Ηρώνδας
Οι επιστήθιες φίλες
(Φιλιάζουσαι Ιδιάζουσαι)
Ο ένας από τους επτά πλήρεις "μιμίαμβους" (σατιρικά σκετς που διακωμωδούσαν την καθημερινή ζωή) του ποιητή της ελληνιστικής εποχής Ηρώνδα. Διασώθηκαν από έναν παπύρινο κύλινδρο που βρέθηκε το 1889 σε έναν τάφο στην πόλη Μαιγίρ (Μοίρες) της Αιγύπτου μαζί με μια μούμια. Η ανακάλυψη αυτή ενέπνευσε στον Καβάφη το ποίημά του "Οι μιμίαμβοι του Ηρώνδα" (1892).
Απόσπασμα από την έκδοση του Εξάντα:
Ηρώνδας, Μιμίαμβοι. Μετάφραση-σχόλια Ροβήρος Μανθούλης. Αθήνα, 2000.
Οι επιστήθιες φίλες
(...) ΜΗΤΡΩ: Αλήθεια, πες μου καλή μου Κορριτώ, σε ικετεύω, ποιός σου έραψε καλέ τον βαυβώνα; Τον κατακόκκινο (1);
ΚΟΡΡΙΤΩ (εμβρόντητη): Και που τον είδες εσύ, Μητρώ;
ΜΗΤΡΩ: Η Νοσσίς, της Ειρήνης η κόρη, τον είχε τις προάλλες. Τέτοιο ωραίο δώρο, μάλιστα!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Η Νοσσίς είπες; Και που τον βρήκε αυτή;
ΜΗΤΡΩ: Δε θα με κάνεις βούκινο, αν σου πω...
ΚΟΡΡΙΤΩ: Να μου βγουν τα μάτια, Μητρώ μου, αν μου ξεφύγει τίποτα. Βγαίνει άχνα απ' της Κορριτώς το στόμα; Λέγε.
ΜΗΤΡΩ: Η Ευβούλη του Βιτάτου τής τον δάνεισε και την όρκισε να μη βγει παραέξω.
ΚΟΡΡΙΤΩ: Γυναίκες παιδί μου! Αυτό το γύναιο θα με στείλει στον τάφο μια μέρα των ημερών! 'Επεσε στα πόδια μου και με παρακαλούσε, δώσ' τον μου και δώσ' τον μου, και τη λυπήθηκα και της το δάνεισα, Μητρώ μου, πριν ακόμα κάνω χρήση εγώ η ίδια! Αυτή βούτηξε το κελεπούρι και άρχισε να το χαρίζει από δω κι από κει, στην πρώτη τυχούσα... Ωραία φίλη! Στο καλό και χαιρετίσματα, τέτοια που είναι! Να πάει να βρει κάποιαν άλλη, εμένα δε θα με ξαναδεί! Ακούς εκεί να τον δώσει στη Νοσσίδα, να μη σου πω τι γνώμη έχω και για δαύτηνε -θα πω μια βαριά λέξη που δεν κάνει, μη μ' ακούς εσύ, Αδράστεια! Και χίλιους αν έχω αύριο από δαύτους, δεν πρόκειται να χαρίσω ούτε έναν, ας έχει και ρόζους απάνω του (2)!
ΜΗΤΡΩ: Μην κάνεις έτσι, Κορριτώ μου. Δεν είναι ανάγκη να χολοσκάς για κάθε κουτσομπολίστικη σαχλαμάρα που θα φτάνει στ' αυτιά σου. Μια γυναίκα καθώς πρέπει πρέπει όλα να τα υποφέρει. Εγώ φταίω, με τα τόσα που σου αράδιασα. Θα πρέπει να μου κόψουν τη γλώσσα. Αλλ' ας ξαναγυρίσουμε στην ερώτηση που σου έκανα. Ποιός σ' τον έραψε καλέ; Αν μ' αγαπάς, πες μου. Γελάς; Τι με κοιτάς; Είμαστε επιστήθιες φίλες ή δεν είμαστε; Σ' εξορκίζω, Κορριτούλα μου, μη μου το κρύβεις, ποιός σου τον έραψε;
ΚΟΡΡΙΤΩ: Καλέ τι μ' εξορκίζεις, ο Κέρδων τον έραψε.
