Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»!

Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Ο λαϊκισμός αντιμετωπίζεται μόνο με παιδεία. Δεν μιλώ για τη σχολική εκπαίδευση αλλά για εκείνα που θα συζητήσεις σε ένα βιβλιοπωλείο, θα διαβάσεις σε μια εφημερίδα και θα κεντρίσουν τη σκέψη και τα ενδιαφέροντά σου. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
16

Ο Άγγελος Χανιώτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1959. Έχει διατελέσει αντιπρύτανης του κορυφαίου Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης και σήμερα είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Institute for Advanced Study του Πρίνστον. Μαζί με τους κ.κ. Νικόλαο Καλτσά, επίτιμο διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, και Ιωάννη Μυλωνόπουλο, αναπληρωτή καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια– υπήρξε ένας εκ των τριών επιμελητών της έκθεσης «Ένας κόσμος συναισθημάτων: Αρχαία Ελλάδα, 700 π.Χ.-200 μ.Χ.» στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης.

Στο παρελθόν είχε επιχορηγηθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας η έρευνά του σχετικά με την ιστορία των ανθρωπίνων συναισθημάτων. Μαζί του είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε όταν βρέθηκε για λίγο στην Ελλάδα, ακούγοντας να να περιγράφει το πώς αισθάνονταν οι αρχαίοι Έλληνες. Αγάπη, έρωτας, ντροπή, πόθος, μίσος, φόβος, θυμός, χαρά, λύπη, απόγνωση, απληστία, γενναιοδωρία, φιλοδοξία, ανιδιοτέλεια, ζήλια, φθόνος, επιθετικότητα, ευγνωμοσύνη, απογοήτευση, περηφάνια, ενοχή, αηδία και θαυμασμός είναι μερικά από τα συναισθήματα που μας απασχολούν όλους. Πώς εξέφραζαν ή διαχειρίζονταν τα συναισθήματά τους, λοιπόν, οι αρχαίοι Έλληνες; Τι κοινό υπάρχει με τη σύγχρονη εποχή; Και πώς αντιμετωπιζόταν η ομοφυλοφιλία; Φυσικά, πάντα έχει ενδιαφέρον το σχόλιο ενός ιστορικού πάνω στην πολιτική κατάσταση ή ακόμη και για την πρόσκαιρη φρενίτιδα που έζησε η χώρα με το «Survivor».

Στη συνάντηση που είχαμε τότε, στο καφέ έξω από το Αρχαιολογικό Μουσείο με χαρά είχα διαπιστώσει ότι καθ' όλη τη διάρκεια της συνέντευξης είχα μπροστά μου έναν άνθρωπο που χαμογελάει συχνά, με έντονο και ευθύ βλέμμα, που διαθέτει καυστικό χιούμορ και μιλά για όλα, χωρίς να ωραιοποιεί καταστάσεις. Είχε επιλέξει να καθίσει από την πλευρά που χτυπούσε ο ήλιος. «Έχω έρθει από μεγάλες χιονοθύελλες στη Νέα Υόρκη και θέλω να απολαύσω όσο περισσότερο ήλιο μπορώ», ήταν από τις πρώτες κουβέντές του που συνεχίστηκαν με την εντυπωσιακή επιτυχία που σημείωσε η έκθεση στη Νέα Υόρκη. «Αν δεν κοιτάξεις το συναίσθημα στον αρχαίο κόσμο, δεν πρόκειται να τον καταλάβεις. Το συναίσθημα δεν είναι η ρίζα της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας ή της τέχνης στον αρχαίο κόσμο, αλλά το τέλος. Ο στόχος. Ο Πλάτωνας, γράφοντας το "Συμπόσιο", κατάφερε να συζητήσει το συναίσθημα του έρωτα στις διάφορες διαστάσεις του, τοποθετώντας τον διάλογο στη διάρκεια ενός συμποσίου», μου είχε πει.

Αυτό που πρέπει να αλλάξει είναι οι δομές στις οποίες οφείλεται η καθίζηση της χώρας. Και το χρέος να αποπληρωθεί, αν δεν αλλάξουν οι χρόνιες νοοτροπίες μας, πάλι στην ίδια κατάσταση θα βρεθούμε.

— Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε; Ποια βασικά χαρακτηριστικά σάς ώθησαν να ασχοληθείτε με την Ιστορία;

Πρώτα απ' όλα, η οικογένεια. Οι γονείς μου, ενώ δεν είχαν πανεπιστημιακή παιδεία, ήταν άνθρωποι καλλιεργημένοι. Θυμάμαι τον πατέρα μου να έρχεται κάθε μεσημέρι στο σπίτι με καινούργιο βιβλίο. Της μητέρας μου, πάλι, της άρεσε να μας πηγαίνει, εμένα και τον αδελφό μου, σε μουσεία, εκθέσεις και στο Πεδίον του Άρεως και να μας εξηγεί πράγματα και ιστορίες για τους ήρωες του '21. Παράλληλα, πήγα σε ένα πολύ καλό σχολείο, το Κολέγιο Αθηνών, που έχει την καλύτερη σχολική βιβλιοθήκη των Βαλκανίων και εκπληκτικούς καθηγητές. Τέλος, δεν ξεχνώ ότι μεγάλωσα και άρχισα να γίνομαι συνειδητοποιημένος πολίτης τα χρόνια της δικτατορίας. Ήταν μια περίοδος που τα γεγονότα παρουσιάζονταν διαστρεβλωμένα και αναρωτιόσουν γιατί χρησιμοποιούνταν μια συγκεκριμένη λέξη ή κάποια άλλη ήταν σβησμένη. Στο σπίτι μας είχαμε κάποια πουφ που η μητέρα μου τα γέμιζε με εφημερίδες. Κάθε λίγα χρόνια, λοιπόν, εγώ κι αδελφός μου τις αλλάζαμε. Μια φορά που τα αδειάσαμε, βρήκαμε εφημερίδες του 1965. Ανακαλύψαμε μια άλλη Ελλάδα, στην οποία γίνονταν διαδηλώσεις, υπήρχε Κοινοβούλιο και εκεί διεξάγονταν πολιτικές αντιπαραθέσεις. Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ένα άνοιγμα των ματιών και μια έκπληξη για ένα μικρό παιδί, όπως ήμουν εγώ τότε. Γι' αυτό, ως ιστορικό, πάντοτε με ενδιέφεραν οι ιστορίες και όχι η Ιστορία. Όπως και ο άνθρωπος με ενδιαφέρει ως υποκείμενο και όχι ως αντικείμενο της Ιστορίας.


— Τι ήταν αυτό που μάθατε από την ενασχόλησή σας με τον κόσμο των συναισθημάτων στην αρχαία Ελλάδα;

Έγινε πλήρης αναστροφή της ιδέας που είχα στο ερευνητικό μου πρόγραμμα αρχικά. Ενώ στόχος μου ήταν να κατανοήσω τα συναισθήματα, μελετώντας τον αρχαίο κόσμο, κατέληξα να μελετώ τα συναισθήματα για να κατανοήσω καλύτερα τον αρχαίο κόσμο. Το πρόγραμμα ονομαζόταν «Η κοινωνική και πολιτιστική κατασκευή του συναισθήματος», δηλαδή πώς η κοινωνία και ο πολιτισμός δημιουργούν το συναίσθημα. Τελικά, συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για κατασκευή συναισθήματος, αλλά ότι τα συναισθήματα διατηρούν μια διαχρονικότητα και μια παγκοσμιότητα. Για παράδειγμα, ο πολιτισμός δεν αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο αισθάνεσαι βιολογικά, σωματικά ή πνευματικά τον φόβο, επηρεάζει όμως την αντοχή σου σε αυτόν ή τον τρόπο που θα ιεραρχείς τους διάφορους φόβους σου. Επίσης, δεν μελετάμε τα αρχαία κείμενα για να καταλάβουμε το συναίσθημα. Δεν κερδίζουμε κάτι από αυτά, π.χ. δεν καταλαβαίνουμε τι είναι η χαρά, η αηδία, η λύπη, αλλά μελετάμε το συναίσθημα, ώστε να μπορέσουμε να αντιληφθούμε μέσα από αυτό τα αρχαία κείμενα την τέχνη.

Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Χαράγματα στα τείχη της Αφροδισιάδας, με παραστάσεις φαλλών και αντρικών κεφαλιών· τέτοια χαράγματα με σεξουαλικά υπονούμενα στόχο είχαν να θίξουν εχθρούς.


— Μπήκατε καθόλου στη διαδικασία σύγκρισης με τη σημερινή εποχή;

