούρα του καρναβαλιού της Κολομβίας έφτασε στην Αθήνα

Ένας Ελληνοαρμένιος από την Αιθιοπία θέλει να μετατρέψει την αθηναϊκή νύχτα σε ένα μεγάλο πάρτι σαν αυτά που γίνονται στο καρναβάλι της Καραϊβικής Ακτής της Κολομβίας.
ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ
Οι Αθηναίες κυκλοφορούν "οπλισμένες": Neon, γκλιτεράτα μπρελόκ και γατο-σιδηρογροθιές - Μικροπράγματα

Urban Culture / Οι Αθηναίες κυκλοφορούν «οπλισμένες»: Neon, γκλιτεράτα μπρελόκ και γατο-σιδηρογροθιές

Έξι Αθηναίες μάς μιλούν για τα όχι και τόσο αθώα μπρελόκ αυτοάμυνάς τους, για αυτές τις φούξια γάτες που κρεμούν στα κλειδιά τους για να μη φοβούνται να επιστρέψουν μόνες στο σπίτι τα βράδια.
ΒΑΝΑ ΚΡΑΒΑΡΗ
Τι συμβαίνει με το lean στην Ελλάδα;

Ρεπορτάζ / Lean: Το ναρκωτικό της γενιάς του τραπ

Το κωδεϊνούχο κοκτέιλ που συνδέθηκε με την κουλτούρα του τραπ είναι ένα φτηνό ναρκωτικό και πολύ εύκολο στην παρασκευή του, που έχει γίνει το αγαπημένο των εφήβων και των νεαρών ηλικιών. Και είναι ένα πολύ δημοφιλές ναρκωτικό που για την Ελλάδα είναι σαν να μην υπάρχει.
M. HULOT