ΜΗΤΡΩ: Ποιός Κέρδων, για πε μου. Γιατί είναι δύο οι Κέρδωνες. Ο ένας είναι εκείνος ο ξανθός, ο γείτονας της Μυρταλίνης -την ξέρεις, της Κυλαιθίδας η κόρη. Αλλ' αυτός, ούτ' ένα λουρί για το πλήκτρο της λύρας δεν ειναι ικανός να ράψει. Ο άλλος μένει κοντά στην πολυκατοικία (3) του Ερμόδωρου, μόλις περάσεις την πλατεία. Αυτός κάποτε ήτανε κάτι, αλλά τώρα γέρασε. Η Κυλαιθίς η μακαρίτισσα αρκετά του έφαγε -αιωνία της η μνήμη, τουλάχιστον για τους συγγενείς!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Κανείς απ' αυτούς που μου λες, Μητρώ μου. Ο δικός μου είναι απ' τη Χίο νομίζω, ή από τις Ερυθρές,καλά-καλά δεν ξέρω. Είναι κοντός και φαλακρός. Στην όψη τον παίρνεις για τον Πραξίνο. Κανένα σύκο δεν μοιάζει τόσο πολύ για σύκο. Μόνο όταν αρχίσει και μιλάει αντιλαμβάνεσαι πως είναι ο Κέρδων και όχι ο Πραξίνος (4). Στο σπίτι του τους φτιάχνει και τους πουλάει κρυφά -γιατί τους εφοριακούς σήμερα τους τρέμουν και οι πόρτες (5). Αλλά τι αριστουργήματα είναι αυτά που φτιάχνει, καλέ! Απ' της Αθηνάς τα χέρια νομίζεις πως βγήκανε κι όχι από του Κέρδωνα. Εγώ δε -γιατί ξέρεις, δύο μου έφερε να δω, Μητρώ- μόλις τους είδα τρελάθηκα, μ' έπιασε ρίγος, μου πετάχτηκαν τα μάτια έξω! Τέτοια πέη σε στύση -κανένας άντρας δεν μπορεί να συναγωνιστεί! Και δεν είναι μόνο αυτό. Μαλακά, σαν ανάλαφρος ύπνος! 'Ασε τη ζώνη τους. 'Επιανες μαλλί καλέ, όχι δέρμα! 'Οσο και να ψάξεις, εξυπηρετικότερο βυρσοδέψη δε θα βρεις...
ΜΗΤΡΩ: Πως και δεν πήρες και τον δεύτερο;
ΚΟΡΡΙΤΩ: Μητρώ μου, και τι δεν έκανα για να μου τον αφήσει! Ποιό μέσο δε μεταχειρίστηκα για να τον πείσω; Τον φίλησα, τη φαλάκρα του εκθείασα, του' δωσα να πιεί γλυκό κρασί, νάζια του έκανα, μόνο το σώμα μου που δεν του έδωσα, να το απαυτώσει!
ΜΗΤΡΩ: Αν στο ζήταγε, έπρεπε να του το δώσεις κι αυτό.
ΚΟΡΡΙΤΩ: Και βέβαια έπρεπε. Αλλά τι να σου κάνω, για κακή μου τύχη μέσα άλεθε η δούλα του Βιτάτου. Αυτή νύχτα-μέρα στο δικό μας μύλο έρχεται ν' αλέσει, έτσι που έχει καταβρομίσει την πέτρα. Κι αυτό για να μη δώσει ένα τετρόβωλο να καθαρίσουν το δικό τους.
ΜΗΤΡΩ: Και πως ήρθε και σε βρήκε στο σπίτι σου αυτός ο Κέρδων, Κορριτώ μου; Πες μου τα όλα και μη μου κρύβεις τίποτα!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Τον έστειλε η Αρτεμείς του Κανδάτα του βυρσοδέψη. Αυτή του έδωσε τη διεύθυνση.
ΜΗΤΡΩ: Αχ, αυτή η Αρτεμείς! Πάντα κάτι καινούργιο βρίσκει. 'Εχει ξεπεράσει κατά πολύ και τη Θαλεία τη μαστροπό... Αλλά, για πες μου, αφού δεν κατάφερες να του αποσπάσεις και τους δύο, έπρεπε τουλάχιστον να μάθεις ποιά του έχει παραγγείλει τον δεύτερο!
ΚΟΡΡΙΤΩ: Τον εκλιπάρησα, Μητρώ μου, αλλά ορκίστηκε να μη μου πει λέξη γι' αυτό. Γιατί έτσι θα μείνουμε, λέει, καλοί φίλοι!
ΜΗΤΡΩ: 'Αρα με συμβουλεύεις να πάω να βρω την Αρτεμείνα για να μάθω επιτέλους ποιός είναι αυτός ο Κέρδων. Γεια σου, Κορριτούλα μου, είναι ώρα να του δίνω γιατί ο άντρας μου θ' αρχίσει να πεινάει.