Αυτό είναι απαραίτητο. Η σύγκριση αποτελεί την αφετηρία του ερευνητικού ενδιαφέροντος του εκάστοτε ιστορικού. Αν σας πει ένας ιστορικός ότι γράφει ιστορία χωρίς να τον ενδιαφέρει το παρόν, θα σας πει ψέματα ή θα είναι ένας κάκιστος ιστορικός, τον οποίο δεν αξίζει να διαβάσουμε καν. Όταν έγραφα το βιβλίο μου «Θεατρικότητα και δημόσιος βίος στην ελληνιστική εποχή», αναπάντεχα μπήκα στη διαδικασία σύγκρισης. Όπως και τότε, έτσι και σήμερα ο στόχος της θεατρικής συμπεριφοράς ενός πολιτικού σχετίζεται με το φαινόμενο που κυριαρχεί σήμερα, τον λαϊκισμό, καθώς και με τον έλεγχο του συναισθήματος των άλλων. Προσπαθείς να δημιουργήσεις μια διαφορετική εικόνα για τον εαυτό σου, ώστε να μπορέσεις να ελέγξεις τη σκέψη και το συναίσθημα του κοινού σου. Επομένως, αν δεν συγκρίνεις το παρελθόν με το παρόν, δεν θα καταλάβεις τις διαφορές είτε στην πολιτική σκέψη είτε στον τρόπο που παρακολουθούμε τα μέσα ενημέρωσης. Δείτε πώς ένα νέο μέσο, όπως τα social media και ειδικά το Τwitter, επηρεάζει την πολιτική μας συμπεριφορά. Μπορείς μέσα σε 140 χαρακτήρες να δώσεις μια πολύχρωμη πραγματικότητα; Στην αρχαιότητα, βασικό μέσο ενημέρωσης ήταν το θέατρο. Οι συνελεύσεις του λαού πραγματοποιούνταν μέσα σε αυτό και οι πολίτες είχαν ακριβώς το ίδιο αίσθημα όπως όταν παρακολουθούσαν μια θεατρική παράσταση. Διαφορετικά θα ακούσεις μια συναυλία σε ένα θέατρο και διαφορετικά σε μια εκκλησία, όπου θα διστάσεις να χειροκροτήσεις. Στη θεατρική συμπεριφορά υπάρχει μια συνέχεια έως την εποχή μας.


— Χάνονται τα συναισθήματα στην πορεία των χρόνων;

Όχι, απλώς υπάρχουν διαφορετικοί μηχανισμοί οι οποίοι είτε περιορίζουν είτε διευκολύνουν την έκφραση του συναισθήματος. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια εποχή κατά την οποία το συναίσθημα έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία απ' ό,τι όταν ήμουν παιδί. Έχει να κάνει με τον τρόπο που βομβαρδιζόμαστε με εικόνες. Κάθε λεπτό δεχόμαστε χιλιάδες εικόνες από πολλαπλά μέσα, όπως το Smartphone, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, η τηλεόραση, αλλά και η καθημερινότητά μας. Παραδείγματος χάριν, η συσσώρευση των reality shows που συναντάμε στην ελληνική τηλεόραση συντελεί κατά πολύ στην εκδήλωση συναισθημάτων.

— Ένα από αυτά, το «Survivor», έχει γίνει το τηλεοπτικό φαινόμενο της εποχής.

Βέβαια, το έχω μάθει. Πρόκειται για τηλεοπτικά προϊόντα αντιγραφής από ξένες σειρές, σχετικά φθηνά, χωρίς καμία σκηνοθετική σκέψη και, βέβαια, με μαζική κατανάλωση. Επίσης, ένας έμμεσος τρόπος συναισθηματικής επιρροής στον Έλληνα είναι οι διάφορες σαπουνόπερες. Από σχετικές έρευνες διαπιστώθηκε ότι λόγω των εικόνων στις οποίες είμαστε εκτεθειμένοι δεχόμαστε επιρροές που ξεφεύγουν από τον δικό μας πολιτιστικό και κοινωνικό χώρο και αλλάζει η συμπεριφορά μας. Για παράδειγμα, στη Γερμανία, όταν συναντάς κάποιον σήμερα, είναι συνηθισμένο να σε φιλάει σταυρωτά, κάτι που παλιότερα δεν συνέβαινε. Η χειραψία, το άγγιγμα, σχετίζεται απόλυτα με κοινωνικοπολιτιστικά φαινόμενα. Είχε πραγματοποιηθεί μια μελέτη που έλεγε πόσο συχνά αγγίζονται οι άνθρωποι. Ανέφερε ότι στο Πουέρτο Ρίκο, μέσα σε μια ώρα, θα αγγιχτούν 150 φορές, ενώ στο Λονδίνο καμία. Είμαι σίγουρος ότι σήμερα, αν γινόταν η ανάλογη έρευνα, στο Πουέρτο Ρίκο θα είχαν αλλάξει λίγα, αλλά στο Λονδίνο σίγουρα πολλά.

Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Ο φόβος του θανάτου σχετίζεται με την προσδοκίες για μετά θάνατον ζωής. Άρα, στην περίπτωση του θανάτου δεν μπορούμε να απομονώσουμε ένα μόνο συναίσθημα. Όπου υπάρχει φόβος θανάτου, υπάρχει και η ελπίδα της ζωής. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO


— Τι είναι αυτό που κάνει ένα τηλεοπτικό προϊόν σαν το «Survivor» επιτυχημένο στην εποχή μας; Έχει ο κόσμος ανάγκη να βλέπει τη δύσκολη καθημερινότητα των παικτών;

Φυσικά. Ο κόσμος αρέσκεται να παρακολουθεί την κατάντια του διπλανού, γιατί του δίνει μια αίσθηση υπεροχής. Μας αρέσει να βλέπουμε τα προβλήματα των άλλων, αλλά πάντοτε από ασφαλή απόσταση. Δεν είναι τα δικά μας προβλήματα ούτε των συγγενών μας, αλλά αυτά που μας προκαλούν συγκίνηση από απόσταση και δεν θα εμποδίσουν τον ύπνο μας. Αυτή ήταν η λειτουργία του αρχαίου δράματος: πάθη, φόβος, έλεος και ύστερα η κάθαρση. Ζώντας τα πάθη των άλλων, απελευθερώνεσαι από τα δικά σου βάρη. Νομίζω ότι η απήχηση του θεάτρου εξηγείται λόγω της έκφρασης των συναισθημάτων. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα καψουροτράγουδα, όπου ταυτίζεις τον εαυτό σου με το τραγούδι. Θα τα ακούσεις, θα τα ξανακούσεις, αλλά θα διατηρήσεις μια ασφαλή απόσταση από τα πρόσωπα που σου θυμίζουν.


— Παρακολουθείτε την ελληνική τηλεόραση;

Μόνο την ελληνική. Στην Αμερική δεν έχω καθόλου συσκευή, ενώ στην Ελλάδα υπάρχει μία σε κάθε δωμάτιο. Είναι ένας από τους τρόπους για να καταλάβεις την πραγματικότητα και τη νοοτροπία που κυριαρχεί στη χώρα μας.

Μπορεί η ομοφυλοφιλία να μην ήταν καταδικαστέα νομικά, αλλά ήταν κάτι που μπορούσε να προκαλέσει ειρωνικά σχόλια κι αυτό επειδή ο ένας εκ των δύο αντρών είχε παθητικό ρόλο. Δεν ήταν, λοιπόν, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλελεύθεροι. Και σε ορισμένα δεν ήταν καλύτεροι από τους Βρετανούς της δεκαετίας του '50 ή τους ελληναράδες του 2017.


— Γνωρίζω ότι δεν συμμετέχετε στα social media, ωστόσο έχουν επηρεάσει κατά πολύ τις ανθρώπινες σχέσεις. Σήμερα διατηρούμε μια απόσταση απ' όλα και οι άνθρωποι, όπως είπατε πριν, διστάζουν να αγγίζουν ο ένας τον άλλον. Πώς το σχολιάζετε;

Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Οποιαδήποτε μορφή γνώσης, τεχνολογίας ή επιστήμης ο άνθρωπος τη χρησιμοποιεί είτε για καλό είτε για κακό σκοπό. Αυτό συμβαίνει και με τα social media, τα οποία εκφράζουν μια πραγματική ανάγκη του σημερινού ανθρώπου να συνδεθεί. Είναι το λεγόμενο δίκτυο. Σε μια περίοδο που η οικογένεια δεν έχει πια την ίδια σημασία με παλαιότερα και η ανατροφή και η παιδεία έχουν μετατεθεί από την οικογένεια σε άλλους παράγοντες, δημιουργείται ένα αίσθημα και μια ανάγκη να συνδεθείς με άλλους ανθρώπους. Όμως τα social media δεν το πετυχαίνουν αυτό, γιατί η σύνδεση που επιτυγχάνουν είναι καθαρά πλασματική. Πρόκειται για μια ψευδαίσθηση και όχι για πραγματική επαφή. Αυτό που μετράει είναι ο αριθμός των likes, που σχετίζεται όχι με την επικοινωνία με τον άλλον, αλλά με έναν διεστραμμένο ναρκισσισμό. Είναι εντυπωσιακό ότι ενώ δεν βλέπω ή δεν ξέρω τους ανθρώπους που θα μου κάνουν like σε μια φωτογραφία, παρατηρώ σαν νάρκισσος τον εαυτό μου, σαν σε καθρέφτη, στο μέσο που εκείνη τη στιγμή χρησιμοποιώ. Βλέπω και πολλούς συναδέλφους μου, οι οποίοι χρησιμοποιούν τα social media, να παρακολουθούν αναλυτικά πόσους followers έχουν και να χαίρονται όταν κάνουν ρεκόρ με πολλές χιλιάδες. Τότε τους απαντώ: «Μπράβο, και ο Χριστός με 12 ξεκίνησε».