ΚΟΡΡΙΤΩ (ξαναγυρίζει στη δούλα της): Κλείσ' την πόρτα εσύ! Και πήγαινε να μετρήσεις τις κότες να δεις αν λείπει καμία. Δώ' τους να φάνε. 'Οχι τίποτα, αλλά οι ορνιθοκλέφτες έρχονται και τις βουτάνε μέσ' απ' το σπίτι σου!
1. Κατακόκκινος, γιατί ο βαυβών (ή βουβών) ήταν επεξεργασμένος από δέρμα σκύλου. Τον έραβε ο σκυτεύς, δηλαδή ο βυρσοδέψης ή τσαγκάρης, ο τεχνίτης που δούλευε το δέρμα των ζώων (σκύτος) κι έφτιαχνε τσάντες, ζώνες και παπούτσια.
2. Ρόζους, γιατί ένας δερμάτινος φαλλός που είναι λεπρός (αυτός ειναι ο όρος στο κείμενο), δηλαδή με ρόζους, με ατέλειες, δεν θα γλιστράει ακίνδυνα.
3. Συνοικία είναι η λέξη στο κείμενο. Στις πόλεις της Ιωνίας τουλάχιστον συγκατοικούσαν πολλές οικογένειες σε συμπλέγματα κατοικιών που είχαν μεσότοιχο και συχνά κοινή στέγη.
4. Όπως συνάγεται από το διάλογο, ο Κέρδων απέφευγε να πληρώνει φόρους (και το επαγγελμά του μάλλον ήταν επικερδές, εξ ου το όνομα που του έδωσε ο Ηρώνδας, Κέρδων).
5. Ο Κέρδων δεν είχε ανοίξει sex-shop, όχι γιατί το απαγόρευε κανείς, αλλά για να μην τον κυνηγάει η Εφορία, που, όπως φαίνεται από το δηκτικό σχόλιο του Ηρώνδα, ήταν αβάσταχτη και τότε. Ο ΦΠΑ της εποχής ήταν τα επώνια, που σημαίνει, περίπου όπως και σήμερα, Φόρος Προστιθεμένης Αξίας!
(Σε συντομία, μερικά από τα πλούσια σχόλια του Ροβήρου Μανθούλη)
"μας επανέφεραν τας ευθυμίας
ελληνικών οδών και αγορών·
κ' εμβαίνομεν μαζύ των εις τον ζωηρόν
βίον μιας περιέργου κοινωνίας.-"
Οι Μιμίαμβοι του Ηρώδου
Επί αιώνας μένοντες κρυμμένοι
εντός του σκότους Αιγυπτίας γης
μέσω τοιαύτης απελπιστικής σιγής
έπληττον οι μιμίαμβ' οι χαριτωμένοι·
αλλά επέρασαν εκείν' οι χρόνοι,
έφθασαν από τον Βορρά σοφοί
άνδρες, και των ιάμβων έπαυσ' η ταφή
κ' η λήθη. Οι ευτράπελοί των τόνοι
μας επανέφεραν τας ευθυμίας
ελληνικών οδών και αγορών·
κ' εμβαίνομεν μαζύ των εις τον ζωηρόν
βίον μιας περιέργου κοινωνίας.-
Μας απαντά ευθύς πονηροτάτη
μεσήτρια που σύζηγον πιστήν
ζητεί να διαφθείρη! Πλην την αρετήν
γνωρίζει η Μητρίχη να φυλάττη.
Άλλον κατόπιν βλέπωμεν αχρείον
όστις κατάστημά τι συντηρεί
και άνδρα Φρύγα εμμανώς κατηγορεί
ως βλάψαντα το - παρθεναγωγείον.
Δύο πολύλογοι, κομψαί κυρίαι
επίσκεψιν εις τον Ασκληπιόν
κάμνουν· φαιδρύνουν δε μεγάλως τον ναόν
αι νοστιμώταταί των ομιλίαι.
Εις μέγα εργοστάσιον σκυττέως
εμβαίνομεν με την καλήν Μητρώ.
Ωραία πράγματα εδώ κείντ' εν σωρώ
εδώ ευρίσκετ' ο συρμός ο τελευταίος.
Πλην πόσα έλλειψαν εκ των παπύρων·
πόσον συχνά των μιαρών σηρών βορά
έγινεν ίαμβος λεπτός και είρων!
Ο ατυχής Ηρώδης, καμωμένος
δια τα σκώμματα και δια τα φαιδρά,
τι σοβαρά μας ήλθε πληγωμένος!
Καβάφης