— Είναι ο έρωτας το πιο διαχρονικό και σημαντικό συναίσθημα;

Όλα τα συναισθήματα είναι διαχρονικά. Για παράδειγμα, ο φόβος είναι πολύ σημαντικό συναίσθημα, διότι μέσω αυτού διασφαλίζεται η ύπαρξή μας. Ο έρωτας είναι ένα ισχυρό συναίσθημα που τοποθετείται από τους αρχαίους συγγραφείς στην αρχή του σύμπαντος. Από τον έρωτα και την επιθυμία να συνδεθούν δύο διαφορετικά στοιχεία ξεκινούν τα πάντα. Ο Έρωτας είναι θεός. Για μένα, ο έρωτας είναι μια κατακτητική δύναμη. Στις αρχαίες παραστάσεις απεικονίζεται ως τοξότης, δηλαδή κυνηγός. Είναι εκείνος που στοχεύει κάτι, σε μια προσπάθεια κατάκτησης του αντικειμένου της ερωτικής επιθυμίας. Άλλωστε, ο έρωτας πού τελειώνει; Όταν αισθάνεσαι πως έχεις χάσει. Όταν παύει να υπάρχει το αίσθημα της οικειοποίησης του προσώπου που είχες καταφέρει να κάνεις «δικό» σου. Ο έρωτας ξεκινά ως επιθυμία για κατάκτηση, αλλά όταν σε κατακτήσει εκείνος, μπορεί να υποδουλωθούν και τα δικά σου συναισθήματα. Κάτι ανάλογο υπάρχει και στον πόθο.

Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Η ελπίδα για μεταθανάτια ζωή νικά τον φόβο του θανάτου. Επιτύμβιο επίγραμμα για τον φιλόσοφο Ασκληπιόδοτο στην Αφρoδισιάδα (περ. 500 μ.Χ.)· «δεν πέθανε, ούτε είδε τον Αχέροντα ποταμό· είναι στον Όλυμπο, ανάμεσα στα αστέρια».
Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Παράδειγμα ελληνιστικής θεατρικότητας: το ρυτιδιασμένο πρόσωπο του πολιτικού που νοιάζεται. Κεφαλή εικονιστικού αγάλματος άγνωστης προέλευσης (περ. 150 π.Χ.) στο Jean Paul Getty Museum. Α. Χανιώτης, Θεατρικότητα και δημόσιος βίος στην ελληνιστική εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2009, 99 εικ. 19.


— Έχετε μιλήσει αρκετές φορές για την ομοφυλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα. Σήμερα γιατί επιμένουμε να διεκδικούμε το αυτονόητο;

Πρώτα απ' όλα, πρέπει να διαφοροποιήσουμε τα δύο είδη ερωτικής σχέσης μεταξύ δύο ανθρώπων του ίδιου φύλου. Η μία εμφανίζεται ως κοινωνικό φαινόμενο σε διάφορες κοινωνίες όπως η αρχαία ελληνική, για παράδειγμα στην Κρήτη της πρώιμης περιόδου και στην Αθήνα κατά την αρχαϊκή και την κλασική εποχή, πάντα ανάμεσα σε άντρες. Είναι μια ομοερωτική σχέση η οποία αναπτύσσεται με βάση συγκεκριμένους κοινωνικούς κανόνες μεταξύ δύο ατόμων που δεν έχουν την ίδια ηλικία – ο ένας είναι μεγαλύτερος από τον άλλον. Και παρατηρείται μια λειτουργία μύησης του νεότερου άντρα, του ερωμένου, στα ιδεώδη του πολέμου και του πολίτη. Αυτού του είδους η ομοερωτική σχέση περιγράφεται με πολλές λεπτομέρειες από τον ιστορικό Έφορο για την Κρήτη. Ο ηλικιωμένος εραστής απάγει τον ερωμένο του, αφού πρώτα οι φίλοι του θα εγκρίνουν την επιλογή του νεαρού· ο εραστής και ο ερώμενος έφευγαν στα βουνά για δύο μήνες και όταν επέστρεφαν υπήρχε ένα είδος λογοδοσίας, κατά την οποία ο νεαρός μπορούσε να καταγγείλει τον ηλικιωμένο για κακή συμπεριφορά. Επίσης, ο ηλικιωμένος έδινε δώρα στον ερωμένο, όπως ένα βόδι ή μια στολή, που φορούσε σε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Αυτή ήταν μια αποδεκτή και επιβεβλημένη σχέση ανάμεσα σε δύο άντρες. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η ομοφυλοφιλία, η οποία καθορίζεται, σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, με βιολογικά χαρακτηριστικά και την οποία οι αρχαίοι Έλληνες αντιμετώπιζαν με ειρωνεία και καυστικότητα. Αυτή η ομοφυλοφιλία ήταν καταδικαστέα, αλλά δεν την κυνηγούσε ο νόμος. Η παθητική στάση στην ερωτική πράξη μπορούσε να θεωρηθεί ως υποβάθμιση ή υποτίμηση. Όπως έχει επικρατήσει να λέμε σήμερα «τους ξεσκίσαμε», έτσι και τότε, μία από τις πιο συνηθισμένες προσβλητικές εκφράσεις ήταν ότι ο τάδε «πήδηξε» τον τάδε· εξέφραζε μια επικράτηση σε ιεραρχική σχέση. Επίσης, απαγορευόταν οι ομοφυλόφιλοι πόρνοι να συμμετέχουν στα γυμνάσια, όπου σύχναζαν άτομα νεαρής ηλικίας. Μπορεί, λοιπόν, η ομοφυλοφιλία να μην ήταν καταδικαστέα νομικά αλλά ήταν κάτι που μπορούσε να προκαλέσει ειρωνικά σχόλια κι αυτό επειδή ο ένας εκ των δύο αντρών είχε παθητικό ρόλο. Δεν ήταν, λοιπόν, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλελεύθεροι. Και σε ορισμένα δεν ήταν καλύτεροι από τους Βρετανούς της δεκαετίας του '50 ή τους ελληναράδες του 2017.

 

— Πολλές από τις διαμάχες που μας απασχολούν έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο. Είναι ο φόβος του θανάτου η μεγάλη δύναμη των θρησκειών;

Ο φόβος του θανάτου σχετίζεται με την προσδοκίες για μετά θάνατον ζωής. Άρα, στην περίπτωση του θανάτου δεν μπορούμε να απομονώσουμε ένα μόνο συναίσθημα. Όπου υπάρχει φόβος θανάτου, υπάρχει και η ελπίδα της ζωής. Η ελπίδα κι ο φόβος είναι συναισθήματα άρρηκτα συνδεδεμένα με τις θρησκείες. Ο θάνατος είναι ο φόβος του τέλους, είτε του δικού μας, είτε των άλλων, είτε του έργου μας.

— Είμαστε ένας λαός που συνεχίζει να επιδεικνύει τα μεγαλεία του χθες χωρίς να δημιουργεί σήμερα;

Πράγματι, πρέπει να βρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν. Όχι μόνο στο κομμάτι του αρχαίου ελληνικού κόσμου που μας βολεύει, μέσα από μια επιλεκτική μνήμη, αλλά και στην Ελλάδα που κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Ας μη θυμόμαστε μόνο τη νίκη στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας αλλά και την ήττα της Πύδνας, η οποία έχει σφραγίσει την ύπαρξή μας σε μεγάλο βαθμό. Μιλώντας με ταξιτζήδες, που φυσικά είναι άριστα ενημερωμένοι για τις τελευταίες έρευνες που αφορούν τους αρχαίους Έλληνες, μαθαίνω ότι υπήρχαν ρουκέτες στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας ή ότι είχαν ατομικά όπλα. Αν είναι έτσι, γιατί δεν τα χρησιμοποίησαν για να διαφυλάξουν την ελευθερία τους; Διδασκόμαστε εξίσου από τις νίκες και τις ήττες. Η επιλεκτική μνήμη αποτελεί μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας και της κριτικής σκέψης. Και το πρόβλημα έγκειται στο ότι όλες οι πολιτικές αποχρώσεις χρησιμοποιούν την επιλεκτική μνήμη, όπως και το συναίσθημα. Με την ελπίδα κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ και με τον φόβο κέρδισαν οι οπαδοί του Brexit.

Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Στη χώρα μας η αξιοκρατία θεωρείτε κάτι ελιτίστικο, αλλά στην Ελλάδα της κρίσης έχουν χάσει και οι λέξεις το νόημά τους. Αν συνεχίζουμε να έχουμε μια τόσο διαστρεβλωμένη αντίληψη περί στοιχειωδών δικαιωμάτων, δεν πρόκειται ποτέ να ορθοποδήσουμε. Η αξιοκρατία είναι θεμελιώδες δικαίωμα για την υγιή λειτουργία της κοινωνίας. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO


— Ποιο θεωρείτε ότι είναι σήμερα το βασικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας;

Η αναξιοκρατία, και δεν τον λέω καθόλου με ελιτίστικη διάθεση. Η αξιοκρατία είναι απλό και στοιχειώδες δικαίωμα που σχετίζεται με τη ζωή του πιο απλού ανθρώπου. Είναι το δικαίωμα να προχωράς, να αμείβεσαι και να αντιμετωπίζεσαι με βάση αυτά που πρόσφερες και την αξία σου. Ακόμα και για τη θέση φύλακα νεκροταφείων γίνονται παράνομοι διορισμοί. Ακούω και διαβάζω πολλούς που ασχολούνται με τα 2.500 άτομα που φοβόντουσαν μη χάσουν την δουλειά τους επειδή είχαν μπει με πλαστό πτυχίο σε δημόσιες θέσεις. Εμένα με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι που δεν έχουν δουλειά επειδή κάποιοι άλλοι εξαπάτησαν και πήραν παρανόμως σε θέσεις που δεν τους άξιζαν. Και αν αυτήν τη στιγμή υπάρχει τεράστια διαρροή νέων και ικανών παιδιών με πολλά προσόντα στο εξωτερικό, οφείλεται σε αυτού του είδους την αναξιοκρατία. Στη χώρα μας η αξιοκρατία θεωρείτε κάτι ελιτίστικο, αλλά στην Ελλάδα της κρίσης έχουν χάσει και οι λέξεις το νόημά τους. Αν συνεχίζουμε να έχουμε μια τόσο διαστρεβλωμένη αντίληψη περί στοιχειωδών δικαιωμάτων, δεν πρόκειται ποτέ να ορθοποδήσουμε. Η αξιοκρατία είναι θεμελιώδες δικαίωμα για την υγιή λειτουργία της κοινωνίας.


— Ο κόσμος δεν γοητεύεται όμως από τον φθηνό λαϊκισμό;

Ο λαϊκισμός αντιμετωπίζεται μόνο με παιδεία. Δεν μιλώ για τη σχολική εκπαίδευση αλλά για εκείνα που θα συζητήσεις σε ένα βιβλιοπωλείο, θα διαβάσεις σε μια εφημερίδα και θα κεντρίσουν τη σκέψη και τα ενδιαφέροντά σου. Πάντως, προσπαθώ να μη χάνω την ελπίδα μου, παρά την άνοδο του λαϊκισμού, που εξελίσσεται σε μεγάλο πρόβλημα.


— Αν ένας νέος σάς ρωτούσε τι να κάνει, να μείνει στην Ελλάδα ή να φύγει στο εξωτερικό, τι θα του απαντούσατε;

Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, θα του έλεγα να φύγει στο εξωτερικό. Δεν μπορώ να πάρω την ευθύνη και να πω σε έναν νέο άνθρωπο «μείνε εδώ, να παλέψεις, να αγωνιστείς», εγώ που έφυγα στο εξωτερικό και σταδιοδρόμησα. Πώς θα του πω: «Μείνε εδώ με τα 380 ευρώ, τέλειωσε το πανεπιστήμιο και βρες εργασία σε ένα αντικείμενο τελείως διαφορετικό από αυτό που σπούδασες»; Μπορεί να αλλάξει όλο αυτό; Πιστεύω ότι μπορεί, αλλά μόνο όταν αποφασίσουμε ότι δεν μας φταίει ο Ντάισελμπλουμ και το ΔΝΤ. Αυτό που πρέπει να αλλάξει είναι οι δομές στις οποίες οφείλεται η καθίζηση της χώρας. Και το χρέος να αποπληρωθεί, αν δεν αλλάξουν οι χρόνιες νοοτροπίες μας, πάλι στην ίδια κατάσταση θα βρεθούμε.


— Τι σας δίνει ελπίδα σήμερα;

Μια συζήτηση όπως αυτή που κάναμε. Να μπορούμε να μιλάμε για πολύπλοκα ζητήματα χωρίς μανιχαϊστικές αντιλήψεις, στη λογική «άσπρο-μαύρο».

Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Άγαλμα του Πόθου. 2ος αι. μ.Χ. Πεντελικό μάρμαρο, Ρώμη, Via Cavour. Ρώμη, Musei Capitolini, Centrale Montemartini
Άγγελος Χανιώτης: Aν με ρωτούσε ένας νέος, θα του έλεγα «φύγε στο εξωτερικό»! Facebook Twitter
Μαρμάρινο ενεπίγραφο ανάγλυφο με παράσταση αυτιών , 2ος αι. μ.Χ. Θεσσαλονίκη, Σαραπείον. Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο

Info:

«εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων»

Τρίτη, 18 Ιουλίου - Κυριακή, 19 Νοεμβρίου 2017

Μουσείο Ακρόπολης

Διονυσίου Αρεοπαγίτου 15

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα

8:00-16:00, Τρίτη-Πέμπτη 8:00- 20:00, Παρασκευή

8:00-22:00, Σάββατο-Κυριακή 8:00-20:00

ww.theacropolismuseum.gr/ www.onassis.org

Αρχαιολογία & Ιστορία
16

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το ελληνικό αίσθημα στη Νέα Υόρκη. Aπό τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο

Editorial / Το ελληνικό αίσθημα στη Νέα Υόρκη. Aπό τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο

130 αριστουργήματα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου συγκεντρώθηκαν σε μία σημαντική έκθεση στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Υόρκης, αποκαλύπτοντας τον κόσμο των αισθημάτων της αρχαίας Ελλάδας.
ΣΤΑΘΗΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙΑΝΟΣ
Λίνα Μενδώνη: Η Αμφίπολη εγκαταλείφθηκε για να πληγεί το «success story» του Σαμαρά

Culture / Λίνα Μενδώνη: Η Αμφίπολη εγκαταλείφθηκε για να πληγεί το «success story» του Σαμαρά

Η «σιδηρά κυρία του υπουργείου Πολιτισμού», αρχαιολόγος Λίνα Μενδώνη, γενική γραμματέας για 10 ολόκληρα χρόνια (σε δύο διαφορετικές φάσεις, με 12 διαφορετικούς υπουργούς και υφυπουργούς), είχε μιλήσει για όλα στο LIFO.gr
ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ι. ΑΝΕΣΤΗ
Τα πάθη, οι λύπες και οι χαρές στην αρχαιότητα

Εικαστικά / Τα πάθη, οι λύπες και οι χαρές στην αρχαιότητα

H Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, μας ξεναγεί στην εξαιρετική έκθεση «εmotions – ένας κόσμος συναισθημάτων» που μόλις εγκαινιάστηκε στο Μουσείο της Ακρόπολης
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος και η έρευνα του για τους κατοίκους της Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος της Αθήνας

Πρωτοπορία, όραμα, κοσμοπολιτισμός: Τα υλικά με τα οποία ήταν φτιαγμένος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την Μαριάννα Χαριτωνίδου για την δράση, την έρευνά του για τους κατοίκους της Αθήνας, την παρακαταθήκη του στην πόλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ρεπορτάζ / Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ποιος είναι ο διαβόητος Βρετανός λαθρέμπορος από την εταιρεία του οποίου ανακτήθηκαν πρόσφατα εκατοντάδες αρχαιότητες μετά από μακροχρόνια διεκδίκηση από το ελληνικό Δημόσιο;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

Μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Πού μπορούμε να δούμε το Ανάκτορο των Γιγάντων σε μια βόλτα μας στο κέντρο της πόλης και τι συμβολίζουν τα γλυπτά που υπάρχουν στο πρόπυλο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον αρχαιολόγο Γιάννη Θεοχάρη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ιστορία μιας πόλης / ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ποια ήταν η ολιγομελής ομάδα ΠΕΑΝ που έμεινε στην ιστορία για τις ριψοκίνδυνες δράσεις της ενάντια στους Ναζί; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου για την Πανελλήνιο Ένωση Αγωνιζομένων Νέων.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Ιστορία μιας πόλης / Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. ο Φίλιππος Β’ οδηγεί τους Μακεδόνες σε μία μάχη η έκβαση της οποίας θα αλλάξει τον κόσμο. Τι σήμανε για τη Μακεδονία, την Αθήνα και τον ελλαδικό χώρο η Μάχη της Χαιρώνειας; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Παναγιώτη Ιωσήφ, συνεπιμελητή της έκθεσης που έχει ως θέμα την ιστορική μάχη και τρέχει αυτό το διάστημα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια (πριν έναν αιώνα)

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, πριν από έναν αιώνα

Η LiFO, σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, θα παρουσιάσει μια σειρά από ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα για διάφορα θέματα από τη λαμπρή, ή και όχι τόσο, ιστορία του τόπου μας. Ξεκινάμε με τον ιστορικό σταθμό του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, που δεν ήταν πάντοτε υπόγειος.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ιστορία μιας πόλης / Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ποιοι κάνουν χρήση ναρκωτικών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ελλάδα και ποιο είναι το κοινωνικό αποτύπωμα των ναρκωτικών στην Αθήνα της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον ιστορικό και ερευνητή Κωστή Γκοτσίνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινότητα πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Μια νέα έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο αποκαλύπτει τη ζωή των Ρωμαίων που έζησαν μέσα στις τάξεις του στρατού της Αυτοκρατορίας και την υπηρέτησαν πιστά.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου-Ιδρύματος Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που σκάβει στην Αλεξάνδρεια από το 1998 μιλά για τις ανασκαφές που πραγματοποιεί εκεί, τα μέχρι στιγμής ευρήματα, τον Μεγαλέξανδρο, τη σχέση του με την Αίγυπτο και το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του Netflix, στο οποίο συμμετείχε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Τα κτίρια του Αλέξανδρου Νικολούδη υπάρχουν παντού στην Αθήνα. Όμως γιατί γνωρίζουμε τόσο λίγα γι' αυτόν τον αρχιτέκτονα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Αμαλία Κωτσάκη.
THE LIFO TEAM
Βυζάντιο και Αφρική: Μια έκθεση με τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αφρική και Βυζάντιο: Τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Μέσα από σπάνια αντικείμενα η νέα έκθεση του Met αφηγείται την κεντρική θέση της Αφρικής στα διηπειρωτικά δίκτυα εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών με το Βυζάντιο.
THE LIFO TEAM
Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Πνύκα, Νυμφών, Φιλοπάππου: Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τη Λήδα Κωστάκη και τον Μάρκο Κατσιάνη για τους τρεις λόφους που βρίσκονται απέναντι από την Ακρόπολη (Πνύκας, Νυμφών και Μουσών-Φιλοπάππου) και καθόρισαν την εξέλιξη του αστικού ιστού της Αθήνας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